Presidentsverkiezingen Polen 2025: Peilingen, resultaten en kandidaten

Rafal Trzaskowski maakt selfies met zijn supporters na het presidentieel debat op 12 mei. Polen houdt op zondag de eerste ronde van de presidentsverkiezingen.

Dit is een fel betwiste race tussen twee hoofd kandidaten – één van de Burgerplatform, de leidende partij in de regerende Burgercoalitie, en de andere een onafhankelijke kandidaat gesteund door de belangrijkste oppositiepartij, Recht en Rechtvaardigheid (PiS).

Hoewel veel van de macht bij de premier en het parlement in Polen ligt, kan de president wetgeving vetoën en heeft hij invloed op militaire en buitenlandse beleidsbeslissingen. De huidige president, Andrzej Duda, die van de PiS is, heeft zijn veto gebruikt om hervormingen van het rechtssysteem te blokkeren die de regering al een tijd probeert door te voeren.

Bovendien hebben berichten over buitenlandse inmenging in de verkiezingen recentelijk kiezers ongerust gemaakt, die vooral bezorgd zijn over kwesties zoals de oorlog tussen Rusland en Oekraïne, immigratie, abortusrechten en de economie.

Hoe werkt stemmen?

Poolse burgers van 18 jaar of ouder kunnen stemmen. Er zijn ongeveer 29 miljoen stemgerechtigden. Op zondag kiezen zij een enkele kandidaat van een lijst van geregistreerde presidentskandidaten. Als een kandidaat minstens 50 procent van de stemmen wint, wint hij de verkiezingen. Als alle kandidaten onder de 50 procent blijven, zal het land op 1 juni in een tweede ronde stemmen voor de twee topkandidaten uit de eerste ronde. De winnaar van deze contest wordt president. Verwacht wordt dat de verkiezingen naar een tweede ronde gaan.

Presidenten kunnen in Polen maximaal twee vijfjarige termijnen dienen. De huidige president bereikt het einde van zijn tweede termijn op 6 augustus.

Wat zijn de openingstijden van de stembureaus in Polen?

Op 18 mei openen de stembureaus om 07.00 uur (05:00 GMT) en sluiten ze om 21.00 uur (19:00 GMT).

Wat staat er op het spel?

In 2023 kwam de huidige premier Donald Tusk’s Burgercoalitie aan de macht, waarmee er een einde kwam aan acht jaar van heerschappij door de regering van de PiS. Terwijl Tusk beloofde om impopulaire gerechtelijke hervormingen die door de PiS zijn doorgevoerd terug te draaien, heeft president Andrzej Duda, een voormalige nationalist die aan de partij verbonden is, Tusk’s inspanningen belemmerd door zijn presidentiële macht te gebruiken om wetgeving te vetoën.

Wat zijn de belangrijkste kwesties?

Belangrijke kwesties die deze verkiezingen domineren zijn onder andere de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Toen de oorlog in februari 2022 uitbrak, bood Polen volledige steun aan Oekraïne en verwelkomde meer dan een miljoen Oekraïense vluchtelingen die zonder documenten de grens overstaken.

Op 10 mei bezocht Tusk, samen met andere Europese leiders, Kyiv en gaf hij de Russische president Vladimir Poetin een ultimatum om een onvoorwaardelijke wapenstilstand van 30 dagen in Oekraïne te realiseren. Echter, de betrekkingen tussen Polen en Oekraïne zijn gespannen geworden. Eerder dit jaar leidde de Poolse boeren protesten, met het argument dat de markt overspoeld was met goedkope landbouwproducten uit Oekraïne.

Er zijn ook opkomende berichten dat Oekraïense vluchtelingen in Polen discriminatie ondervinden, evenals wrok over de sociale voorzieningen die aan hen worden verstrekt. Er zijn groeiende zorgen over een mogelijke verspreiding van Russische agressie naar Polen, gezien de nabijheid tot Oekraïne.

Enkele kandidaten voor de presidentsverkiezingen hebben voorgesteld om het defensiebudget te verhogen tot 5 procent van het BBP. De Polen maken zich ook zorgen over belastingen, huisvestingskosten en de staat van het openbaar vervoer.

Abortus is een sleutelkwestie in Polen. Polen heeft enkele van de strengste abortuswetten in Europa. Vrouwen mogen alleen abortus ondergaan in gevallen van verkrachting of incest, of als hun leven of gezondheid in gevaar is.

In augustus 2024 erkende Tusk dat hij niet genoeg steun vanuit het parlement had om een van zijn belangrijkste campagnebelangen waar te maken en de abortuswet te veranderen. De mening is ook verdeeld over de vraag of LGBTQ-rechten in het land moeten worden beperkt of uitgebreid.

Het land is ook verdeeld over hoe betrokken het moet zijn bij de Europese Unie (EU), waarbij de PiS de opvatting hanteert dat het land beter af zou zijn met een alliantie met de Verenigde Staten dan met de EU.

Wie doet er mee?

Totaal 13 kandidaten strijden om het presidentschap. De vier belangrijkste kandidaten zijn:

Rafal Trzaskowski
Trzaskowski, 53, is sinds 2018 de liberale burgemeester van Warschau en is een bondgenoot van Tusk, verbonden aan de politieke alliantie van de premier, de Burgercoalitie. Hij is ook een senior lid van de partij Burgerplatform (PO), die de Burgercoalitie leidt. Trzaskowski werd in de presidentsverkiezingen van 2020 nipt verslagen door Duda. Tijdens zijn tijd als burgemeester werd hij geprezen om zijn investeringen in de infrastructuur en cultuur van Warschau. Hij stelt voor om de defensie-uitgaven te verhogen tot 5 procent van het bruto binnenlands product (BBP) en om de Poolse wapen- en technologie-industrie te ontwikkelen.

Trzaskowski heeft liberale opvattingen. Hij is pro-Europa en een van zijn campagnebelangen omvat het versterken van Polen’s positie in de EU. Een andere belofte is om de abortuswetten te versoepelen, echter, hij is hier tijdens de campagne voor de presidentsverkiezingen stil over gebleven. Hij heeft ook de LGBTQ-gemeenschap gesteund en is aanwezig geweest bij pride-parades. Dit kan sommige meer conservatieve kiezers die buiten stedelijke centra wonen, vervreemden. Om deze reden kunnen rechtse kiezers tegen hem stemmen in de tweede ronde van de verkiezingen. Trzaskowski kan ook steun verliezen van centrumpartijen en progressieve kiezers, die gefrustreerd zijn over Tusk’s onvermogen om hervormingen in de abortuswetten door te voeren.

Karol Nawrocki
Nawrocki, 42, is een conservatieve historicus die zich als onafhankelijke kandidaat laat ondersteunen door de PiS. Zijn academische werk richt zich op de anti-communistische weerstand. Hij beheert momenteel het Instituut voor Nationale Herinnering, waar zijn verwijdering van Sovjetmonumenten Rusland heeft verontwaardigd. Hij beheerde het Museum van de Tweede Wereldoorlog in Noord-Polen van 2017 tot 2021. Zijn campagnebelangen omvatten het verlagen van belastingen en het terugtrekken van Polen uit het EU-migratiepact en de Green Deal. Hij wil ook 5 procent van het BBP aan defensie toewijzen. Nawrocki is kritisch over het geven van meer rechten aan LGBTQ-koppels.

Slawomir Mentzen
Mentzen, 38, is een extreemrechtse ondernemer die de partij Nieuwe Hoop leidt, een lid van de Confederatie-coalitie. Hij heeft diploma’s in economie en natuurkunde; bezit een brouwerij in Torun; runt een belastingadviesbureau; en is kritisch over overheidsregulering en wenst aanzienlijke belastingverlagingen. Mentzen heeft sociale media gebruikt om contact te maken met jongere kiezers. Hij gelooft dat Polen geen partij moet kiezen in de oorlog tussen Rusland en Oekraïne. Hij wil ervoor zorgen dat de Poolse grondwet boven de EU-wetten staat en wenst zich terug te trekken uit de EU Green Deal. Hij is tegen LGBTQ-rechten en tegen abortus, zelfs in gevallen van verkrachting. Voor de verkiezingen van 2019 voor het Europees Parlement zei hij: “We willen geen Joden, homoseksuelen, abortus, belastingen of de Europese Unie.” Sindsdien heeft hij geprobeerd afstand te nemen van deze uitspraak.

Szymon Holownia
Holownia, 48, is een voormalige journalist en televisiepersoonlijkheid die politicus is geworden. Hij is de spreker, of marskramer, van de lagere kamer van het parlement, de Sejm. In 2020 richtte hij een centrumpartij op genaamd Polska 2050, die uitgroeide tot een partij en uiteindelijk lid werd van Tusk’s coalitie. Holownia wil regionale ontwikkeling bevorderen naast betere toegang tot betaalbare huisvesting en het verbeteren van het openbaar vervoersysteem. Hij zegt de bureaucratie te willen verminderen, Poolse bedrijven te steunen en de binnenlandse wapenproductiecapaciteiten van Polen te ontwikkelen.

Andere kandidaten
Drie linkse kandidaten doen ook mee aan de verkiezingen, waaronder de plaatsvervangend voorzitter van de Senaat Magdalena Biejat, 43, een pleitbezorger voor vrouwenrechten, minderheidsrechten, betaalbare huisvesting en toegang tot abortus; Adrian Zandberg, 45, die vergelijkbare beloftes heeft gedaan als Biejat; en de academica en wetgever Joanna Senyszyn, een voormalig lid van de Poolse Verenigde Arbeiderspartij. Andere kandidaten zijn de extreemrechtse Grzegorz Braun, die wereldwijd in de schijnwerpers stond voor het gebruik van een brandblusser om de Hanukkah-kaarsen in het parlement in 2023 te blussen, en journalist en YouTuber Krzysztof Stanowski, 42, die geen politiek programma heeft en de Polen achter de schermen van de campagne wil laten zien terwijl hij geld inzamelt voor het goede doel.

Wat zeggen de opiniepeilingen?
Op 12 mei stond Trzaskowski aan de leiding met de steun van 31 procent van de kiezers, volgens de peilingen. Nawrocki stond op de tweede plaats met 25 procent, terwijl Mentzen 13 procent had en Holownia 7 procent.

Wanneer weten we de resultaten?
Zodra de stembureaus sluiten, zal Ipsos een exitpoll vrijgeven op basis van enquêtes die zijn uitgevoerd op 500 willekeurig geselecteerde stembureaus. Hoewel dit niet het officiële resultaat is, wordt verwacht dat het zeer indicatief zal zijn voor de richting van de stemmen. De eerste resultaten kunnen zondagavond of maandag beginnen op te duiken. In Polen vindt stemmen altijd op zondag plaats. In 2020 werden de officiële resultaten voor de eerste ronde van stemmen op dinsdagmorgen bevestigd.

Wat is de controverse rond verkiezingsinmenging?
Op woensdag zei Polen dat het een mogelijke poging tot verkiezingsinmenging had ontdekt via advertenties op Facebook. “Het NASK Disinformatie Analysecentrum heeft politieke advertenties op het Facebook-platform geïdentificeerd die mogelijk vanuit het buitenland worden gefinancierd. De materialen werden in Polen weergegeven,” aldus een verklaring van NASK, dat het nationale onderzoeksinstituut van Polen is dat zich bezighoudt met cyberbeveiliging. “De advertentie-accounts die betrokken zijn bij de campagne hebben in de afgelopen zeven dagen meer aan politieke materialen uitgegeven dan enig verkiezingscomité.” De verklaring van NASK specificeerde niet uit welke landen de financiële sponsors van de campagne vermoedelijk kwamen. De vrees voor Russische inmenging in de verkiezingen is hoog in Europa, nadat Roemenië besloot zijn presidentsverkiezingen van november opnieuw te houden na berichten over vermeende Russische inmenging. De eerste ronde van de herhalingsverkiezingen vond plaats op 4 mei, met de tweede ronde die op 18 mei zal plaatsvinden. Dit gebeurde nadat de extreemrechtse politicus Calin Georgescu, die tijdens de campagne in de ééncijferige peilingen stond, verrassend als winnaar naar voren kwam.