Kurdse leider Ocalan verzoekt PKK om zich op te heffen: Wat je moet weten

Kurdse leider Ocalan vraagt PKK om op te heffen, en dat is gebeurd: Dit is wat je moet weten

De Koerdische Arbeiderspartij (PKK) heeft aangekondigd zich op te heffen na meer dan 40 jaar gewapende strijd tegen de Turkse staat. Deze aankondiging volgde na het congres van de PKK in Noord-Irak, ongeveer twee maanden nadat de gevangen Koerdische oprichter Abdullah Ocalan, ook wel “Appo” genoemd, de groep in februari opriep om zich te ontwapenen.

Gedurende het grootste deel van zijn geschiedenis is de PKK door Turkije, de Europese Unie en de Verenigde Staten als een terroristische organisatie bestempeld. De PKK vocht jarenlang voor autonomie voor de Koerden, maar deze strijd is nu verklaard als beëindigd.

Wie is Abdullah Ocalan?

Ocalan werd geboren op 4 april 1948 in Omerli, Sanliurfa, in een arm Koerdisch boerengezin. Hij verhuisde naar Ankara om politieke wetenschappen te studeren aan de universiteit, waar hij politiek actief werd; gedreven door de marginalisatie die veel Koerden in Turkije voelden.

In de jaren ’70 pleitte hij voor Koerdisch nationalisme en richtte hij in 1978 de PKK op. Zes jaar later lanceerde de groep onder zijn commando een separatistische opstand tegen Turkije.

Ocalan had absolute controle over de PKK en werkte eraan om rivaliserende Koerdische groepen uit te schakelen, waarbij hij de strijd voor Koerdische bevrijding monopoliseerde, zo meldt het boek Blood and Belief: The PKK and the Kurdish Fight for Independence van Aliza Marcus. In die tijd werden Koerden de rechten ontzegd om hun taal te spreken, hun kinderen Koerdische namen te geven of enige uitdrukking van nationalisme te tonen.

Ondanks Ocalans autoritaire heerschappij, zorgde zijn charisma en positie als kampioen van de Koerdische rechten ervoor dat de meeste Koerden in Turkije hem liefhadden en respecteerden, en hem “Appo” noemden, wat “oom” betekent.

Hoe zag de gewapende opstand eruit?

Gewelddadig. Tussen 1984 en 2024 overleden meer dan 40.000 mensen, waarbij duizenden Koerden de gewelddadigheden in het zuidoosten van Turkije ontvluchtten naar steden verder naar het noorden. Gedurende de jaren ’80 en ’90 leidde Ocalan operaties vanuit het buurland Syrië, wat spanningen veroorzaakte tussen het toenmalige regime van Assad en Turkije.

De PKK resortte vanaf het einde van de jaren ’80 en begin ’90 tot brute tactieken. Volgens een rapport van de European Council on Foreign Relations uit 2007 ontvoerde de groep onder Ocalan buitenlandse toeristen, voerde zelfmoordaanslagen uit en viel Turkse diplomatieke kantoren in Europa aan. Misschien nog erger was dat de PKK Koerdische burgers onderdrukte die de groep niet hielpen in hun guerrillaoorlog.

Uiteindelijk, meer dan een decennium nadat hij was gevangen genomen. In 1998 werd Ocalan gedwongen om Syrië te ontvluchten vanwege de dreiging van een Turkse invasie om hem te vangen. Een jaar later werd hij door Turkse agenten gearresteerd op een vliegtuig in Nairobi, Kenia, dankzij informatie van de VS.

Hij werd teruggebracht naar Turkije en veroordeeld tot de doodstraf, maar zijn straf werd omgezet in levenslang nadat Turkije in 2004 de doodstraf afschafte in een poging om lid te worden van de EU. Tegen 2013 veranderde Ocalan zijn standpunt over separatisme en begon hij te pleiten voor uitgebreide Koerdische rechten en grotere regionale autonomie in Turkije, en zei hij dat hij niet langer geloofde in de effectiviteit van gewapende rebellie.

Deze radicale verschuiving leidde tot het begin van een wankel vredesproces tussen de PKK en de regerende Partij voor Rechtvaardigheid en Ontwikkeling (AK Partij), onder leiding van de Turkse president Recep Tayyip Erdogan. Het vredesproces leidde tot enige vrijheden voor Koerden, maar in 2015 brak er opnieuw vechten uit tussen de regering en de PKK, deels uit angst dat de partij probeerde een Koerdische staat in Syrië te creëren tijdens de burgeroorlog daar.

Wat is anders aan dit vredesproces?

Bij de aankondiging van zijn ontwapening zei de PKK dat zij “haar historische missie heeft volbracht” door “de ontkennings- en vernietigingspolitiek van ons volk te doorbreken en de Koerdische kwestie naar een punt te brengen waar het oplossen ervan kan plaatsvinden via democratische politiek”.

Analisten beweren echter dat er andere redenen achter de beslissing schuilgaan. De PKK en haar Koerdische bondgenoten in de regio zijn kwetsbaarder dan voorheen door recente ontwikkelingen, aldus Sinan Ulgen, een expert op het gebied van Turkije en senior fellow bij Carnegie Europe in Brussel.

“De reden dat de PKK haar gewapende strijd heeft opgegeven, heeft te maken met de verandering in de internationale context,” legde Ulgen uit. “President Donald Trump ziet Syrië niet als een ‘strategisch brandpunt’ voor het buitenlands beleid en is daarom onwaarschijnlijk dat hij Koerdische gewapende groepen in het land zal blijven steunen zoals tijdens de strijd tegen ISIL.”

Daarnaast heeft de nieuwe regering in Syrië goede relaties met Turkije, in tegenstelling tot het inmiddels afgezette regime van Assad. Deze nieuwe relatie kan de mogelijkheden van de PKK en haar Syrische afsplitsing, de Democratische Uniepartij (PYD), om langs de grens tussen Syrië en Turkije te opereren aanzienlijk schaden.

Het politieke klimaat lijkt gunstig te zijn. Belangrijke politieke partijen, zoals de AK Partij en de rivaliserende Republikeinse Volkspartij (CHP), hebben ofwel publiekelijk of stilzwijgend een nieuw vredesproces gesteund. Maar het was de MHP, die zich altijd tegen Koerdische benaderingen heeft verzet, die de ruimte creëerde voor een nieuw vredesproces.

In april 2024 nodigde MHP-leider Devlet Bahceli Ocalan uit om “terrorisme” te verwerpen voor het Turkse parlement in ruil voor mogelijke voorwaardelijke vrijlating. “Het feit dat het Bahceli was … was soort van ongelooflijk,” zei Sinem Adar, een expert op het gebied van Turkije bij het Duitse Instituut voor Internationale en Veiligheidszaken (SWB).

Wat gebeurt er nu met Ocalan?

Het is onduidelijk of hij zal worden vrijgelaten, maar zijn gevangenisomstandigheden kunnen aanzienlijk verbeteren, aldus Ulgen. Hij zei dat de regering waarschijnlijk Ocalans vrijheden geleidelijk zal vergroten, zodat zij de reacties van zijn achterban en het bredere publiek kan peilen. Veel mensen in Turkije beschouwen Ocalan nog steeds als een “terrorist” en geven hem de schuld van een conflict dat zoveel levens heeft gekost.