Zal Iran een nucleaire bom bouwen terwijl Trump aan de macht is in de VS?

Nieuws | Israël-Palestina conflict

Gaat Iran een nucleaire bom bouwen terwijl Trump aan de macht is in de VS? De laatste kans voor het Westen om VN-sancties op te leggen als onderdeel van de nucleaire deal verstrijkt in oktober.

Teheran, Iran – Donald Trumps tweede termijn als president van de Verenigde Staten belooft Iran een hobbelige weg die kan leiden tot verschillende uitkomsten in de relaties met het Westen, zeggen analisten.

Amerikaanse leiders, samen met Israëliërs, hebben openlijk gesproken over militaire aanvallen op belangrijke nucleaire faciliteiten in Iran en kritieke infrastructuur zoals energiecentrales en olie- en petrochemische installaties.

De leiders van Iran, waaronder Opperste Leider Ayatollah Ali Khamenei, blijven uitdagend, en de Islamitische Revolutionaire Garde (IRGC) heeft grootschalige militaire oefeningen gehouden, met de nadruk op de verdediging van gevoelige locaties.

Een verschuiving, maar naar waar?

Al meer dan twee decennia wordt de relatie van Iran met het Westen grotendeels bepaald door de ontwikkelingen in het nucleaire programma van het land en de inspanningen om te voorkomen dat het een bom krijgt. Teheran heeft consequent volgehouden dat het geen massavernietigingswapen zoekt.

Onlangs hebben top politieke en militaire autoriteiten in Iran de mogelijkheid besproken om het officieel verklaarde beleid van Teheran, dat geen nucleaire wapens nastreeft, te wijzigen te midden van toenemende veiligheidsbedreigingen.

Er lijken twee denkrichtingen te zijn in Teheran: de ene lijkt open te staan voor de mogelijkheid om met de VS in gesprek te gaan, ook over het nucleaire programma, terwijl de andere zich uitspreekt voor het nastreven van een wapen, vooral gezien de erosie van de afschrikkingsmacht tegenover Israël en tegenslagen voor regionale bondgenoten, aldus Naysan Rafati, senior Iran-analist bij het Crisis Group in Washington.

“Maar als het eerste kamp de overhand krijgt, zal het nog steeds bereidheid in Washington vereisen om met Teheran in gesprek te gaan – en gezien de kwetsbaarheden van de islamitische republiek zal er waarschijnlijk enige neiging zijn om het regime harder aan te pakken in plaats van concessies te doen.”

Iran heeft een van de fundamenten van zijn verdedigingsstrategie verloren met de val van Bashar al-Assad in Syrië en de klappen die zijn uitgedeeld aan de “as van verzet” in de regio.

Het land heeft ook te maken met uitgebreide sancties die een negatieve invloed hebben op de al kwetsbare economie, de dalende nationale munt en de hoge inflatie, samen met een energiecrisis.

Te midden van de ernstige economische omstandigheden lijkt de regering van de Iraanse president Masoud Pezeshkian, die naar verwachting later deze maand zijn diplomaten naar Europa zal sturen voor gesprekken met de E3 – Frankrijk, Duitsland en het Verenigd Koninkrijk – verder te willen samenwerken met het Westen.

Het algehele kader dat wordt besproken lijkt vergelijkbaar met de JCPOA (Joint Comprehensive Plan of Action), de nucleaire deal van Iran met wereldmachten in 2015 – waarbij enige economische druk op Iran wordt opgeheven in ruil voor beperkingen op zijn nucleaire programma.

Maar er is nog geen nieuw kader gevormd, en alle tot nu toe gevoerde gesprekken lijken consultaties te zijn geweest die gericht zijn op het verduidelijken van standpunten.

Verlangen naar een nieuwe overeenkomst

De situatie is deze keer anders dan toen Iran en het Westen jarenlang onderhandelden voor de nucleaire deal.

In 2018 trok Trump zich terug uit de JCPOA en legde hij zware sancties op aan Iran. Hij gaf ook opdracht tot de moord op Qassem Soleimani, de topgeneraal van Iran en een van de belangrijkste architecten van de regionale as, vijf jaar geleden.

“In tegenstelling tot de eerste Trump-administratie zullen de Europeanen veel meer afgestemd zijn op welk beleid de VS ook kiest, omdat de Europeanen in sommige opzichten de maximumdrukcampagne zelf in de afgelopen jaren hebben gesteund vanwege de toenemende spanningen met Teheran,” zei Ellie Geranmayeh, plaatsvervangend hoofd van het Midden-Oosten en Noord-Afrika programma bij de European Council on Foreign Relations.

Verschillende clausules van de JCPOA zijn vervallen, aldus Aslani, waardoor er een grotere bereidheid is om een nieuwe overeenkomst te onderhandelen – vooral omdat een belangrijke zonsondergangsbepaling van de JCPOA, die het Westen in staat stelt om opgeheven VN-sancties tegen Iran (de snapback) te herinstellen, in oktober 2025 zal verstrijken.

Geranmayeh zei dat de E3 snapback als het laatste middel beschouwt om druk uit te oefenen op Iran en dat ze zich ervan bewust zijn dat zodra het wordt gebruikt, het een “zeer onvoorspelbare keten van escalatoire gebeurtenissen” kan ontketenen.

Als zodanig zal Europa de tijd die hen nog rest tot oktober besteden om escalatie te voorkomen en voor diplomatie te pleiten.

Echter, er blijft een grote vraag over hoe Europeanen zullen reageren als Trump een onmiddellijke snapback van de sancties tegen Iran door de E3 eist in ruil voor concessies over transatlantische kwesties met betrekking tot de Europese veiligheid, aldus de expert.

“We zullen ofwel bewegen naar aanzienlijk hogere spanningen of naar een soort, zij het beperkte, overeenkomst over het nucleaire programma, afhankelijk van of Iran en de VS een soort begrip kunnen bereiken,” zei Aslani.

Er is ook een mogelijkheid dat Teheran en Washington direct zullen onderhandelen, iets wat Iran heeft geweigerd te doen vanwege de unilaterale terugtrekking van de VS uit de JCPOA.

“Als de Trump-administratie te hard probeert concessies te krijgen, zal het uiterst moeilijk zijn om een overeenkomst te bereiken, zelfs als er een breder begrip is,” voegde hij eraan toe.

Het nucleaire programma van Iran

De laatste informatie geeft aan dat Iran nog niet is begonnen met het bouwen van een bom. Echter, een jaar nadat Trump zich terugtrok uit de JCPOA, begon het zijn verrijkingsniveau en het aantal centrifuges te verhogen, en herhaalde het deze stappen na Israëlische aanvallen op zijn nucleaire faciliteiten en internationale veroordelingen.

In de afgelopen maanden heeft het duizenden nieuwe centrifuges geïnstalleerd als reactie op de goedkeuring van opnieuw een door het Westen geïntroduceerde veroordelingsresolutie tegen het land door de raad van de Internationale Atomenergieorganisatie (IAEA).

Het verrijkt nu uranium tot 60 procent, een relatief korte technische stap verwijderd van de meer dan 90 procent die vereist is voor een bom, met de IAEA die meldt dat Teheran genoeg splijtstofmateriaal heeft voor meerdere bommen.

De verhoogde nucleaire activiteit geeft Iran enige onderhandelingsruimte als het gaat om gesprekken met Trump, maar het brengt ook aanzienlijke risico’s met zich mee, aldus Rafati van het Crisis Group.

De nucleaire doorbraak tijd is de tijd die nodig is om genoeg splijtstofmateriaal voor een bom te produceren. Als het besluit een bom te bouwen, zou Iran een wapen moeten ontwerpen en monteren, integreren met een langeafstandsraket die in staat is een nucleaire warhead te dragen, en deze met succes testen.

We bevinden ons in een kortetermijnpatroon terwijl het “grote olifant in de kamer”, dat Trump aan de macht komt, dagen verwijderd is, en er is nog steeds geen duidelijk idee hoe zijn administratie haar banden met Iran zal vormgeven, volgens senior analist Geranmayeh.

Ze voegde eraan toe dat de nucleaire activiteit van Iran mogelijk iets zal afnemen als de VS de prioriteit legt bij diplomatieke gesprekken gericht op de-escalatie, wat betekent dat er zich twee zeer verschillende scenario’s kunnen ontvouwen, afhankelijk van waar Trump zich positioneert.