Waarom Pakistan haast heeft om de betrekkingen met Bangladesh te herstellen
Islamabad, Pakistan – Op 23 augustus 2025 arriveerde de Pakistaanse minister van Buitenlandse Zaken, Ishaq Dar, op luchthaven Dhaka, wat de eerste keer in 13 jaar was dat een hooggeplaatste Pakistaanse functionaris Bangladesh bezocht, sinds het land 54 jaar geleden zich van Pakistan afscheidde. Dar, die ook als vicepremier van Pakistan fungeert, sprak een optimistische toon uit en noemde de “historische” tour het begin van “een nieuwe fase van onze hernieuwde samenwerking”.
Hij erkende een opwarming van de bilaterale relaties en wees op de “significante vooruitgang” die het afgelopen jaar is geboekt. “We moeten samenwerken om een omgeving te creëren waarin jongeren van Karachi tot Chittagong, Quetta tot Rajshahi, Peshawar tot Sylhet en Lahore tot Dhaka de handen ineenslaan om uitdagingen aan te gaan en hun gedeelde dromen te verwezenlijken,” zei Dar, waarbij hij steden in beide landen benoemde.
Zijn bezoek symboliseerde een doorbraak na maanden van diplomatieke en militaire betrokkenheid tussen Pakistan en Bangladesh. De relaties zijn snel verbeterd sinds de afzetting van de voormalige Bengaalse premier Sheikh Hasina in augustus 2024, die als dicht bij India werd gezien en die werd gedwongen om af te treden na enorme door studenten geleide protesten. Maar Masood Khalid, de voormalige ambassadeur van Pakistan in China, waarschuwde dat het verleden het opbouwen van vertrouwen tussen de twee landen blijft compliceren.
Wat nu nodig is, zei hij, is een “kader voor diepere betrokkenheid, waar constructieve dialoog misverstanden kan wegnemen”.
Militaire en diplomatieke betrokkenheid neemt toe
Dar’s reis was vertraagd door een vierdaagse confrontatie met India in mei, maar in juli bezocht minister van Binnenlandse Zaken Mohsin Naqvi Dhaka. Dar’s uiteindelijke aankomst in Dhaka in augustus viel samen met die van luitenant-generaal Muhammad Faizur Rahman, de kwartiermeester-generaal van het Bengaalse leger in Pakistan, waar hij gesprekken had met de voorzitter van de gezamenlijke stafcommittees van Pakistan, generaal Sahir Shamshad Mirza.
Delwar Hossain, een professor in internationale betrekkingen aan de Universiteit van Dhaka, zei dat de “overhaaste inspanningen” van Pakistan om de banden te versterken strategisch zijn. De betrekkingen tussen Islamabad en Dhaka normaliseerden onder Ziaur Rahman, de militaire chef die president werd en het land leidde van eind 1975 tot zijn moord in 1981. “Regimeverandering heeft historisch gezien een binaire relatie van vriendschap en vijandschap in Bangladesh’s banden met India en Pakistan gecreëerd,” voegde Hossain toe.
De erfenis van de onafhankelijkheidsoorlog van Bangladesh
Decennialang hebben Islamabad en New Delhi de banden met Dhaka bekeken door de lens van hun rivaliteit, een dynamiek die geworteld is in de onafhankelijkheidsoorlog van Bangladesh in 1971. Bij de onafhankelijkheid van Pakistan en India in 1947 werd Pakistan opgericht als een moslimmeerderheidsstaat met twee geografisch gescheiden vleugels. De westelijke vleugel, met ongeveer 34 miljoen mensen van verschillende etniciteiten, werd als dominant beschouwd. De oostelijke vleugel, Oost-Pakistan – dat Bangladesh zou worden – was bevolkter, met meer dan 42 miljoen Bengaals sprekenden. India stond tussen de twee delen van Pakistan.
Toen de grievances in het oosten toenamen, ondersteunde India de Bengaalse vrijheidsstrijd. Het Pakistaanse leger en geallieerde milities voerden gruweldaden uit, waarbij honderdduizenden mensen werden gedood en naar schatting 200.000 vrouwen werden verkracht. Met de militaire steun van India leidde Sheikh Mujibur Rahman en zijn Awami Liga Bangladesh naar de onafhankelijkheid. Hij werd de oprichter van het land.
Hasina, die Bangladesh 16 jaar leidde voordat ze vorig jaar werd afgezet, wordt algemeen gezien als dicht bij India, waar ze sinds vorig jaar woont. Aizaz Chaudhry, de voormalige Pakistaanse minister van Buitenlandse Zaken, zei dat de gedeelde grievances over India’s “regionale hegemonie” Islamabad en Dhaka hebben aangespoord om de banden te herstellen.
In mei vochten India en Pakistan een korte maar intense vierdaagse luchtoorlog na een aanslag waarbij 26 mensen, vooral toeristen, omkwamen in Pahalgam, in India-bezet Kashmir. India heeft Pakistan de schuld gegeven voor de aanslag, beschuldigingen die Islamabad afwijst.
Shahab Enam Khan, de uitvoerend directeur van het Bangladesh Center for Indo-Pacific Affairs, beschreef Dhaka’s relatie met New Delhi als “lauw”, ondanks dat India een belangrijke buur is, maar voegde eraan toe dat het buitenlands beleid wordt gedreven door economische noodzaak. “Anti-India sentiment wordt vaak overdreven,” zei hij. “Bangladesh vermijdt historisch gezien om relaties, vooral met Pakistan, door een puur veiligheids- of militair perspectief te bekijken, en geeft de voorkeur aan economische en regionale samenwerking.”
De groeiende rol van China
Regionale dynamiek wordt verder gecompliceerd door de groeiende invloed van China in Zuid-Azië. Beijing, een nauwe bondgenoot van Islamabad, had sterke relaties met Hasina, die haar vriendschap met India en China succesvol balanceerde – hoewel de twee Aziatische grootmachten anders rivalen zijn. Hossain van Dhaka University zei dat China erin is geslaagd een significante aanwezigheid in Bangladesh te behouden, zelfs na de afzetting van Hasina. In maart bezocht Yunus Beijing, gevolgd door het weeklange bezoek van de Bengaalse legerchef generaal Waker-Uz-Zaman aan China in augustus.
“Bangladesh overweegt de aankoop van 12 J-10C jachtvliegtuigen om zijn luchtmacht te versterken,” voegde hij toe, verwijzend naar Chinese vliegtuigen die Pakistan ook heeft en die Islamabad gebruikte in het conflict van mei. China is ook de dichtstbijzijnde strategische partner van Pakistan, en de bron van zowel economische leningen als investeringen, evenals militaire uitrusting. “Deze ontwikkelingen brengen Dhaka en Islamabad dichterbij elkaar en transformeren de banden tot een sterke samenwerking,” zei Hossain.
Handel en politiek terwijl landen partnerschap zoeken
Dars twee dagen durende bezoek aan Bangladesh was gevuld met vergaderingen, waaronder gesprekken met Yunus en adviseur voor Buitenlandse Zaken Touhid Hossain. Hij ontmoette ook leiders van verschillende politieke partijen, waaronder de Bengaalse Nationale Partij (BNP), Jamaat-e-Islami (JI) en de door studenten geleide Nationale Burgerspartij (NCP), die de protesten leidde die Hasina ten val brachten.
Beide landen zouden ook kunnen profiteren van nauwere economische betrekkingen, suggereerden Khalid, de voormalige ambassadeur van Pakistan in China, en Hossain van Dhaka University. Bangladesh, met een groeipercentage van 6 procent sinds 2021, behoort tot de snelstgroeiende economieën van Zuid-Azië. Pakistan blijft achter, met een groei van 2,5 procent vorig jaar. Op dit moment is de bilaterale handel bescheiden, met een onevenwicht in het voordeel van Pakistan, wiens export naar Bangladesh in 2024 661 miljoen dollar bedroeg, vergeleken met 57 miljoen dollar aan import.
Maar als beide landen proberen hun handelsrelaties nieuw leven in te blazen, zei Hossain, kunnen ze elkaar als bron van grondstoffen en als potentiële markt ten goede komen. Bangladesh kan profiteren van de import van katoen en textielproducten, rijst, cement, fruit en verwerkte voedingsmiddelen uit Pakistan. Aan de andere kant kan Pakistan jute en juteproducten, waterstofperoxide, chemicaliën en tabaksproducten uit Bangladesh importeren. “Bangladesh en Pakistan hebben samen een bevolking van 430 miljoen,” wees hij erop, “wat meer dan twee keer de omvang van West-Europa is.”
Historische grievances blijven bestaan
De diepste breuklijn in de betrekkingen tussen Pakistan en Bangladesh is de erfenis van de oorlog van 1971. Dhaka blijft vragen om een formele excuses voor de gruweldaden. Dan is er het geschil over de status van meer dan 200.000 Urdu-sprekende moslims in Bangladesh. Na de splitsing in 1947 was de gemeenschap grotendeels naar Oost-Pakistan verhuisd vanuit Bihar in het huidige India. Oost-Pakistan – vandaag Bangladesh – was geografisch dichter bij Bihar dan West-Pakistan. Maar Bangladesh, waarvan de oprichting in 1971 was gebaseerd op Bengaals nationalisme, heeft Urdu-sprekende moslims slechts beperkte rechten gegeven en wil dat Pakistan hen overneemt, iets wat Islamabad terughoudend is om te doen.
Bangladesh streeft ook naar een verdeling van de pre-1971 activa van de staat Pakistan, en de overdracht van hulp die door West-Pakistan aan Oost-Pakistan was beloofd in 1970 na een verwoestende cycloon, waarbij naar schatting 300.000 mensen omkwamen. De langzame en grotendeels ontoereikende reactie van de West-Pakistan-gebaseerde regering wordt door veel historici aangehaald als een belangrijke katalysator voor de bevrijdingsoorlog die leidde tot de oprichting van Bangladesh.
Toch betoogde Chaudhry, de voormalige Pakistaanse minister van Buitenlandse Zaken, dat de publieke opinie in beide landen verzoening steunt. “De mensen van Pakistan zijn ook verdrietig over de gebeurtenissen van 1971, net als de mensen van Bangladesh. Ik denk dat deze pijn gemeenschappelijk is, en mensen in beide landen willen nu verder,” zei Chaudhry. Echter, Hossain van Dhaka University merkte op dat, ondanks de sterke steun van de huidige politieke krachten voor het versterken van de betrekkingen tussen Bangladesh en Pakistan, kwesties in verband met de oorlog van 1971 een obstakel blijven voor verbeterde banden. “Het is belangrijk om te onthouden dat de afzetting van Hasina niet fundamenteel de denkbeelden van de mensen in Bangladesh over de bevrijdingsoorlog en de verwachtingen van Pakistan voor het helen van het verleden heeft veranderd,” zei Hossain.
Toch voegde hij eraan toe dat Dhaka ook niet vast wil blijven zitten in het verleden. “Diplomatie is een dynamisch proces. Beide landen kunnen vooruitgang boeken in samenwerking op economisch, diplomatiek en cultureel gebied, terwijl ze het helingsproces blijven voortzetten,” zei hij.
