Verkiezingsresultaten van Roemenië, Polen en Portugal: Winnaars en verliezers onthuld

Mensen zwaaien met Roemeense en Europese Unie-vlaggen tijdens een pro-EU demonstratie.

Miljoenen kiezers in drie Europese landen hebben afgelopen weekend hun stem uitgebracht tijdens een electorale “super zondag”, te midden van vrees voor de opkomst van de extreemrechtse partijen, vooral in Roemenië en Polen. De centrumpartijen hebben echter hun positie weten te behouden in de twee EU- en NAVO-lidstaten die grenzen aan het door oorlog verscheurde Oekraïne, wat een opsteker betekent voor het Westen.

De centrum-rechtse regeringspartij in Portugal heeft ook een parlementaire overwinning behaald, hoewel de extreemrechtse partijen recordwinsten hebben geboekt. Brussel kan een voorzichtige zucht van opluchting slaken nu pro-EU kandidaten als overwinnaars uit de drie belangrijke verkiezingen zijn gekomen. Maar terwijl het centrum voorlopig standhoudt, blijven de populistische extreemrechtse krachten in alle drie de landen groeien, wat een recente stijging van het extreemrechtse sentiment in Europa benadrukt.

Roemenië

De presidentiële verkiezingen in Roemenië zijn afgesloten met een duidelijke overwinning voor de centrumpartij kandidaat Nicușor Dan, die 54 procent van de stemmen verkreeg tegen de nationalistische rivaal George Simion met 46 procent. De nauwlettend gevolgde wedstrijd, die geopolitieke implicaties voor de EU heeft, trok de hoogste opkomst in 25 jaar, met ongeveer 65 procent van de stemgerechtigden die hun stem uitbrachten.

De verkiezingen werden gekenmerkt door een dramatische comeback van Dan, de 55-jarige burgemeester van Boekarest, die in de vroege stadia achterlag maar in de laatste dagen van de stembusgang een sterke opmars maakte. Dan, een voormalig wiskundige, heeft beloofd om corruptie aan te pakken en de EU en NAVO te steunen.

Simion voerde een campagne die geworteld was in euroscepticisme en nationalistische retoriek, en beloofde de militaire steun aan Oekraïne stop te zetten en het heersende establishment omver te werpen in een stijl die doet denken aan de Amerikaanse president Donald Trump. Zijn vroege voorsprong wekte angst onder liberale segmenten van de bevolking, maar naarmate de resultaten binnenkwamen, werd duidelijk dat de kiezers zich achter Dan’s visie van een centrumpartij Roemenië hadden geschaard.

De verkiezingen volgden op de annulering van een eerdere stemming in december, vanwege vermeende Russische inmenging, waardoor de inzet van deze verkiezingen zeer hoog was. Velen beschouwden de wedstrijd als een referendum over de toekomstige politieke richting van Roemenië en zijn rol binnen de EU en NAVO. De hoge opkomst weerspiegelde een verzet tegen de opkomst van het rechtse populisme, en versterkte de Westerse oriëntatie van Roemenië in een tijd van regionale instabiliteit.

Voorzitter van de Europese Commissie, Ursula von der Leyen, was snel om de pro-EU winnaar te feliciteren, en zei dat Dan’s overwinning zou bijdragen aan “een sterk Europa”. Vooruitkijkend is Dan van plan om een coalitie te vormen met zowel centrum-linkse als centrum-rechtse partijen, met als doel het politieke landschap te stabiliseren en zijn beloftes van hervorming waar te maken.

Polen

Volgens een tweede exitpoll die zondagavond laat werd vrijgegeven, won Rafal Trzaskowski, een plaatsvervangend leider van de centrumrechtse partij van premier Donald Tusk, de Burgerplatform (PO), met 31.1 procent van de stemmen. Karol Nawrocki van de conservatieve partij Recht en Rechtvaardigheid (PiS) eindigde als tweede met 29.1 procent van de stemmen.

De stemmen waren ook een referendum over Tusk’s regering, die in december 2023 gevormd werd na het beëindigen van de achtjarige heerschappij van de PiS, die bekend stond om de ondermijning van de rechtspraak en de media. Als de verkiezingsuitslag – die later vandaag verwacht wordt – overeenkomt met de exitpoll, zullen Trzaskowski en Nawrocki strijden in een tweede ronde op 1 juni, waarbij geen van beiden meer dan 50 procent in de eerste ronde heeft behaald.

Ondertussen zullen andere kandidaten in de eerste ronde – waaronder Slawomir Mentzen van de extreemrechtse Confederatiepartij en Magdalena Biejat van de Lewica (De Linkse) partij – worden geëlimineerd. “Er ligt veel, heel veel werk voor ons, en we hebben vastberadenheid nodig,” zei Trzaskowski tegen zijn aanhangers zondagavond. Hij waarschuwde dat het echte werk van de regering net is begonnen, gezien de diepe politieke polarisatie binnen de Poolse samenleving.

Premier Tusk, die een pro-Europese koers heeft gevaren, merkte op op X dat de komende weken de toekomst van Polen zouden bepalen. Ondertussen benadrukte Nawrocki’s kamp de noodzaak om wat zij beschrijven als een “monopolie op de macht” door de Burgercoalitie te voorkomen. Sociale kwesties domineerden de campagne, waarbij Nawrocki zich positioneerde als een beschermer van conservatieve waarden, terwijl Trzaskowski steun kreeg van kiezers voor zijn beloftes om abortus en LGBTQ-rechten te steunen.

Beide kampen richten zich nu op het mobiliseren van aanhangers en het aanspreken van de kiezers van de waarschijnlijk geëlimineerde kandidaten, aangezien de beslissende run-off waarschijnlijk lijkt. De president in Polen heeft de macht om wetten te vetoën, dus de winnaar zal directe invloed hebben op de vraag of Tusk’s pro-EU regering haar agenda kan uitvoeren. Buitenlandse politiek, rechtsherziening en burgerrechten staan allemaal op het spel. Een overwinning van Trzaskowski in de tweede ronde zou Tusk’s regering in staat kunnen stellen een agenda te implementeren die onder andere het terugdraaien van de rechtsherzieningen die door de PiS zijn ingevoerd, omvat.

Als Nawrocki wint, zal de impasse die bestaat sinds Tusk in 2023 premier werd, voortduren.

Portugal

In Portugal zag de parlementaire verkiezing de regerende centrum-rechtse Democratische Alliantie (AD), geleid door premier Luis Montenegro, 89 zetels veroveren in het 230 leden tellende parlement, ver verwijderd van de 116 die nodig zijn voor een meerderheid. De partij ontving 32.7 procent van de stemmen. De Socialistische Partij (PS) en de extreemrechtse partij Chega eindigden gelijk op de tweede plaats, beide met 58 zetels. De Socialisten leden aanzienlijke verliezen in vergelijking met de vorige verkiezingen, wat leidde tot het vertrek van partijleider Pedro Nuno Santos.

Met de resultaten van verschillende zetels die nog niet zijn geteld, zou Chega de belangrijkste oppositiepartij kunnen worden. Chega, dat opkwam met een anti-immigratieplatform, won een record van 22.6 procent van de stemmen, een indrukwekkende stijging ten opzichte van de 1.3 procent die het ontving in zijn debuutverkiezingen in 2019. “We hebben deze verkiezingen niet gewonnen, maar we hebben geschiedenis geschreven,” zei Chega-leider Andre Ventura tegen het persbureau AFP. “Het systeem van tweepartijenheerschappij in Portugal is voorbij,” voegde Ventura, een voormalig sportcommentator op televisie, eraan toe.

De opkomst van Chega onderstreepte ondertussen de groeiende steun voor extreemrechtse politiek in Portugal, terwijl de Liberale Initiatief (IL) ook winst boekte met negen zetels. “Het volk wil deze regering en deze premier,” zei Montenegro tegen zijn juichende aanhangers na de bekendmaking van de resultaten. Maar zelfs met de steun van de opkomende bedrijfsgerichte partij IL, zou de AD nog steeds de steun van Chega nodig hebben om wetgeving te passeren.

Montenegro, een 52-jarige voormalige advocaat, heeft echter geweigerd om enige alliantie met de anti-establishment partij aan te gaan, en zei dat het “onbetrouwbaar” en “niet geschikt voor bestuur” is. De stemmen werden gedomineerd door inflatie, huisvesting en immigratiekwesties. De uitkomst van de stemming verhoogt de vooruitzichten op wetgevende gridlock of de noodzaak voor ad-hocovereenkomsten over belangrijke beleidskwesties, wat een al gecompliceerde politieke achtergrond in het land van 10.6 miljoen mensen verder bemoeilijkt.

De verkiezingen van zondag, de derde in drie jaar, werden bijeengeroepen nadat Montenegro in maart niet in staat was om een parlementaire motie van vertrouwen te winnen. Hij werd gedwongen om de tussentijdse verkiezingen uit te schrijven nadat de oppositie zijn integriteit ter discussie had gesteld vanwege de zaken van het adviesbureau van zijn familie. Hij heeft elke wangedrag ontkend. Montenegro’s regering zal zorgvuldig beleidprioriteiten moeten navigeren en consensus over partijgrenzen heen moeten opbouwen, terwijl ze tegelijkertijd probeert het publiek vertrouwen te behouden en aanhoudende economische en sociale zorgen aan te pakken.