Strijd om offshore boren in Brazilië stelt Lula’s klimaatambities op de proef

Nieuws|Klimaatcrisis

In Brazilië, een strijd over offshore olieboringen test de klimaatambities van Lula. Critici vrezen dat olie-exploratie bij de monding van de Amazone een stap terug is van Lula’s doelstelling voor ‘nul emissies’.

President Luiz Inácio Lula da Silva woonde op 3 juni een ceremonie voor de Dag van het Milieu bij in het Planalto-paleis in Brasília. In het verre noorden van Brazilië, waar de Amazone de zee ontmoet, is een milieudilemma ontstaan dat een nationale politieke discussie heeft aangewakkerd.

De Braziliaanse regering onderzoekt de mogelijkheid van offshore olievoorraden die zich uitstrekken van de oostelijke staat Rio Grande do Norte tot Amapá, dichtbij de grens met Frans-Guyana. Dat gebied staat bekend als de Equatoriale Marge en vertegenwoordigt honderden kilometers aan kustwater.

Critici beweren echter dat het ook de tegenstrijdige doelen van de regering onder president Lula weerspiegelt. Tijdens zijn derde termijn heeft Lula Brazilië gepositioneerd als een voorvechter in de strijd tegen klimaatverandering. Tegelijkertijd heeft hij echter ook steun betuigd voor de ontwikkeling van fossiele brandstoffen in gebieden zoals de Equatoriale Marge, als een middel om klimaatbeleid te financieren.

“We willen de olie omdat deze nog lange tijd beschikbaar zal zijn. We moeten het gebruiken om onze energietransitie te financieren, wat veel geld zal vereisen,” zei Lula in februari.

Bij de start van zijn termijn in 2023 nam hij echter een andere houding aan. “Ons doel is nul ontbossing in de Amazone, nul broeikasgasemissies,” vertelde hij het Congres van Brazilië.

Naarmate het Zuid-Amerikaanse land zich voorbereidt om later dit jaar de Verenigde Naties Klimaatverandering Conferentie (COP30) te huisvesten, worden deze tegenstrijdigheden nog kritischer bekeken.

Nicole Oliveira is een van de milieuleiders die zich verzet tegen de prospect van boringen in de Equatoriale Marge, met inbegrip van het gebied bij de monding van de Amazone, bekend als Foz do Amazonas. Haar organisatie, het Arayara Instituut, heeft een rechtszaak aangespannen om een veiling te blokkeren die deze week gepland staat om olie-exploratierechten in de Equatoriale Marge te verkopen. Ze twijfelt aan de redenering van de regering dat de extractie van fossiele brandstoffen schone energie zal financieren.

“Er is geen aanwijzing voor enige echte bereidheid [van de regering] om een energietransitie na te streven,” zei Oliveira. “Integendeel, er is toenemende druk op milieubureaus om vergunningen te verlenen en nieuwe gebieden te openen in de Foz do Amazonas en in de hele Equatoriale Marge.”

Vorige week donderdag diende het federaal openbaar ministerie ook een rechtszaak in om de veiling uit te stellen, en vroeg om verdere milieu-evaluaties en gemeenschapsconsultaties voordat het project verdergaat.

Maar op dinsdag ging de veiling door, waarbij olie-exploratierechten in de regio werden vergeven aan consortiums die Chevron, Exxon en het staatsbedrijf Petrobras omvatten.

De situatie heeft de verdeeldheid binnen Lula’s regering blootgelegd. In mei 2023 weigerde het Braziliaanse Instituut voor Milieu en Hernieuwbare Natuurlijke Hulpbronnen (IBAMA) een verzoek van Petrobras om verkennende boringen bij de monding van de Amazone uit te voeren. In zijn beslissing noemde IBAMA de milieu-risico’s en een gebrek aan beoordelingen, gezien de “socio-ecologische gevoeligheid” van de locatie.

Toch bleef Petrobras aandringen op een vergunning om in de regio te boren. De situatie escaleerde in februari dit jaar toen IBAMA opnieuw het verzoek van Petrobras afwees. Lula reageerde door het bureau te bekritiseren voor het vertragen van het proces. Hij stelde dat de opbrengsten van boringen het land en de economie zouden helpen.

Op 19 mei overruled de directeur van IBAMA, een politicus genaamd Rodrigo Agostinho, uiteindelijk de beslissing van zijn bureau en gaf hij Petrobras groen licht om boortests in de regio te starten. Petrobras verklaarde dat zijn inspanningen volledig in lijn waren met de principes van klimaatgerechtigheid, biodiversiteitsbescherming en de sociale ontwikkeling van de gemeenschappen waar het opereert.

Critici hebben echter betoogd dat het gebied waar de Amazone in de oceaan stroomt, een kwets ecosysteem is, rijk aan mangroven en koraalriffen. Milieuactivisten vrezen dat verkennende boringen deze zeldzame en bedreigde soorten verder in gevaar kunnen brengen.

Inheemse gemeenschappen bij de monding van de rivier hebben ook geprotesteerd tegen de plannen van Petrobras voor olie-exploratie, en wijzen op de mogelijke schade aan hun voorouderlijke visgronden. In 2022 vroeg de Raad van Chiefs van de Inheemse Volken van Oiapoque (CCPIO) formeel aan het federaal openbaar ministerie om een consultatieproces met Petrobras te bemiddelen, wat tot op heden niet heeft plaatsgevonden.

De federale aanklager noemde in de aankondiging van de rechtszaak van donderdag het risico voor inheemse volken als een van de redenen om de veiling uit te stellen. “Het gebied is de thuisbasis van een groot aantal traditionele volkeren en gemeenschappen wiens overleving en levenswijze direct verbonden zijn met kustecosystemen,” aldus het kantoor.

Desondanks betwijfelen sommige experts de veiligheid van olie-exploratie in de regio, waaronder Suely Araujo, die van 2016 tot 2018 voorzitter van IBAMA was. Araujo wees op praktische obstakels zoals de krachtige stromingen die uit de Amazone in de oceaan stromen. “Het gebied is vrij complex, met extreem sterke stromingen. Petrobras heeft geen eerdere ervaring met exploratie in een regio met zulke sterke stromingen,” zei Araujo. “Dus het is een gebied dat het risico op ongelukken zelfs tijdens het boren vergroot.”

Oliveira, wier organisatie de juridische strijd tegen de exploratievergunningen leidt, voegde daaraan toe dat het essentieel is om het boren te stoppen voordat het begint. “Als we de wereldwijde temperatuurstijging tot 1,5 graden Celsius willen beperken, wat waar we al zijn, kunnen we geen enkele nieuwe olieput boren,” zei ze.