Kan de internationale gemeenschap India en Pakistan van de rand van oorlog trekken?

Bewoners onderzoeken een gebouw dat is beschadigd bij een Indiase raketaanval nabij Muzaffarabad, de hoofdstad van het door Pakistan gecontroleerde Kasjmir. India heeft aanvallen uitgevoerd op wat het beschrijft als “terroristische infrastructuur” in Pakistan en het door Pakistan bestuurde Kasjmir als reactie op de dodelijke aanval van vorige maand in het door India bestuurde Kasjmir, wat de spanningen tussen de twee nucleaire buren verder heeft verhoogd.

Pakistan meldde woensdag dat minstens 26 mensen zijn omgekomen en 46 anderen gewond zijn geraakt door de Indiase aanvallen. Bij vergeldingsaanvallen door Pakistaanse troepen zijn minstens 10 mensen omgekomen in het door India bestuurde Kasjmir.

Islamabad beweerde dat burgers het doelwit waren van de Indiase aanvallen, terwijl het Indiase ministerie van Defensie zei dat zijn troepen alleen bases aanvielen van waaruit aanvallen op India “zijn gepland en geleid”. India heeft Pakistan de schuld gegeven voor de aanval op 22 april in Pahalgam, waarbij 26 mensen omkwamen. Islamabad heeft ontkend enige rol te hebben gespeeld en heeft opgeroepen tot een “neutrale” enquête naar de ergste aanval op toeristen in Kasjmir in een kwart eeuw – een oproep die door India is afgewezen.

India beweert dat Pakistan een toevluchtsoord biedt voor gewapende groepen die dodelijke aanvallen hebben uitgevoerd, waaronder de aanslag op Mumbai in 2008 en de aanslag in Pulwama in 2019. Meer dan 200 mensen, waaronder veiligheidsdiensten, kwamen om het leven bij de twee aanvallen samen.

Te midden van oplopende spanningen hebben internationale leiders opgeroepen tot terughoudendheid na de grootste aanval van New Delhi op Pakistan en het gebied dat het beheert in decennia. Islamabad heeft altijd bemiddeling of internationale betrokkenheid verwelkomd om het decennia oude conflict over Kasjmir op te lossen, dat centraal staat in hun bredere geschil, maar New Delhi heeft geprobeerd de internationalisering van het conflict te vermijden. Zowel India als Pakistan claimen Kasjmir, maar elk controleert een deel ervan — met China dat ook een stuk van het noordelijke Kasjmir beheert.

Internationale reacties op de escalatie

Terwijl de reacties van de internationale gemeenschap blijven binnenkomen, is er een overweldigende consensus dat beide landen maximale terughoudendheid moeten betrachten.

Verenigde Staten: Minister van Buitenlandse Zaken Marco Rubio sprak woensdag met de nationale veiligheidsadviseurs van India en Pakistan en drong er bij beide partijen op aan om “de communicatielijnen open te houden en escalatie te vermijden”, aldus het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Rubio zei dat hij betrokken zou blijven bij beide partijen, de situatie tussen de buren nauwlettend in de gaten hield en hoopte op een “vredige oplossing”.

Verenigd Koninkrijk: Het VK heeft ook aangeboden om een diplomatieke rol te spelen in het India-Pakistan conflict. “Wij staan klaar om beide landen te ondersteunen,” zei UK Handelsminister Jonathan Reynolds op BBC Radio. “Beiden hebben een groot belang bij regionale stabiliteit, dialoog en de-escalatie, en alles wat wij kunnen doen om dat te ondersteunen, zijn wij hier en bereid om te doen.” Het conflict dateert terug tot de verdeling van het Indische subcontinent in 1947 door de Britse koloniale heersers in India en Pakistan.

China: Peking noemde de Indiase aanval “jammerlijk” en drong er bij beide partijen op aan om terughoudendheid te betrachten. “Ze zijn ook buren van China. China is tegen alle vormen van terrorisme,” zei het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken in een verklaring.

Frankrijk: Buitenlandse Minister Jean-Noel Barrot zei dat hoewel de wens van India om “zich te beschermen tegen de plaag van terrorisme” begrijpelijk was, beide landen werden aangespoord om escalatie te vermijden en burgers te beschermen.

Verenigde Naties: Secretaris-generaal Antonio Guterres zei dat de internationale gemeenschap zich geen “militaire confrontatie” tussen de nucleaire landen kon veroorloven.

Bieders tot bemiddeling

Voorafgaand aan de langverwachte aanval van India zeiden verschillende landen dat zij bereid waren zich te bemoeien om de voortdurende crisis te de-escaleren.

China: Nadat Pakistan had gesuggereerd dat China een rol kon spelen in een internationaal onderzoek naar de aanslag in Pahalgam, verwelkomde de woordvoerder van het Chinese ministerie van Buitenlandse Zaken Guo Jiakun “eerlijk en rechtvaardig onderzoek op korte termijn”. Hij drong aan op “dialoog en overleg om… regionale vrede en stabiliteit te waarborgen”.

Rusland: Buitenlandse Minister Sergey Lavrov vertelde zijn Pakistaanse tegenhanger Ishaq Dar dat Moskou bereid was te “handelen voor een politieke oplossing van de situatie”, indien er wederzijds bereidheid was “vanuit Islamabad en New Delhi”, aldus zijn ministerie in een verklaring. Lavrov sprak met Dar op 4 mei, twee dagen nadat hij met de Indiase minister van Buitenlandse Zaken S. Jaishankar had gesproken.

Maleisië: De Maleisische premier Anwar Ibrahim uitte op X zijn steun voor de oproep van Pakistan tot een “onafhankelijk en transparant onderzoek” naar de aanslag in Pahalgam. “Maleisië staat open voor een constructieve rol, mocht dat nodig zijn,” voegde hij eraan toe en suggereerde een bereidheid om te bemiddelen als dat acceptabel is voor New Delhi en Islamabad.

Iran: Teheran was bereid om “zijn goede diensten in Islamabad en New Delhi te gebruiken om op dit moeilijke moment meer begrip te creëren,” zei Buitenlandse Minister Abbas Araghchi op X, vier dagen na de aanslag in Pahalgam.

Standpunten van Pakistan en India over bemiddeling in Kasjmir

India heeft meer dan een half miljoen troepen in het deel van Kasjmir dat het beheert, om een decennialange gewapende opstand te onderdrukken. De banden tussen de buren zijn praktisch bevroren sinds de rechtse Bharatiya Janata Partij (BJP) van India in 2019 Kasjmir zijn speciale status ontnam.

De twee landen hebben drie van de vier oorlogen over de Himalaya-regio gevoerd. Ze stonden kort op de rand van oorlog na een dodelijke aanval in 2019 op Indiase soldaten in het door India bestuurde Kasjmir.

India’s langdurige standpunt over Kasjmir is dat de kwestie een bilaterale is tussen New Delhi en Islamabad, en het heeft historisch gezien elke derde partij afgewezen om te bemiddelen in het conflict. India verwijst naar de Simla-overeenkomst, een pact uit 1972 tussen de landen dat sprak over de bilaterale oplossing van geschillen, om zijn standpunt te onderbouwen.

Senior analist bij het International Crisis Group, Praveen Donthi, gelooft dat India’s “wantrouwen” ten aanzien van buitenlandse betrokkenheid in het Kasjmir-conflict voortkomt uit de opvatting dat internationale interventie zou neerkomen op “het gelijkmaken van het speelveld”.

In 1948 nam de VN-Veiligheidsraad Resolutie 47 aan, die het houden van een referendum in het gebied mandateerde, waarbij de bewoners de keuze kregen tussen aansluiting bij India of Pakistan.

Pakistan is daarentegen open voor bemiddeling door individuele landen en wereldorganisaties zoals de VN. Pakistan heeft regelmatig de kwestie Kasjmir op verschillende VN-fora aangekaart en de organisatie opgeroepen om te helpen het conflict op te lossen.

De VN-mensenrechtenraad en internationale mensenrechtenorganisaties hebben India beschuldigd van schendingen van mensenrechten in het door India bestuurde Kasjmir.

Rabia Akhtar, directeur van het Centre for Security, Strategy and Policy Research aan de Universiteit van Lahore, zei dat Pakistan derde-partij bemiddeling zoekt over het Kasjmir-conflict omdat het het ziet als “een internationale zorg gezien de diepe humanitaire, juridische en politieke dimensies van het conflict”.

Historische bemiddeling tussen Pakistan en India

Hoewel India consequent derde-partij bemiddeling over het Kasjmir-conflict heeft verworpen, heeft externe betrokkenheid een sleutelrol gespeeld bij het helpen pauzeren van eerdere oorlogen en militaire spanningen tussen de twee buren. De tweede oorlog tussen India en Pakistan in 1965 eindigde met de ondertekening van de Tashkent-verklaring in januari 1966, na bemiddeling door de Sovjetunie.

De overeenkomst zorgde ervoor dat de Indiase premier Lal Bahadur Shastri en de Pakistaanse president Mohammad Ayub Khan overeenkwamen om wederzijds terug te trekken naar de posities van vóór de oorlog en de diplomatieke en economische banden te herstellen.

In 1999, tijdens de Kargil-oorlog, staken door Pakistan gesteunde rebellen en soldaten de Line of Control (LoC) over – de facto grens die Kasjmir verdeelt tussen het door India bestuurde en het door Pakistan bestuurde deel – en namen posities aan de Indiase kant in. Echter, de voormalige Amerikaanse president Bill Clinton drukte succesvol de toenmalige Pakistaanse premier Nawaz Sharif om de Pakistaanse troepen terug te trekken, door te dreigen met internationale isolatie.

De 10 weken durende gevechten over de besneeuwde hoogten van Kargil leidden tot de dood van bijna 1.000 soldaten en strijders aan beide zijden. Akhtar zei dat historische derde-partij bemiddeling een cruciale rol heeft gespeeld bij het de-escaleren van de spanningen tussen India en Pakistan.

“Beide landen ontbreken bilaterale crisismechanismen en hebben de controle over escalatie uitbesteed aan derde partijen,” zei zij. “Traditioneel zijn deze achterdeuren geleid door de VS, China, de Verenigde Arabische Emiraten en Saoedi-Arabië.”

Hoewel ze opmerkte dat dergelijke inspanningen niet waren geslaagd in het oplossen van de kwestie Kasjmir, “hebben ze beide partijen geholpen om gezichtsverlies te voorkomen en terug te treden van de rand”.

“In de huidige crisis kan discrete achterdeur bemiddeling, in plaats van formele bemiddeling, de meest haalbare optie zijn,” voegde ze eraan toe.

Donthi van het International Crisis Group zei dat bemiddeling moeilijk zal zijn omdat “beide partijen een grotere bereidheid tot risico tonen, gedreven door interne druk”, en voegde eraan toe dat ze “al op een hoger punt op de escalatieladder zitten”.

“Het zal gecoördineerde en voortdurende internationale druk vereisen van alle vriendelijke naties en grote mogendheden.”