‘Dijk voor een dijk’: India en China naderen een waterconflict in de Himalaya

India’s voorstel voor een tegen-dam op de Siang-rivier in Arunachal Pradesh heeft zorgen gewekt over ecologische risico’s, waterbeveiliging en de impact op gemeenschappen.

New Delhi, India – Gegong Jijong staat samen met honderden andere demonstranten op een koude middag afgelopen maand nabij de Siang-rivier in de noordoostelijke staat Arunachal Pradesh, terwijl ze antigouvernementleuzen scanderen. “Geen dam over Ane Siang [Moeder Siang],” eisen de demonstranten in het dorp Parong.

De Siang-rivier, die door serene heuvels stroomt, wordt al eeuwenlang als heilig beschouwd door Jijongs voorouders in de Adi-stamgemeenschap – boeren wiens levensonderhoud afhankelijk is van het water. Maar al dat is nu in gevaar, zegt hij, nu India van plan is om de grootste dam op hun grondgebied te bouwen.

Het Siang Upper Multipurpose Project, ter waarde van $13,2 miljard, zal een reservoir hebben dat negen miljard kubieke meter water kan bevatten en bij voltooiing 11.000 megawatt elektriciteit kan opwekken – meer dan elk ander Indiaas hydro-elektrisch project. Het werd voor het eerst voorgesteld in 2017, en ambtenaren voeren nu haalbaarheidsstudies uit.

Lokale bewoners waarschuwen echter dat minstens 20 dorpen onder water zullen komen te staan, terwijl bijna twee dozijn andere dorpen gedeeltelijk zullen verzuipen, waardoor duizenden bewoners hun huis moeten verlaten.

Te midden van toenemende weerstand van de lokale bevolking, heeft de door de Bharatiya Janata Party (BJP) geleide deelstaatregering de inzet van paramilitaire troepen bevolen om de protesten de kop in te drukken, hoewel er nog geen clashes zijn geweest. De demonstranten staan erop dat ze niet zullen verdwijnen. “De overheid neemt mijn huis over, onze Ane Siang, en verandert het in een industrie. We kunnen dat niet laten gebeuren,” zei Jijong, de president van het Siang Indigenous Farmers’ Forum (SIFF). “Zolang ik leef en adem, zullen we de overheid niet toestaan deze dam te bouwen.”

De BJP-regering stelt echter dat de demonstranten het verkeerd hebben. De minister-president van Arunachal Pradesh, Pema Khandu, heeft benadrukt dat het “niet alleen een hydrodam is”, maar dat het “werkelijke doel is om de Siang-rivier te redden”.

Een fragiel ecosysteem

In het hart van het Indiase damproject dat Jijong en zijn gemeenschap tegenwerken, ligt een geostrategische strijd om water en veiligheid tussen New Delhi en Beijing, die verwikkeld zijn in een gespannen rivaliteit die in de afgelopen jaren soms ook is geëscaleerd in dodelijke grensconflicten.

De Siang-rivier ontspringt nabij de Mount Kailash in Tibet, waar hij bekend staat als de Yarlung Zangbo. Daarna stroomt hij Arunachal Pradesh binnen en wordt hij veel breder. In het grootste deel van India staat hij bekend als de Brahmaputra en stroomt vervolgens Bangladesh binnen voordat hij in de Golf van Bengalen verdwijnt.

Vorige maand keurde China de bouw goed van zijn meest ambitieuze – en de grootste ter wereld – dam op de Yarlung Zangbo, in het Medog-district van Tibet, vlak voordat deze Indiaas grondgebied binnenkomt. Kort nadat China in 2020 officieel zijn plan om de dam te bouwen aankondigde, begonnen ambtenaren in New Delhi serieus te overwegen een tegen-dam te bouwen om “de negatieve impact van de Chinese damprojecten te verzachten”.

De Indiase regering beweert dat het grote reservoir van de Siang-dam de verstoring van de rivierstroom door de aanstaande Medog-dam zou compenseren en zou beschermen tegen overstromingen of watertekorten.

Maar de aanwezigheid van twee gigantische dammen in een Himalaya-regio met een fragiel ecosysteem en een geschiedenis van verwoestende overstromingen en aardbevingen vormt ernstige bedreigingen voor miljoenen mensen die daar wonen en verder stroomafwaarts, waarschuwen experts en klimaatactivisten. En de gevaarlijke machtsstrijd tussen India en China over de waterbronnen in de Himalaya zou in het bijzonder in het nadeel van inheemse gemeenschappen kunnen zijn.

Een belangrijk spanningspunt

De nieuwe megadam in het Medog-district over de Yarlung Zangbo zal zelfs de Drie Kloven-dam, momenteel ’s werelds grootste hydrodam in centraal China, in de schaduw stellen. Beijing zegt dat het project essentieel zal zijn voor het behalen van zijn netto-uitstootdoelstelling tegen 2060, en Chinese nieuwsagentschappen meldden dat de dam $137 miljard zal kosten. Er is geen directe duidelijkheid over hoeveel mensen er aan de Chinese zijde zullen worden onteigend.

De bouw van de dam, bij de Grote Bocht nabij de Mount Namcha Barwa, zal ook een soort ingenieurswonder zijn. Terwijl het water in een van de diepste kloven ter wereld valt – met een diepte van meer dan 5.000 meter – zal het ongeveer 300 miljard kilowattuur elektriciteit per jaar genereren.

Dit enorme nieuwe project is het laatste in een reeks dammen – de vorige waren kleiner – die China heeft gebouwd op de Yarlung Zangbo en zijn zijrivieren, zegt BR Deepak, professor Chinese studies aan de Jawaharlal Nehru Universiteit (JNU) in New Delhi.

En deze dammen “moeten worden beschouwd als een van de belangrijkste spanningspunten tussen India en China,” zegt hij, wijzend op hoe “enkele van de grootste conflicten voortkwamen uit de trans-water rivieren”. Het water van de zijrivieren van de Indus is een belangrijke twistpunt tussen India en Pakistan. Ethiopië en Egypte zijn ondertussen verwikkeld in een geschil over een gigantische dam die Ethiopië bouwt op de Nijl.

Maar India’s reactie, door een dam te bouwen over de Siang-rivier, “voegt brandstof toe aan het vuur”, zegt Deepak. “Zolang China deze rivieren blijft dammen, zullen angsten en zorgen aanhouden en sterke reacties uit de lagere riparische landen aanwakkeren.”

Een rapport van het Lowy Institute, een Australisch denktank, in 2020 stelde dat controle over rivieren die ontspringen in het Tibetaanse Hoogland China in wezen een “greep” geeft op de economie van India.

De ‘greep’

Door de geschiedenis heen werd de Yarlung Zangbo vaak in China aangeduid als de “rivier die het pad kwijt is”: in tegenstelling tot andere grote Chinese rivieren die van west naar oost stromen, maakt hij een scherpe bocht naar het zuiden bij de Grote Bocht om India binnen te stromen.

Beijing’s beslissing om deze strategische locatie voor de dam te kiezen, naast de grens met India, heeft zorgen in New Delhi gewekt. “Het is duidelijk dat China de kaart zal hebben om de dam als een strategische factor in zijn relatie met India te gebruiken om waterstromen te manipuleren,” zegt Saheli Chattaraj, assistent-professor Chinese studies aan de Jamia Millia Islamia Universiteit in New Delhi.

Deepak is het daarmee eens. “Lagere riparische landen zoals Bangladesh en India zullen altijd vrezen dat China water kan gebruiken als wapen, vooral in het geval van vijandelijkheden, vanwege het grote reservoir van de dam.” Het reservoir heeft naar verwachting de capaciteit om 40 miljard kubieke meter water vast te houden.

De kwetsbaarheid van het terrein voegt zich bij de zorgen. “Het dammen van de rivier is volgepakt met verschillende gevaren,” zegt Deepak. Ongeveer 15 procent van de grote aardbevingen – met een magnitude van meer dan 8.0 op de schaal van Richter – in de 20e eeuw vonden plaats in de Himalaya.

En dat patroon van grote aardbevingen die Tibet treffen, heeft zich voortgezet. Op 7 januari veroorzaakte een aardbeving van 7.1 schaal minstens 126 doden. Minstens vijf van de veertien hydrodammen in de regio die door Chinese autoriteiten na de aardbeving werden onderzocht, vertoonden onheilspellende tekenen van schade. De muren van een dam kantelden, terwijl enkele anderen scheuren vertoonden. Drie dammen werden leeggemaakt, en verschillende dorpen werden geëvacueerd.

Ondertussen heeft de Indiase regering de anti-dam demonstranten in Arunachal Pradesh verteld dat een tegen-dam nodig is om de risico’s van overstromingen door China te mitigeren, waarbij het zijn waarschuwingen onderstreept met termen als “waterbom” en “wateroorlogen”.

Chattaraj, de assistent-professor, wees erop dat geen van beide landen ondertekenaars is van de VN-conventie inzake internationale waterlopen die gedeelde zoetwaterbronnen reguleert, zoals de Brahmaputra.

India en China zijn sinds 2002 partij bij een memorandum van overeenstemming voor de uitwisseling van hydrologische gegevens en informatie over de Brahmaputra tijdens overstromingsseizoenen. Maar na een militaire impasse in Doklam – nabij hun gedeelde grens met Bhutan – tussen de nucleair bewapende buren in 2017, zei India dat Beijing tijdelijk was gestopt met het delen van hydrologische gegevens. In die lente werd de noordoostelijke Indiase staat Assam getroffen door een golf van overstromingen, met meer dan 70 doden en meer dan 400.000 ontheemden.

“Het is een problematisch scenario en bovendien, wanneer de relatie verslechtert of kwaadwillig is, zoals het geval was in 2017, stopt China onmiddellijk met het delen van de gegevens,” zegt Deepak.

Zure buren, bittere relaties

De dam in het Medog-district maakte deel uit van China’s 14e Vijfjarenplan (2021-2025), en de planning is al meer dan een decennium aan de gang. Echter, het werd officieel aangekondigd op 25 december, wat scherpe reacties uit India heeft uitgelokt.

Randhir Jaiswal, woordvoerder van het Indiase Ministerie van Buitenlandse Zaken, zei dat New Delhi “gebruikersrechten op het water van de rivier heeft vastgesteld” en “constant zijn bezorgdheid heeft geuit aan de Chinese zijde over mega-projecten op rivieren in hun grondgebied”.

Hij voegde eraan toe dat New Delhi Beijing heeft aangespoord “te zorgen dat de belangen van de stroomafwaartse staten van de Brahmaputra niet worden geschaad door activiteiten in stroomopwaartse gebieden”, en dat India “zal blijven monitoren en noodzakelijke maatregelen zal nemen om onze belangen te beschermen”.

Twee dagen later zei de woordvoerder van het Chinese Ministerie van Buitenlandse Zaken, Mao Ning, tegen verslaggevers dat het project “geen negatieve impact op de lagere delen zal hebben”, en dat Beijing “zal blijven communiceren met [lagere riparische] landen via bestaande kanalen en de samenwerking in rampenpreventie zal versterken”. Ze benadrukte opnieuw de rol van de dam in de verschuiving van China naar schone energie en andere hydrologische rampen.

Toch is het vertrouwen tussen India en China schaars.

In oktober vorig jaar bereikten de landen een overeenkomst om zich terug te trekken na bijna vijf jaar van een gespannen militaire impasse in Ladakh, na een dodelijke militaire confrontatie aan de betwiste grens in 2020.

Kugelman wees erop dat zowel India als China de nadelige effecten van klimaatverandering, waaronder watertekorten, hebben ondervonden, en hun strijd om water zal waarschijnlijk alleen maar toenemen in de komende jaren. “India kan zich gewoon niet veroorloven om water, dat het verwacht te ontvangen, vast te laten houden in China,” zei hij.

‘Bangladesh zal de grootste negatieve impact ondervinden’

Maar terwijl India en China zich in een touwtrekkerij bevinden, zeggen experts dat de grootste impact voelbaar kan zijn voor miljoenen mensen in Bangladesh. Hoewel slechts 8 procent van het 580.000 vierkante kilometer (224.000 vierkante mijl) grote gebied van het Brahmaputra-bekken in Bangladesh valt, levert het riviersysteem jaarlijks meer dan 65 procent van het water van het land. Daarom wordt het gezien als de “levensader van Bangladesh,” zei Sheikh Rokon, secretaris-generaal van Riverine People, een in Dhaka gevestigde maatschappelijke organisatie die zich richt op waterbronnen.

Die angsten houden Malik Fida Khan, uitvoerend directeur van het in Dhaka gevestigde Center for Environmental and Geographic Information Services (CEGIS), al een decennium op scherp. “We hebben geen toegang tot informatie. Geen haalbaarheidsrapport, of de details van de technologie die zal worden gebruikt,” zei hij, zijn toon gespannen. “We hebben een gedeelde en gedetailleerde haalbaarheidsstudie, milieu-impactbeoordeling en vervolgens sociale en ramp-impactbeoordeling nodig. Maar we hebben niets gehad.”

De Brahmaputra vormt ook een van de grootste sedimentdelta’s ter wereld in Bangladesh, voordat hij de Golf van Bengalen binnenstroomt, en ondersteunt direct miljoenen die aan de oevers wonen. “Als er enige onbalans in de sedimentstroom is, zal dit de erosie van de rivieroevers vergroten en zullen kansen op potentieel landherstel verdwijnen,” zei Khan.

De dam van India, beklaagde Khan, zou bijzonder schadelijk kunnen zijn voor het deel van het bekken in Bangladesh. “Je kunt een dam niet met een andere dam tegenwerken,” zei hij. “Het zal een enorme en fatale impact hebben op miljoenen van ons die stroomafwaarts leven.”

Rokon was het daarmee eens. “We moeten uit de ‘afwachtende houding’ komen met betrekking tot Chinese of Indiase dammen,” zei hij, terwijl hij reflecteerde op het huidige beleid van de regering van Bangladesh. “De discussie over de Brahmaputra-rivier zou geen louter bilaterale discussie tussen Bangladesh en India, of India en China moeten zijn; het zou een bekkenbrede discussie moeten zijn.”

Sinds de afzetting van de Bengaalse premier Sheikh Hasina uit Dhaka, wiens regering werd gesteund door New Delhi, heeft de nieuwe regering onder leiding van Nobelprijswinnaar Muhammad Yunus afstand gehouden van India. Dit betekent ook dat er geen gezamenlijke inspanning of een gezamenlijke tegenreactie van de Zuid-Aziatische landen is om China’s groeiende invloed over de Brahmaputra-rivier tegen te gaan, zeggen analisten.

Terwijl Khan deze watercrisis beschouwt als “een gouden kans” voor India en Bangladesh om banden te smeden, is Kugelman van het Wilson Center niet optimistisch. “We hebben gezien dat China geen land is dat ontvankelijk is voor externe druk, of het nu van één land, twee of zelfs tien is,” zei Kugelman. “Zelfs als India en Bangladesh in staat waren om gezamenlijke weerstand te bieden tegen deze Chinese bewegingen, zou dat niet voldoende zijn om de acties van Beijing af te schrikken.”

Ondertussen zal de bedreiging waarmee gemeenschappen aan de frontlinie van deze water spanningen worden geconfronteerd, alleen maar toenemen, zeggen experts.

Terug in het dorp Parong nabij de Siang-rivier zegt Jijong dat hij geen tijd heeft om te rusten. “We maken steeds meer mensen bewust van de implicaties van deze dammen,” zei hij. “Ik weet niets over de volgende generatie, maar zelfs als ik 90 jaar oud ben en niet kan lopen,” zei Jijong, pauzerend voor een lange adem, “zal ik blijven verzetten.”