De koloniale verdeling die Kameroen langs ‘kunstmatige lijnen’ verdeeld houdt

Kenmerken | Geschiedenis

De koloniale verdeling die Kameroen splitst langs ‘kunstmatige lijnen’ Een eeuw geleden eisten Duitsland, Frankrijk en Groot-Brittannië het land op in verschillende tijden. De littekens zijn vandaag de dag zichtbaar in conflicten.

Atemafac Anathasia Tanjuh, wiens familie zegt dat ze ongeveer 120 jaar oud is, reflecteert op haar tijd onder Duitse koloniale heerschappij. Tanjuh, die een van de laatste levende getuigen is van de Europese koloniale overheersing in Afrika, herinnert zich de felle weerstand van haar Bangwa-volk tegen de Duitse kolonisatie.

“Ze legden hun regels aan ons op,” zei Tanjuh, omringd door een van haar vijf overlevende kinderen en enkele achterkleinkinderen, haar stem doordrenkt van zowel nostalgie als veerkracht. Na de splitsing van Afrika door de Europese machten tijdens de Berlijnse Conferentie van 1884-1885, werd Kameroen een Duits protectoraat tot na de Eerste Wereldoorlog, toen het werd verdeeld tussen Groot-Brittannië en Frankrijk.

Tanjuh vertelde dat haar volk zware tijden doormaakte onder de Duitsers, maar dat de echte last van de imperialistische heerschappij veel zwaarder werd onder de Fransen en Britten, waarvan de restanten Kameroen vandaag de dag diep verdeeld en in oorlog houden.

Toen de Engelsen en Fransen het land in 1919 voor het eerst verdeelden, werd de gemeenschap van Tanjuh uit elkaar getrokken. “We konden niet meer van Fontem [onder Britse heerschappij] naar de markt in Dschang [onder Franse heerschappij] gaan, waar ik cocoyam en palmnoten verkocht,” zei ze. De verdelingen sneden de banden met hun historische handelspartners en familieleden aan de andere kant door.

Naarmate de jaren vorderden, werd de kloof meer dan alleen fysiek – ook taalkundig en cultureel. Na de onafhankelijkheid in de jaren ’60 behield Kameroen zijn Franse meerderheidscultuur, terwijl die in de Engelstalige regio’s zich steeds meer gemarginaliseerd voelde.

Dit escaleerde, wat uiteindelijk resulteerde in een gewelddadig conflict tussen Engelstalige gewapende separatisten en Francofone staatsgewapende troepen, wat sinds eind 2016 meer dan 6.500 levens heeft gekost en ongeveer 700.000 mensen heeft ontheemd in het zuidwesten en noorden van het land.

Bij het geluid van geweervuur uit de separatistenconflicten van vandaag, wordt Tanjuh snel teruggebracht naar haar herinneringen aan de Eerste Wereldoorlog, zegt haar dochter. “Laten we ons verstoppen in de grotten om veilig te blijven, net zoals we toen deden,” vertelt de oudere haar familie, haar instincten scherp en geslepen door een leven vol onrust.

‘Ze tekenden gewoon rechte lijnen’

Voor de Europese kolonisatie was Kameroen een rijke weefsel van onafhankelijke koninkrijken, elk met zijn eigen territorium, leiderschap, cultuur en tradities. Deze complexe web van samenlevingen werd echter verstoord in 1884 toen Duitsland de regio annexeerde en het verenigde onder een enkele kolonie genaamd Kamerun. Deze zet werd bevestigd door de willekeurige verdeling van Afrika tijdens de Berlijnse Conferentie – een exclusieve bijeenkomst van Europese machten en de Verenigde Staten, die precies 140 jaar geleden deze week eindigde.

De nasleep van de Eerste Wereldoorlog reshufflede verder het lot van Kameroen. De nederlaag van Duitsland leidde ertoe dat de kolonie in 1919 werd veroverd en verdeeld tussen Groot-Brittannië en Frankrijk, deze keer in Versailles. De verdeling werd opgesteld door vertegenwoordigers van de twee machten – die, opmerkelijk genoeg, weinig directe kennis hadden van het land of zijn mensen.

De Picot-lijn, vernoemd naar de Franse vertegenwoordiger Georges Picot en onderhandeld met de Britse afgevaardigde Lancelot Oliphant, splitste willekeurig Kameroense gemeenschappen die een gemeenschappelijk etnisch, taalkundig en cultureel erfgoed deelden. Hierdoor spreken gemeenschappen zoals het Mbo-volk bijvoorbeeld Engels in de Kupe Muanenguba-divisie, maar Frans net aan de andere kant van de Mungo-rivier.

Paul Nchoji Nkwi, een gepensioneerde professor in de Afrikaanse antropologie aan de Universiteit van Yaoundé I, benadrukt dat er voor de Berlijnse Conferentie geen poging werd gedaan om de etnografische samenstelling van Afrika te bestuderen om zinvolle grenzen te creëren. “Ze tekenden gewoon rechte lijnen,” zei hij, wijzend op het feit dat veel Kameroense etnische groepen, zoals de Efik, nauwe verwanten hebben aan de andere kant van de grens in Nigeria. “Als je naar de meeste kaarten kijkt, vooral in West-Afrika, zijn de grenzen rechte, kunstmatige lijnen. Toch zijn etnische groepen cultureel met elkaar verbonden gebleven.”

De golf van bevrijdingsbewegingen in de jaren ’60 bracht eindelijk politieke onafhankelijkheid. Frans Kameroen verkreeg onafhankelijkheid in 1960, gevolgd door Brits Kameroen in 1961, wat leidde tot hun hereniging als een federale staat. Deze proces was echter vol uitdagingen.

Het koloniale erfgoed – vooral de gedwongen oplegging van kunstmatige grenzen die etnische en culturele realiteiten negeerden – verstoorde natuurlijke staatsformaties, verdeelde families en voedde spanningen die tot op heden aanhouden. Deze grenzen blijven de sociaal-politieke landschap van Kameroen vormen.

De Elung-clan, bijvoorbeeld, die verdeeld blijft langs de Picot-lijn, is een pijnlijke herinnering aan hoe de koloniale verdeling gemeenschappen verstoorde.

‘Eén volk in twee delen scheiden’

Muangwekan is een van de 13 dorpen van de Elung-clan. Het ligt op de oostelijke hellingen van de Kupe Mwanenguba-bergen, nabij de Picot-lijn. Dit koffieproducerende dorp draagt nog steeds resten van de koloniale heerschappij – vooral een grote betonnen grensmarker die ooit werd gebruikt om het Britse grondgebied af te bakenen, gelegen op een heuvel die uitkijkt over de nederzetting.

Het leven in Muangwekan gaat zijn gang, maar de traditionele heerser, Chief Atabe Emmanuel Ndonjume, maakt zich grote zorgen. Een paar jaar geleden stelde een overheidscommissie voor om Muangwekan over te dragen aan de Melong-subdivisie, die deel uitmaakt van de Franstalige Littoral-regio.

Het voorstel heeft onrust veroorzaakt, aangezien Muangwekan historisch gezien tot de Bangem-administratieve eenheid in de Engelstalige regio behoort sinds de hereniging van Kameroen in 1961.

“Dit pijler werd in 1947 geplant door de Britse commissaris in Buea. Het toont aan dat het volgende dorp [Ninong] vier mijl verderop ligt,” zei Chief Atabe terwijl hij met zijn wandelstok op de betonnen marker tikte terwijl dorpsbewoners zich verzamelden. “Muangwekan behoorde destijds tot de Britse Zuid-Kameroen,” vervolgde hij. Voor hem zijn degenen die pleiten voor de overdracht van Muangwekan naar de Melong-subdivisie in de war.

Voor Chief Atabe en zijn mensen is het voorstel meer dan alleen een bureaucratische verschuiving – het bedreigt de historische identiteit en culturele erfgoed van het dorp, een blijvende consequentie van koloniale verdelingen die de geopolitieke landschap van Kameroen blijven vormen.

Ondanks de controverse volhardt Chief Atabe in de overtuiging dat de koloniale pilaar moet blijven. “We zullen het handhaven omdat het bewijs levert van waar Muangwekan bij hoort en kan helpen om geschillen over de administratieve eenheid op te lossen.”

Toch hebben kunstmatige grenzen de diepe connecties tussen Muangwekan en nabijgelegen Franstalige dorpen zoals Mbuasum niet gewist. “De huidige vrouw van mijn vader komt uit Mbuasum. Veel mensen hier hebben broers en ooms in Mbuasum,” zei hij, toevoegend dat mensen in sommige dorpen aan de andere kant van de grens zo nauw met hem verwant zijn dat trouwen met iemand van daar als incest zou worden beschouwd.

Reflecterend op het verleden, betreurde hij het effect van koloniale verdelingen: “De verdwijning van de Duitse administratie heeft ons veel problemen bezorgd. Het was moeilijk om één volk in twee delen te scheiden.”

Zijn vader, Atabe Francis, nu 95, heeft de verdeling uit de eerste hand meegemaakt. Hij trouwde over de voormalige grens en reisde vaak zo ver als Nkongsamba in het voormalige Franse Kameroen om tabak te verkopen. “Er was ooit vrede,” zei de oude man, terwijl hij broos in een houten stoel zat. “Maar tegenwoordig ben ik geschokt door de spanningen en verdelingen.”

Europese grenzen ‘veroorzaakten problemen’

De Europese grenzen die Afrika meer dan een eeuw geleden verdeelden, blijven de uitdagingen van het continent vandaag de dag vormgeven. “De grenzen die we vandaag hebben zijn door Europeanen gecreëerd, en ze hebben ons veel problemen bezorgd,” zei de Kameroense geleerde Joseph Takougang, professor Afrikaanse geschiedenis aan de Universiteit van Cincinnati.

Toen hem werd gevraagd hoe Afrika eruit zou hebben gezien als de Berlijnse Conferentie nooit had plaatsgevonden, stelde de specialist in de koloniale en postkoloniale geschiedenis van Afrika, met name het Kameroense nationalisme en politieke ontwikkelingen, dat het continent misschien anders ontwikkeld zou zijn. “Ik weet het niet. Maar ik denk dat we vandaag niet 55 verschillende landen zouden hebben. Als je pre-koloniaal Afrika bestudeert, zie je dat staatsformaties organisch plaatsvonden,” zei Takougang, wijzend op het feit dat koninkrijken zich uitbreidden en instellingen op het continent evolueerden. “Afrika zou zijn eigen staten en eigen bestuursstructuren hebben gecreëerd. Maar dat proces werd verstoord door de koloniale verdeling.”

Terwijl hij een persoonlijke anekdote deelt uit zijn tijd als student aan de Universiteit van Yaoundé, herinnert hij zich een vriend uit Mamfe wiens familie boerderijen in Nigeria had. “Ze zouden gewoon een boot nemen, de rivier oversteken en naar hun boerderijen in Nigeria gaan. Het was zo gemakkelijk. De grenzen bestonden niet in hun dagelijks leven.”

Wat betreft het huidige Anglophone-Francophone conflict in Kameroen, gelooft Takougang dat de enige haalbare oplossing een terugkeer naar het federale systeem van voor 1972 is, dat West-Kameroen (voormalig Brits grondgebied) en Oost-Kameroen (voormalig Frans grondgebied) als gefedereerde staten erkende.

“Zolang één groep mensen wordt ondermijnd en als tweede klas burgers wordt behandeld, en niemand bereid is naar hen te luisteren, weet ik niet wat er zal gebeuren. Totdat we partners hebben die bereid zijn om echt te zitten en de problemen te bespreken, zal er niets veranderen.”

De straatweergave van de economische hoofdstad Douala, waar duizenden intern ontheemden die vluchten voor het langdurige, bloedige conflict in de Engelstalige noordwest- en zuidwestelijke regio’s, toevlucht hebben gezocht.

Over de bredere vraag van Afrikaanse eenheid stelt Takougang dat het continent krachtiger zou zijn geweest als er een “Verenigde Staten van Afrika” was gevormd. “Hoe meer we verdeeld zijn, hoe gemakkelijker we te exploiteren zijn,” zei hij, toevoegend dat Frankrijk direct profiteert van de instabiliteit in Kameroen, Togo, Benin, de Centraal-Afrikaanse Republiek en de Democratische Republiek Congo. “Ze willen niet dat Afrikaanse naties zich verenigen, omdat ze dan niet langer de ene kant tegen de andere kunnen uitspelen. Daarom zullen ze nooit echte Afrikaanse onafhankelijkheid ondersteunen.”

Voor de schade die koloniale machten aan Afrika hebben berokkend, steunt Takougang het idee van herstelbetalingen, maar is sceptisch over de uitvoering ervan. “Ik ben voor herstelbetalingen, maar in welke vorm? Geld sturen zal alleen maar in handen komen van een paar corrupte mensen. In plaats daarvan hebben we technologieoverdracht nodig – iets dat de Afrikaanse economieën daadwerkelijk kan opbouwen.”

Ook Nkwi, de professor in de antropologie, stelt dat koloniale machten zich ten koste van Afrika hebben verrijkt, en daarom zouden ze moeten betalen voor herstelbetalingen. “Deze landen ontdekten natuurlijke hulpbronnen in Afrika en exploiteerden ze – zowel het land als de mensen. Miljoenen werden als slaven naar de Amerika’s gebracht. Afrika verloor niet alleen menselijke hulpbronnen, maar ook natuurlijke rijkdom.”

De weg vooruit

Over het hele continent blijven etnische en culturele divisies bestaan als gevolg van lijnen die willekeurig op een kaart zijn getrokken door buitenlanders die geen Afrikanen raadpleegden bij het afbakenen van hun territoria.

De Bilingual Practising School Muangwekan, aan de oostelijke rand van het dorp Muangwekan, stelt schoolkinderen in staat om in het Engels en het Frans te leren.

Als een manier om de kloven in Kameroen te overbruggen, erkende Nkwi dat het probleem complex is. Hij merkte op dat veel Franstalige Kameroeners historisch gezien naar Engelstalige regio’s migreerden vanwege de onderdrukkende aard van de Franse koloniale heerschappij. “Na de Berlijnse Conferentie verhuisden veel Franstaligen – Douala-mensen, Bulus, Bamilekes – naar de Engelstalige regio’s omdat ze de Franse heerschappij te hard vonden.”

Echter, het herintegreren van deze gemeenschappen blijft moeilijk. “Het probleem is dat Franstaligen een gevoel van superioriteit hebben ontwikkeld, geworteld in de Franse koloniale filosofie van de ‘mission civilisatrice’ [de beschavingsmissie]. Dit heeft de kloof tussen de twee culturen verdiept.

“Deze verdelingen zijn cultureel,” zei hij. “Wanneer mensen een cultuur delen, onderscheidt dat hen, en culturele waarden zijn moeilijk uit te wissen.”

Hoewel velen zich zorgen maken dat de weg naar eenheid ongrijpbaar blijft, zeggen Takougang en Nkwi beiden dat de toekomst van Kameroen afhangt van oprechte dialoog, politieke wil en een eerlijke confrontatie met het koloniale verleden. Zonder deze loopt de natie het risico vast te blijven zitten in een cyclus van verdeeldheid en instabiliteit.

Voor de ouderen Atabe en Tanjuh hebben de komst en daaropvolgende vertrek van koloniale heersers de gevestigde sociale structuren en culturele praktijken verstoord, en het was moeilijk om zich aan te passen. Toch voelen ze dat hun gemeenschappen veerkrachtig zijn geweest, en de opgelegde barrières zijn overstegen.

Nu omringd door hun nakomelingen, blijven ze hoopvol ondanks de uitdagingen – in de overtuiging dat gemeenschappen die ooit verdeeld waren, weer zullen herenigen en de harmonie van de pre-koloniale tijd zullen herstellen.

“Op een dag zal ik weg zijn,” zei Tanjuh, zittend op de drempel van haar bescheiden groene en witte huis in Mudeka, “maar ik verlang er diep naar om vrede te zien heersen voordat ik vertrek.”