AI-gegenereerde bezwaren overrompelen Nederlandse gemeenten

Lokale overheden in Nederland worden geconfronteerd met een aanzienlijke stijging van geautomatiseerde en door AI gegenereerde bezwaren, wat de administratieve systemen overweldigend maakt. De bezwaren hebben voornamelijk betrekking op het onroerendgoedbelastingstelsel (WOZ), dat door gemeenten wordt gebruikt om de vastgoedwaarden voor onroerendgoedbelastingen te bepalen. Bedrijven die gratis diensten aanbieden, hebben het bezwaarproces geautomatiseerd, waardoor klanten eenvoudig een online formulier konden invullen om bezwaren in te dienen. Dit leidde snel tot een stijging van de kosten voor gemeenten, aangezien elk bezwaar ongeveer 600 euro kan kosten. Het toenemende aantal bezwaren overweldigde het personeel en liet besturen en rechtbanken worstelen om met andere zaken bij te blijven.

Daniël Verloop, een AI-specialist van de gemeente Montferland, meldde dat het aantal bezwaren dramatisch toenam aan het einde van 2022 en het begin van 2023. “We werden overspoeld. Dat is de beste manier om de toename van bezwaren te beschrijven die binnenkwamen,” zei hij. “Een slimme ondernemer ontwikkelde een AI-model om massale bezwaren in te dienen, waardoor het aantal klachten in korte tijd met 400 procent steeg.”

Als reactie hierop is er eerder dit jaar een nieuwe wet ingevoerd om het winstgevende model van deze bezwaarbedrijven te beperken. Volgens de Nederlandse Waarderingskamer is het aantal bezwaren tegen onroerendgoedbelastingbeslissingen gedaald van 685.000 in 2023 naar 325.000 in 2024, wat suggereert dat de nieuwe regelgeving enige impact heeft.

Er is echter een nieuwe uitdaging ontstaan met de opkomst van door AI gegenereerde bezwaren. Hoewel het volume van geautomatiseerde klachten is afgenomen, stijgen de bezwaren die zijn opgesteld door zelflerende systemen nu. Uit een enquête van De Telegraaf bleek dat van de 342 ondervraagde gemeenten, 120 reageerden. Van degenen die reageerden, meldden 55 een toename van bezwaren, en negen gemeenten gaven aan dat sommige bezwaren waren gegenereerd met behulp van AI.

Een gemeente meldde een bezwaar tegen een vastgoedwaardering, met de bewering dat er een risico was op opstijgend vocht uit de grond. Het AI-model achter het bezwaar concludeerde ten onrechte dat het pand nabij water lag en genereerde het vochtargument. Een ander bezwaar verwees naar geluid en trillingen van een nabijgelegen molen, terwijl de molen al 50 jaar niet meer bestond en er geen daadwerkelijke verstoring was.

Verloop legde de complexiteit uit van het omgaan met door AI gegenereerde bezwaren. “AI-modellen zijn vaak ongelooflijk slim, maar soms kunnen ze ook dom zijn,” zei hij. Zijn gemeente, samen met minstens negen andere gemeenten in het land, is begonnen met het inzetten van AI om bezwaren te verwerken. “Met de toenemende personeelstekorten, vooral in de Achterhoek, wordt het bijna onmogelijk om dit handmatig te beheren,” voegde Verloop toe.

Montferland heeft een eigen chatbot ontwikkeld om bewoners 24/7 te ondersteunen, zelfs wanneer de overheidskantoren gesloten zijn. De bot is momenteel getraind om algemene informatie te verstrekken, maar zal naar verwachting zijn mogelijkheden uitbreiden, zodat bewoners geholpen worden met alles van bouwvergunningen tot lokale belastingen. Andere steden, zoals Amsterdam, Breda en Zaanstad, experimenteren ook met AI voor gemeentelijke diensten, terwijl de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) onderzoek doet naar de rol van AI bij het afhandelen van bezwaren.

Marijn Bodelier, een advocaat bij het internationale kantoor Greenberg Traurig, benadrukte het groeiende probleem van toenemende bezwaren. “Er is al een significant probleem. Het aantal zaken bij de Raad van State stijgt scherp. Mensen maken bezwaar tegen alles, van huisvesting tot de energietransitie. Nu, met AI, wordt het ongelooflijk gemakkelijk om vergunningen aan te vechten. Met AI wordt dit probleem duizendvoudig versterkt. Gemeenten zijn gefocust op hoe ze met bestaande bezwaren om moeten gaan, maar onderschatten wat er op hen afkomt.”

Verloop is het eens met deze beoordeling en stelt dat veel gemeenten pas beginnen te begrijpen hoe groot het probleem is. “De meeste gemeenten beginnen er net pas achter te komen.” Ondanks de uitdagingen zijn experts het erover eens dat AI nog geen perfect juridisch hulpmiddel is. Berke Aslan, een student econometrie, is mede-oprichter van Bezwaarfabriek, een bedrijf dat een AI-model heeft ontwikkeld voor massale bezwaren tegen verkeersboetes. Aslan erkende de beperkingen van AI en verklaarde dat het model nog steeds in ontwikkeling is. “Wat mensen vaak over het hoofd zien, is dat de bewijslast voor een verkeersboete bij de individu ligt, en de meeste mensen hebben dat bewijs niet.”

Aslan’s bedrijf is van plan om het bezwarenproces op te schalen en zich meer op bedrijven te richten in plaats van op individuele burgers vanwege de hoge concurrentie. Andere bedrijven, zoals Appjection en Bonnetje, verkennen ook AI-gedreven bezwaarservices. Verloop merkte op dat de behoefte aan dergelijke bedrijven uiteindelijk kan afnemen. “Met AI kan iedereen zijn eigen advocaat of juridisch adviseur zijn,” zei hij.