‘Wetenschappelijk asiel’: Hoe Europa Amerikaanse onderzoekers aantrekt te midden van Trump-vrees

Franse president Emmanuel Macron en voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen organiseren een conferentie in Parijs om academici en onderzoekers uit de Verenigde Staten aan te trekken, naar aanleiding van de aanvallen van de Amerikaanse president Donald Trump op universiteiten. Tijdens de conferentie “Kies Europa voor Wetenschap” werd aangekondigd dat er een stimulans van een half miljard euro ($568 miljoen) beschikbaar is om internationale academici naar het Europese continent te lokken.

De bijeenkomst, die plaatsvond aan de Sorbonne Universiteit in Parijs, is gericht op academici en onderzoekers die vrezen dat hun werk bedreigd zal worden door de miljarden dollars aan bezuinigingen van de Amerikaanse overheid op universiteiten en onderzoeksinstellingen, evenals aanvallen op instellingen voor hoger onderwijs met betrekking tot diversiteitsbeleid en pro-Palestijnse demonstraties.

Pro-Palestijnse buitenlandse studenten in de VS zijn gearresteerd en naar detentiecentra gestuurd, vaak zonder de juiste procedures te volgen. Universiteiten zijn onder druk gezet om professoren te straffen die zich uitspreken tegen de oorlog in Gaza. Activisten hebben verklaard dat de acties van de Trump-administratie, waaronder de intrekking van de permanente verblijfsstatus van studenten, een verlammend effect hebben op de academische vrijheid, een hoeksteen van het Amerikaanse onderwijssysteem.

De campagne van Trump tegen universiteiten heeft Europese politieke leiders hoop gegeven dat zij een intellectuele windfall kunnen oogsten. Het kantoor van Macron verklaarde dat de EU onderzoek doet naar wetenschappers die actief zijn op gebieden zoals gezondheid, klimaat, biodiversiteit, kunstmatige intelligentie en ruimte.

Von der Leyen heeft aangegeven dat ze wil dat EU-lidstaten tegen 2030 3 procent van hun bruto binnenlands product investeren in onderzoek en ontwikkeling.

Wat weten we over de aanvallen van Trump op onderwijsinstellingen? Amerikaanse universiteiten en onderzoeksfaciliteiten hebben onder Trump steeds meer politieke druk ervaren, waaronder de dreiging van federale bezuinigingen. Trump heeft universiteiten onder druk gezet om pro-Palestijnse demonstranten te straffen en hen opgedragen om diversiteits-, gelijkheids- en inclusiemaatregelen (DEI) te laten vallen, die gericht zijn op betere vertegenwoordiging van minderheidsgroepen en achtergestelde gemeenschappen.

Trump en zijn achterban hebben Amerikaanse universiteiten beschuldigd van het bevorderen van progressieve ideologie boven conservatieve waarden. Ze beweren dat universiteiten hebben gefaald in het beschermen van de burgerrechten van conservatieve en Joodse studenten.

Op 14 april weigerde Harvard University een reeks eisen van de Trump-administratie. Binnen enkele uren bevroren het Amerikaanse ministerie van Onderwijs bijna $2,3 miljard aan federale financiering voor de Ivy League-instelling.

Vorige week hernieuwde Trump zijn dreiging om Harvard zijn belastingvrije status te ontnemen, een maatregel die de universiteit miljarden dollars zou kunnen kosten als deze wordt uitgevoerd. Harvard beschreef de actie van de president als “drukmiddel om controle te krijgen over academische besluitvorming”. De universiteit in Cambridge, Massachusetts, heeft de administratie aangeklaagd.

Op 10 maart kondigde het ministerie van Onderwijs aan dat het brieven had verstuurd naar 60 instellingen voor hoger onderwijs, waarin ze waarschuwden voor “handhaving acties” als ze de Joodse studenten op de campus niet zouden beschermen, zoals voorgeschreven in Titel VI van de Civil Rights Act.

In februari bevroor de Trump-administratie $400 miljoen aan fondsen voor Columbia University in New York City, dat het epicentrum werd van de protesten tegen de oorlog van Israël in Gaza. Sommige universiteiten hebben ook “stop werk” orders ontvangen – oproepen om onderzoeksprojecten die door de overheid worden gefinancierd, op te schorten.

Cornell University in Ithaca, New York, meldde dat het meer dan 75 “stop werk” orders had ontvangen van het Amerikaanse ministerie van Defensie, volgens een verklaring van Cornell-president Michael I. Kotlikoff op 8 april.

Daarnaast hebben honderden internationale studenten en recent afgestudeerden hun Amerikaanse visa kwijtgeraakt – sommigen zijn zelfs gearresteerd – voor deelname aan pro-Palestijnse demonstraties.

De Trump-administratie heeft ook haar aanvallen op de National Science Foundation, de overheidsinstantie die basiswetenschap, wiskunde en techniekonderzoek financiert, verscherpt. Op 2 mei deed het Witte Huis een voorlopig budgetverzoek om $4,7 miljard te snijden, of meer dan de helft van het budget van de instantie van $9 miljard. Dit volgt op twee eerdere golf van subsidieannuleringen in april, evenals financieringssnijdingen voor andere publieke instanties.

Wat stelt Europa voor? In het kielzog van de acties van Trump hoopt de EU een politiek veilig toevluchtsoord te bieden voor Amerikaanse wetenschappers en academici en ook “onze [de EU’s] strategische belangen te verdedigen en een universalistische visie te bevorderen”, vertelde een functionaris van Macron’s kantoor aan het persbureau AFP.

De conferentie van maandag in Parijs is de nieuwste poging om de deuren van Europa te openen voor onderzoekers uit de VS. In april deed Macron een oproep aan het personeel van Amerikaanse universiteiten om “Frankrijk te kiezen” en onthulde hij plannen voor een financieringsprogramma om de kosten van het aantrekken van buitenlandse wetenschappers naar het land te dekken.

“We waren behoorlijk verontwaardigd over wat er gebeurde, en we voelden dat onze collega’s in de VS door een catastrofe gingen. … We wilden een soort wetenschappelijk asiel bieden aan degenen wiens onderzoek werd belemmerd,” zei Eric Berton, de president van de Aix-Marseille Universiteit in Frankrijk, tegen de Britse krant Guardian.

De Europese Onderzoeksraad, een EU-instantie die wetenschappelijk werk financiert, vertelde het persbureau Reuters dat het zijn verhuisbudget voor onderzoekers die naar de EU verhuizen, zal verdubbelen naar 2 miljoen euro ($2,16 miljoen) per aanvrager.

De Britse regering bereidt een soortgelijke initiatief voor. Ondersteund door ongeveer 50 miljoen pond ($66 miljoen) aan staatsfinanciering, is het programma ontworpen om onderzoeksbeurzen te ondersteunen en verplaatsingskosten voor geselecteerde teams van wetenschappers, voornamelijk uit de VS, te dekken.

In Duitsland hebben de conservatieven en de Sociaal-Democraten, als onderdeel van de coalitiegesprekken voor een nieuwe regering, plannen opgesteld om tot 1.000 onderzoekers aan te trekken, volgens onderhandelingsdocumenten van maart die door Reuters zijn ingezien en verwijzen naar de onrust in het Amerikaanse hoger onderwijs.

“De Amerikaanse overheid gebruikt momenteel brute kracht tegen de universiteiten in de VS, zodat onderzoekers uit Amerika nu contact opnemen met Europa,” zei Friedrich Merz, de aanstaande kanselier van Duitsland, in april. “Dit is een enorme kans voor ons.”

Is Europa in staat om Amerikaanse wetenschappers aan te trekken? Europa heeft decennia lang achtergelopen op de VS wat betreft investeringen in hoger onderwijs. Volgens Eurostat, het statistische bureau van de EU, was de totale uitgave aan onderzoek en ontwikkeling in de EU onder bedrijven, overheden en universiteiten in 2023 381 miljard euro ($411 miljard).

In datzelfde jaar werd de totale onderzoek en ontwikkeling in de VS geschat op $940 miljard, volgens het National Centre for Science and Engineering Statistics, een federale gegevensinstantie. En de rijkste Amerikaanse universiteit, Harvard, heeft een endowment ter waarde van $53,2 miljard, terwijl die van de rijkste universiteit van Groot-Brittannië (en Europa), de Universiteit van Oxford, $10,74 miljard bedraagt.

“Ik verwacht geen snelle opbouw van extra wetenschappelijke capaciteit die kan concurreren met wat de VS nu heeft … voor meerdere decennia,” zei Michael Oppenheimer, een professor in geowetenschappen en internationale zaken aan de Princeton Universiteit in New Jersey, onlangs tegen Reuters.

Sommige Amerikaanse wetenschappers hebben gewezen op wat zij zien als een ander nadeel – de taalbarrières in Europa en onbekende wetten en werkpraktijken. Bovendien blijven de financiering van onderzoek en de beloning van onderzoekers ver achter bij de niveaus in de VS.

Het evenement “Kies Europa voor Wetenschap” zal naar verwachting deze zorgen tegengaan door te betogen dat de salarisverschillen op universiteiten minder significant zullen lijken wanneer rekening wordt gehouden met de lagere kosten van onderwijs, gezondheidszorg en genereuze sociale voordelen.

Wat is tot nu toe de reactie geweest? De Aix-Marseille Universiteit in het zuiden van Frankrijk heeft aangegeven interesse te hebben ontvangen van 120 onderzoekers aan instellingen in de VS, waaronder NASA en Stanford University in Californië, voor het 15 miljoen euro ($17 miljoen) “veilige ruimte voor wetenschap” programma dat op 7 maart werd gelanceerd.

Het initiatief is bedoeld om Amerikaanse onderzoekers aan te trekken uit gebieden zoals gezondheid, geneeskunde, epidemiologie en klimaatverandering. In een brief aan Franse universiteiten in maart schreef Philippe Baptiste, de Franse minister van Hoger Onderwijs en Onderzoek: “Veel bekende onderzoekers vragen zich al af wat hun toekomst in de Verenigde Staten is. We zouden natuurlijk een aantal van hen willen verwelkomen.”

Daarnaast heeft het Grantham Institute aan het Imperial College Londen, dat gespecialiseerd is in klimaatveranderingsonderzoek, twee beurzen gecreëerd voor jonge klimaatonderzoekers uit de VS en heeft het al een stijging in aanvragen gezien.

Een functionaris van Macron’s kantoor zei dat de conferentie van maandag “plaatsvond in een tijd waarin academische vrijheden achteruitgaan en in een aantal gevallen onder druk staan, en Europa een continent van aantrekkingskracht is”.

Toch is Europa niet immuun voor controverse. Duitsland is beschuldigd van het onderdrukken van pro-Palestijnse stemmen, en heeft onlangs de uitzetting van drie Europese staatsburgers en een Amerikaanse burger bevolen vanwege “antisemitische” acties.