Kan Europa Oekraïne betekenisvolle veiligheidsgaranties bieden zonder de VS?

NATO-militairen nemen deel aan een militaire oefening in het Smardan Trainingsgebied, in Smardan, zuidoost-Roemenië, op 19 februari.

Tijdens een bijeenkomst in Londen dit weekend hebben Europese leiders verklaard dat ze een plan willen opstellen om de oorlog in Oekraïne te beëindigen, maar met veiligheidsgaranties voor het land dat sinds februari 2022 het slachtoffer is van een volledige Russische invasie.

De bijeenkomst in het Verenigd Koninkrijk volgde kort op een rampzalig bezoek aan het Witte Huis door de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy, waarin hij publiekelijk werd berispt door de Amerikaanse president Donald Trump en vice-president JD Vance vanwege zijn verzet tegen hun plannen voor een onvoorwaardelijk vredesplan met Rusland.

Trump heeft duidelijk gemaakt dat de VS geen veiligheidsgaranties voor Oekraïne zullen bieden en dringt er bij de Europese militaire krachten op aan om in plaats daarvan de leiding te nemen.

Tijdens vergaderingen met Trump in Washington vorige week gaven de Franse president Emmanuel Macron en de Britse premier Keir Starmer beide aan bereid te zijn om troepen naar Oekraïne te sturen als vredestroepen, mocht er een overeenkomst worden bereikt om de oorlog van Rusland te beëindigen.

Maar kan Europa op een betekenisvolle manier beveiliging bieden aan Oekraïne, zonder de steun van de VS? Wat zijn de werkelijke veiligheidscapaciteiten van Europa? Hoe afhankelijk is de regio van Amerikaanse steun? En welke bedreiging vormt Rusland?

Wat is de rol van de VS in de Europese veiligheid?

De VS is sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog centraal geweest in de Europese veiligheid, toen het hielp bij het oprichten van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NATO) en honderden duizenden soldaten naar Europa stuurde om de Sovjetinvloed te bestrijden. Deze leiderschap in veiligheid is sindsdien gehandhaafd, terwijl het ook zijn wereldwijde supermachtstatus heeft uitgebreid.

Volgens het Amerikaanse ministerie van Defensie had de VS in juli 2024 ongeveer 65.000 actieve soldaten permanent gestationeerd in Europa, samen met uitgebreide wapensystemen, defensie-infrastructuur en andere middelen die essentieel zijn voor NATO.

Dit omvat zes voorgepositioneerde wapenvoorraden in Europa, uitgerust met tanks en gepantserde voertuigen, acht luchtvleugels, vier marine-destroyers en naar schatting 100 nucleaire bommen. Bovendien heeft de VS ongeveer 10.000 soldaten in rotatie ingezet in Polen, een belangrijk onderdeel van de oostflank van NATO met Rusland.

Om zijn militaire kracht te financieren, vertrouwt de VS op een enorm defensiebudget van $860 miljard in 2024. Dat is meer dan het dubbele van het gecombineerde budget van alle andere NATO-leden, die verplicht zijn elkaar te verdedigen in geval van een aanval.

Tegelijkertijd heeft de VS de meerderheid van de directe militaire hulp aan Oekraïne geleverd sinds de invasie door Rusland in 2022, met ongeveer $65 miljard, volgens het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken. Tel je andere soorten hulp mee, dan had de VS tot 30 september 2024 ongeveer $183 miljard toegewezen aan de Oekraïne-respons. De Europese Unie heeft op haar beurt in totaal $141 miljard aan hulp naar Oekraïne gestuurd, inclusief $51 miljard aan militaire hulp, volgens de Europese Commissie.

Trump heeft echter gezegd dat het nu tijd is voor de VS om zich militair terug te trekken uit Europa en wil dat zijn bondgenoten op het continent meer inspanningen leveren.

Hoe sterk zijn de Europese bondgenoten van NATO?

De Europese leden van NATO hebben samen 2 miljoen actieve soldaten, waarvan een klein deel rechtstreeks onder het commando van de alliantie is toegewezen. Turkije en Polen hebben de meeste soldaten, met respectievelijk 481.000 en 216.000, volgens de laatste schattingen van NATO.

Frankrijk en Duitsland volgen met respectievelijk 205.000 en 186.000 soldaten. Het VK, dat heeft aangeboden vredestroepen naar Oekraïne te sturen onder een mogelijke vredesovereenkomst, heeft 138.000 soldaten. NATO zelf heeft ongeveer 40.000 troepen verspreid over zijn oostflank – die zich uitstrekt van Estland, Letland, Polen, Slowakije, Hongarije, Roemenië tot Bulgarije.

Samen hebben de Europese bondgenoten van NATO ongeveer 7.000 vliegtuigen, 6.800 tanks, 2.170 militaire schepen en zes vliegdekschepen, volgens de Global Firepower defensie-index.

Hoe zou NATO het doen als de VS hun betrokkenheid afschalen?

Ondanks de significante militaire middelen is NATO nog steeds sterk afhankelijk van de VS om bedreigingen in Europa af te schrikken. In het geval van een grote aanval op een van hun eigen, zoals door Rusland, zou NATO waarschijnlijk verwachten dat de VS honderden duizenden extra troepen naar Europa zou sturen, volgens het economische denktank Bruegel.

Als Europa niet langer op deze steun kan rekenen, versterkt door Washington’s geavanceerde militaire technologie en infrastructuur, schat Bruegel dat het continent 50 nieuwe brigades moet creëren, elk bestaande uit duizenden soldaten, om het gat op te vullen.

Bezorgd voelen Europese staten de druk om hun defensie-uitgaven te verhogen.

Vorige week kondigde het Verenigd Koninkrijk aan zijn defensie-uitgaven te verhogen tot 2,5 procent van het bruto binnenlands product (BBP) tegen 2027. Premier Keir Starmer zei dat dit jaarlijks ongeveer $16 miljard extra aan het defensiebudget zou toevoegen, dat momenteel $68 miljard bedraagt. “Deze regering zal beginnen met de grootste duurzame verhoging van defensie-uitgaven sinds het einde van de Koude Oorlog,” vertelde Starmer aan het parlement.

Duitsland had een speciaal fonds van meer dan $100 miljard aangekondigd om zijn militaire capaciteiten te upgraden en te versterken na de Russische invasie van Oekraïne in 2022, bovenop het jaarlijkse defensiebudget van ongeveer $52 miljard. Vorig jaar bereikte het defensiebudget van het land voor het eerst sinds het einde van de Koude Oorlog 2 procent van het BBP, als onderdeel van een NATO-doelstelling die in 2014 werd vastgesteld na de annexatie van de Krim door Rusland. De vermoedelijke volgende kanselier van Duitsland, Friedrich Merz, benadrukte in een toespraak in december dat het leger in de toekomst “minstens $84 miljard per jaar” nodig zal hebben.

Na de invasie van Oekraïne in 2022 verhoogden de NATO-bondgenoten in Europa en Canada hun uitgaven met een ongekende 18 procent. Momenteel geven 22 van de 30 Europese NATO-leden minstens 2 procent van hun BBP uit aan defensie, volgens hun belofte voor 2023.

Echter, Trump heeft betoogd dat dit lang niet genoeg is en roept de staten op hun defensie-uitgaven te verhogen tot minstens 5 procent van het BBP.

NATO-secretaris-generaal Mark Rutte heeft de noodzaak voor Europa erkend om meer te investeren. “We hebben de afgelopen 40 jaar, vooral sinds de val van de Berlijnse Muur, niet genoeg betaald,” vertelde Rutte aan Politico aan de zijlijn van de Veiligheidsconferentie in München op 15 februari. “De VS vraagt terecht om een herverdeling daarvan. Het is volkomen logisch.”

Hoe ziet Rusland NATO?

Rusland heeft de uitbreiding van NATO aangevoerd als een van zijn rechtvaardigingen voor de invasie van Oekraïne. Sinds de oprichting in 1949 is NATO gegroeid van 12 naar 32 leden en is het gestaag oostwaarts richting de grenzen van Rusland verhuisd. Momenteel grenzen zes NATO-leden – vier daarvan zijn sinds de eeuwwisseling toegetreden – aan Rusland, waaronder Finland, Letland, Estland en Litouwen.

Om de westerse militaire alliantie op afstand te houden, heeft Moskou geëist dat Oekraïne, dat al lang naar NATO-lidmaatschap streeft, buiten de alliantie wordt gehouden.

“Anders zal dit probleem de sfeer op het Europese continent blijven vergiftigen,” zei de woordvoerster van het Russische ministerie van Buitenlandse Zaken, Maria Zakharova, op 18 februari. De regering-Trump, die aandrong op een snelle beëindiging van de oorlog, heeft gezegd dat NATO-lidmaatschap voor Oekraïne niet “realistisch” is.

Maar westerse Europese staten beschouwen de agressie van Rusland als een reden om het blok te versterken. Sinds het einde van de Koude Oorlog heeft Rusland, de grootste nucleaire macht ter wereld, delen van verschillende naburige landen – Moldavië, Georgië en meest recentelijk Oekraïne – binnengevallen of bezet.

De directe militaire interventie van Rusland in Moldavië aan het begin van de jaren ’90 hielp pro-Russische separatisten de facto controle te krijgen over de afgebroken regio Transnistrië. En de felle invasie van Rusland in Georgië in 2008 bracht een zware klap toe aan Tbilisi en bemoeilijkte de betrekkingen met het Westen.

Sinds de invasie van Oekraïne in 2022 is NATO gegroeid: Voorheen neutrale landen Finland en Zweden zijn in de afgelopen twee jaar tot de alliantie toegetreden.

Hoe sterk is het Russische leger?

Momenteel heeft Rusland minstens 1,32 miljoen actieve soldaten, van wie honderden duizenden in Oekraïne vechten. Moskou had eerder ongeveer 12.000 soldaten gestationeerd in Kaliningrad, zijn westelijkste enclave, ingeklemd tussen de NATO-leden Polen en Litouwen. Echter, de meeste van deze troepen zijn naar verluidt eerder in het conflict naar Oekraïne verplaatst.

Rusland exploiteert ook tientallen militaire faciliteiten in het buitenland, voornamelijk gelegen in voormalige Sovjetstaten. Vanaf 2024 omvat dit ten minste twee grote bases in Wit-Rusland, twee in Kazachstan, twee in Armenië, twee in de betwiste Georgische gebieden Zuid-Ossetië en Abchazië, en één basis in Kirgizië, Tadzjikistan, Kazachstan en de afgebroken regio Transnistrië van Moldavië, volgens de Georgische Stichting voor Strategische en Internationale Studies. De grootste van deze faciliteiten is de 201e militaire basis in Dushanbe, Tadzjikistan, die vanaf 2022 naar schatting 7.000 Russische soldaten huisvestte.

Op het gebied van militaire middelen heeft Rusland 4.292 vliegtuigen, 5.750 tanks, 449 militaire schepen en één vliegdekschip, volgens Global Firepower.

Hoewel deze capaciteit niet kan tippen aan de gecombineerde kracht van NATO, zou het een grotere uitdaging vormen als de VS zich zou terugtrekken, zoals Trump heeft gepleit.

“Europeanen moeten wakker worden,” zei de EU-buitenlandchef Kaja Kallas tijdens een conferentie van het Europees Defensieagentschap op 22 januari. “Het falen van het continent om in militaire capaciteiten te investeren,” zei ze, “stuurd een gevaarlijk signaal naar de agressor. Zwakheid nodigt hen uit.”