Zimbabweanen raken in de schulden voor bloedtransfusies met een betalingsplan

Kenmerken | Gezondheid

Wanhopige Zimbabweanen raken in de schulden om levensreddende bloedtransfusies te betalen. Bloed mag dan wel gratis zijn in openbare ziekenhuizen, een gebrek aan voorraden dwingt Zimbabweanen om geld te lenen voor privévoorraad.

Bulawayo, Zimbabwe – Toen Lloyd Muzamba in 2023 ernstig gewond raakte bij een auto-ongeluk op de Harare-Bulawayo snelweg, had hij dringend een bloedtransfusie nodig om zijn leven te redden. Ondanks zijn opname in het Mpilo Central Hospital, de grootste openbare gezondheidsinstelling in de Matabeleland-regio van Zimbabwe, betekende een tekort aan voorraden dat de artsen niet genoeg bloed voor hem hadden.

In wanhoop wendde Muzamba’s familie zich tot hun enige andere optie – een nabijgelegen privéziekenhuis dat hen drie pints bloed verkocht. Maar met kosten van $250 per pint, kon Muzamba – die een maandsalaris van $270 verdiende en geen spaargeld had – het zich niet veroorloven.

Met de tijd die verstreek, moest de familie een plan maken. Uiteindelijk verkocht Muzamba’s oom een koe voor $300 en vroeg andere familieleden om de rest bij te dragen.

Twee jaar later zegt de inmiddels herstelde Muzamba dat het voorval hem psychologisch heeft gekwetst, omdat hij zich zorgen maakt over andere noodsituaties waarin mensen levensreddend bloed nodig hebben. “Drie pints lijkt een klein aantal; anderen hebben misschien meer nodig. Maar door de kosten wordt het levensbedreigend,” zei de 35-jarige, die in een ijzerwarenwinkel in Bulawayo werkt.

“Ik kon het bloed niet krijgen zonder te betalen of een betalingsplan te maken. Het was een pijnlijke ervaring voor een gewone Zimbabweaan zoals ik.”

Het geval van Muzamba is geen op zichzelf staand geval. Door voortdurende valuta-problemen, stijgende kosten van levensonderhoud en hoge armoedecijfers, worden wanhopige Zimbabweanen die zorg nodig hebben geconfronteerd met levensbedreigende vertragingen vanwege financiële barrières. Dit omvat bloedtekorten – ondanks dat voorraden gratis zijn in openbare gezondheidsinstellingen.

Tanaka Moyo, een moeder van twee in de hoofdstad Harare, ervoer ook de stress van het moeten betalen voor noodbloedvoorraden tijdens de bevalling van haar tweede kind. Na een ernstige postpartum bloedingen had de 38-jarige straatverkoper vier pints bloed nodig.

Samen met haar man, een beveiligingsbeambte, had ze moeite om geld te verzamelen voor de geboorte van hun kind. De plotselinge behoefte aan een bloedtransfusie was een schokkende onverwachte kost.

“Mijn man rende rond en leende geld van een microfinancieringsinstelling. De rente is hoog en de voorwaarden streng, maar hij moest snel handelen,” zei Moyo. “In het ziekenhuis stonden ze erop dat het bloed gratis was – maar het was niet beschikbaar.”

Plaxedes Charuma, een gynaecoloog in Bulawayo, zegt: “Postpartum bloedingen zijn de belangrijkste oorzaak van maternale sterfte.” De prevalentie van deze aandoening betekent dat ziekenhuizen altijd voorraden moeten hebben om te kunnen omgaan met noodsituaties van maternale bloedingen, zeggen gezondheidsdeskundigen.

Volgens de Community Working Group on Health (CWGH), een netwerk van burgergezondheidsorganisaties in Zimbabwe, staat het land voor een hoge vraag naar bloedtransfusies, en degenen die het meest worden getroffen zijn zwangere vrouwen. “Ongeveer een half miljoen zwangerschappen worden in Zimbabwe verwacht, en bij sommige daarvan is er overmatig bloedverlies, wat transfusie van ten minste drie pints bloed vereist,” zei Itai Rusike, uitvoerend directeur van CWGH.

‘Gratis bloed voor iedereen’

Over het algemeen zijn er twee belangrijke soorten bloedtransfusies: allogene en autologe. Autologe transfusie verwijst naar een zelfdonatie door een individu voor eigen gebruik later. Allogene transfusie, die het meest voorkomt in Zimbabwe, houdt in dat bloed dat door de ene persoon is gedoneerd aan een andere persoon met een overeenkomstig bloedtype wordt toegediend.

De National Blood Service Zimbabwe (NBSZ) is de instantie die toezicht houdt op bloeddonatie en distributie in het land. Het opereert als een onafhankelijke non-profit organisatie, maar is wettelijk verplicht om bloed te verzamelen, te verwerken en te distribueren door heel Zimbabwe.

Hoewel het ministerie van Gezondheid en Kindzorg permanent vertegenwoordigd is in de raad van bestuur, functioneert de NBSZ onafhankelijk van ziekenhuizen en overheidsgezondheidsinstellingen. Het is niet in elke instelling aanwezig, maar onderhoudt gedecentraliseerde distributie vanuit vijf regionale centra: Harare, Bulawayo, Gweru, Masvingo en Mutare.

Historisch gezien betaalden patiënten in Zimbabwe voor bloed, maar in de loop der jaren heeft de overheid gewerkt aan het verlagen van de kosten – van $150 per pint in 2016 en eerder tot $50 in 2018. De overheid ging vervolgens een stap verder in juli van dat jaar en besloot dat bloed gratis zou worden gesteld in alle openbare gezondheidsinstellingen.

“De move naar gratis bloed voor iedereen gaat door zoals gepland en er zijn al mechanismen opgezet om de move te financieren, en op 1 juli [2018] zal bloed gratis beschikbaar zijn,” zei toenmalig minister van Gezondheid en Kindzorg Dr. David Parirenyatwa tijdens de vieringen van de Wereld Bloed Donor Dag in juni 2018.

Echter, ondanks het beleid blijven ziekenhuizen kampen met tekorten. De NBSZ zei ondertussen dat het tekort in mei te wijten was aan operationele en systemische uitdagingen die haar vermogen om routine bloedinzamelingsactiviteiten uit te voeren verstoorden.

“Bovendien werd de crisis verergerd door een seizoensgebonden daling in donaties, vooral van jongeren, die meer dan 70 procent van onze donorbasis uitmaken.” Deze tekorten leiden er regelmatig toe dat patiënten aan de frontlinie bloed moeten kopen bij privéklinieken. In de meeste gevallen wordt de patiënt fysiek overgebracht naar de privé-instelling voor de transfusie, waar ze de kosten betalen. In sommige gevallen betaalt de patiënt en stuurt het privéziekenhuis het bloed naar hen in het openbare ziekenhuis.

Cruciale bloeddonaties

De Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) streeft ernaar ervoor te zorgen dat alle landen die bloedtransfusies uitvoeren, hun bloedvoorraden verkrijgen van vrijwillige bloeddonoren.

De dienst heeft een mobiel outreachmodel, waarmee het bloeddonatiedrijven rechtstreeks naar scholen en gemeenschappen brengt. Om de jongeren verder te betrekken, zei Maponga dat ze ook een club hebben opgericht die “jongeren aanmoedigt om zich te verbinden tot het doneren van bloed ten minste 25 keer in hun leven”.

Ivy Khumalo, 32, is een van degenen die sinds haar middelbare schooltijd bloed doneert. Maar ze zegt dat het gebrek aan bloeddonatiecentra in haar omgeving nu haar vermogen om als volwassene te geven beperkt. “Als scholier begon het door groepsdruk, maar ik vond het fascinerend,” zei Khumalo. “Het was pas toen ik volwassen was dat ik een persoonlijke beslissing nam om te blijven doneren uit liefde om leven te redden en degenen in nood te helpen.”

Maar sinds ze van Bulawayo naar Hwange is verhuisd, zegt ze dat bloeddoneren duur is geworden, omdat het dichtstbijzijnde centrum in Victoria Falls ligt, meer dan 100 km (62 mijl) verderop.

De NBSZ zegt dat het routinematig mobiele bloedinzamelingsacties door het hele land organiseert. Het zegt ook dat het donoren incentives biedt. “Regelmatige donoren die aan specifieke criteria voldoen, zoals ten minste 10 donaties hebben gedaan, met de meest recente binnen de afgelopen 12 maanden, komen in aanmerking voor gratis bloed en bloedproducten voor henzelf en hun directe familieleden … in tijden van medische behoefte,” legde Maponga uit.

Echter, voor enthousiaste donoren zoals Khumalo is de inspanning om een verre donatielocatie te bereiken een obstakel. “In zulke omstandigheden is het geen gratis donatie meer, omdat ik geld heb uitgegeven om daar te komen. Uiteindelijk besluiten de meesten van ons om thuis te blijven, ondanks de passie voor bloeddonatie,” zei ze.

Rusike van CWGH zegt dat de NBSZ en het ministerie van Gezondheid en Kindzorg dringend innovatieve en duurzame manieren moeten bedenken om het aantal geschikte bloeddonoren te verhogen. “De overheid moet het Health Levy Fund van 5 procent belasting op beltegoeden en mobiele data benutten, aangezien het is opgezet om specifiek de kosten van bloed te subsidiëren en openbare gezondheidsinstellingen te helpen bij het vervangen van verouderde apparatuur en het aanpakken van de chronische medicijntekorten in onze openbare gezondheidsinstellingen,” zei hij. “Dat geld moet worden afgeschermd en voor het bedoelde doel op een meer verantwoordelijke en transparante manier worden gebruikt.”

Autoriteiten zeggen dat de nationale bloedvoorziening van Zimbabwe medio 2025 goede vooruitgang vertoont, en de NBSZ heeft al meer dan 73 procent van haar halfjaarlijkse doelstelling verzameld (het jaarlijkse doel voor 2025 is 97.500 eenheden).

De bloeddienst zegt ook dat het ministerie van Gezondheid en Kindzorg een centrale rol speelt in zowel het subsidiëren als het toezicht houden op de kosten van bloed binnen de publieke gezondheidssector. “Sinds 2018 is dit [gratis bloedbeleid] mogelijk gemaakt door een door de overheid gefinancierd coupon systeem, dat de volledige kosten van $250 per eenheid absorbeert, wat resulteert in nul kosten voor de ontvanger [in openbare ziekenhuizen],” zei Maponga.

De NBSZ houdt vol dat zij op basis van kostendekking opereert. Het zegt dat de hele keten van het verzamelen, verwerken en distribueren van een pint bloed $245 kost. Het agentschap rekent $250 aan, wat een winst van $5 per pint oplevert. Echter, de prijzen bij sommige privé-instellingen kunnen oplopen tot wel $500 per pint, zeggen Zimbabweanen. Dit heeft een heftige discussie op sociale media ontketend, aangezien de hoge kosten voor veel mensen ver buiten bereik blijven.

“De NBSZ heeft geen regelgevende autoriteit over hoe die instellingen hun diensten aan patiënten prijzen,” zei Maponga, waarbij hij uitlegde dat hoewel bloed zelf gratis wordt gedoneerd, de reis van “ader tot ader” een complex en hulpbronintensief proces inhoudt.

Waarnemers zeggen echter dat er meer kan worden gedaan om de kosten van bloedtransfusies te verlagen. “Bij nadere beschouwing kan de hele keten van bloedtransfusie minder dan $150 kosten door strategisch beschikbare middelen in te zetten, gebruik te maken van financiële donatore stakeholders zoals bedrijven, en ook de overheid verantwoordelijk te houden voor het financieren van het hele proces,” zei Carlton Ntini, een sociaal-economische rechtvaardigheidsactivist in Bulawayo.

De kwestie van gratis bloed in de openbare ziekenhuizen is nobel, zei Ntini, maar zonder volledige uitvoering blijft het een valse hoop en profiteert het alleen de “gelukkige” weinigen, aangezien tekorten de orde van de dag zijn. “In werkelijkheid is elk bedrag boven de $50 per pint bloed nog steeds hoog voor Zimbabweanen, en het is een doodsvonnis,” zei hij.

Ondertussen voegt de kost van levensonderhoud alleen maar toe aan een reeds stressvolle situatie voor patiënten. Muzamba had het geluk dat zijn familie het geld dat ze voor zijn bloedtransfusie gaven, niet terugvorderden. Maar Moyo en haar man hadden moeite om hun lening van $1.000 terug te betalen, die na rente opliep tot $1.400. “Het heeft me psychologisch meer uitgeput dan de fysieke pijn, omdat ik me afvroeg: ‘Waar zou ik zo’n bedrag in deze economie vandaan halen?’” zei Moyo. “De overheid moet haar beloftes nakomen – het gaat niet alleen om gratis, maar het moet ook toegankelijk zijn.”