Wie neemt deel aan de NAVO-top en wat staat er op de agenda?

De Amerikaanse minister van Defensie Pete Hegseth woont een bijeenkomst van de NAVO-defensieministers bij in het hoofdkwartier van de alliantie in Brussel, België, op 5 juni 2025. De leiders van de Noord-Atlantische Verdragsorganisatie (NAVO), waarin verschillende Europese landen, de Verenigde Staten, het Verenigd Koninkrijk en Canada zijn vertegenwoordigd, komen deze week bijeen in Den Haag, Nederland, voor een jaarlijkse topontmoeting te midden van de voortdurende oorlog van Rusland tegen Oekraïne en onzekerheid over de toekomst van Washington binnen de alliantie.

De NAVO-top, die op dinsdag begint en twee dagen duurt, is de eerste die wordt bijgewoond door de Amerikaanse president Donald Trump sinds hij in januari aan zijn tweede termijn begon. NAVO-secretaris-generaal Mark Rutte, de voormalige Nederlandse premier, zal ook voor het eerst de vergadering voorzitten.

Onder de verwachte gespreksonderwerpen zijn de oorlog in Oekraïne en de kwestie van de defensie-uitgaven van de lidstaten, een controversieel punt, vooral voor de VS. Trump heeft lange tijd betoogd dat de VS te veel van de financiële last dragen en wil dat anderen hun defensie-uitgaven verhogen.

Het voortdurende conflict tussen Israël en Iran, waar de VS afgelopen weekend bij betrokken raakte, zou echter een schaduw over de top kunnen werpen. Op 23 juni vuurde Iran raketten af op de Amerikaanse luchtmachtbasis Al Udeid in Qatar, een dag nadat de VS drie Iraanse nucleaire faciliteiten hadden aangevallen. Trump heeft sindsdien beweerd dat Israël en Iran akkoord waren gegaan met een staakt-het-vuren, maar geen van beide landen heeft enige overeenkomst bevestigd.

Wie zijn er aanwezig op de NAVO-top?

Tijdens verschillende evenementen die zijn gepland voor de twee dagen van vergaderingen, ligt de belangrijkste focus van de NAVO-top op de vergadering van de Noord-Atlantische Raad op 25 juni, waar staatshoofden zullen discussiëren over defensie-uitgaven, naast andere urgente onderwerpen.

Alle 32 NAVO-staatshoofden of regeringsleiders, topleden van de Europese Unie en vertegenwoordigers van Oekraïne worden op die vergadering verwacht. Onder hen zijn:

• UK Premier Keir Starmer
• Canadees Premier Mark Carney
• Amerikaans President Donald Trump
• Frans President Emmanuel Macron
• Duitse Kanselier Friedrich Merz
• Italiaans Premier Giorgia Meloni
• Spaanse Premier Pedro Sanchez
• Nederlands Premier Dick Schoof
• Turks President Recep Tayyip Erdogan
• Hongaarse Premier Viktor Orban
• Oekraïens President Volodymyr Zelenskyy
• Voorzitter van de Europese Commissie Ursula von der Leyen of Voorzitter van de Europese Raad Antonio Costa

Bovendien worden de staatshoofden of regeringsleiders van andere NAVO-leden zoals Albanië, België, Bulgarije, Kroatië, Tsjechië, Denemarken, Estland, Finland, Griekenland, IJsland, Letland, Litouwen, Luxemburg, Montenegro, Noord-Macedonië, Noorwegen, Polen, Portugal, Roemenië, Slowakije, Slovenië en Zweden verwacht.

Daarnaast wordt meestal een groep Aziatische bondgenoten uitgenodigd, waaronder Japan, Australië, Zuid-Korea en Nieuw-Zeeland. De Japanse Premier Shigeru Ishiba en de Nieuw-Zeelandse Christopher Luxon hebben hun deelname bevestigd.

Zullen NAVO-leiders het Israël-Iran conflict bespreken?

Ja, ze worden verwacht het voortdurende conflict tussen Israël en Iran aan te kaarten. Tijdens een persconferentie op vrijdag zei een woordvoerder van de Duitse regering dat NAVO-leden het conflict op de top zouden bespreken, maar weigerde commentaar te geven op militaire plannen.

Op vrijdag voerden de drie grootste Europese landen op basis van bevolking, Duitsland, Frankrijk en het VK, gesprekken met de Iraanse minister van Buitenlandse Zaken Abbas Araghchi in Genève, Zwitserland, in een poging een langdurige oorlog in het Midden-Oosten te vermijden.

Wat staat er verder op de agenda?

Er zullen verschillende onderwerpen worden besproken, waaronder de oorlog in Rusland en de financiering van de NAVO.

Steun voor Oekraïne

De oorlog tussen Rusland en Oekraïne heeft de top gedomineerd sinds Rusland Oekraïne in 2022 binnenviel en blijft het belangrijkste onderwerp op de agenda. NAVO-leden hebben herhaaldelijk benadrukt dat hun grootste bedreiging Rusland is en zijn cruciaal geweest in de financiering van Oekraïnes verzet.

Tijdens de NAVO-top in 2024 in Washington verklaarden NAVO-bondgenoten dat “de toekomst van Oekraïne in de NAVO ligt” en beloofden ze langdurige veiligheidssteun met minstens 50 miljard euro aan jaarlijkse financiering.

Rutte zei op 12 juni dat langdurige steun aan Oekraïne van groot belang was voorafgaand aan de kritieke bijeenkomst. “We moeten ervoor zorgen dat Oekraïne in de best mogelijke positie is om de voortdurende strijd tegen Rusland vol te houden, na de onprovoceerde Russische agressie tegen Oekraïne, maar ook om in de best mogelijke positie te zijn wanneer er een langdurig staakt-het-vuren (of) een vredesakkoord tot stand komt, om ervoor te zorgen dat Poetin dit nooit meer zal proberen,” zei hij.

Hoewel Oekraïne geen NAVO-lid is, heeft het lange tijd gehoopt lid te worden, en de alliantie stemde in 2008 in dat Kyiv zou worden toegelaten zodra het aan een reeks economische, defensie-, juridische en politieke vereisten voldeed. Als lid zou Kyiv profiteren van het Artikel 5-beleid van de Alliantie, dat garandeert dat een aanval op een lidstaat met een collectieve defensie wordt beantwoord.

De mogelijke lidmaatschap van Oekraïne bij de NAVO is een belangrijk probleem voor Rusland en een van de redenen die het aanhaalde voor het begin van de oorlog. Rusland beschouwt een dergelijke uitbreiding van de NAVO richting zijn grenzen als een directe bedreiging voor zijn nationale veiligheid.

Echter, de splitsingen binnen de NAVO-alliantie zijn zichtbaar geworden sinds de Russische invasie: terwijl leden zoals Estland graag zouden zien dat Oekraïne lid wordt en meer militaire steun wordt verleend, worden anderen, zoals Hongarije, als vriendelijker voor Moskou beschouwd. In de recente presidentsverkiezingen in Polen waren de kwesties van Oekraïense vluchtelingen in het land en de banden met Europa belangrijke gespreksonderwerpen.

Anderen bevinden zich ergens in het midden, bang om te ver te gaan en het conflict te escaleren tot een oorlog tussen alle leden, aangezien Rusland routinematig dreigt dat het bewapenen van Oekraïne NAVO-lidstaten rechtstreeks in het conflict zou kunnen trekken.

Met de verkiezing van Trump tot het Witte Huis in januari is het steeds onduidelijker geworden of Oekraïne veel Amerikaanse steun zal blijven genieten. Trump beloofde de oorlog snel te beëindigen tijdens zijn campagne, maar zijn pogingen hebben niet geleid tot een staakt-het-vuren, en zijn houding tegenover Oekraïnes president Volodymyr Zelenskyy was minder dan vriendelijk, wat blijkt uit de manier waarop de Oekraïense president werd berispt tijdens zijn bezoek aan het Witte Huis in februari.

Defensie-uitgaven

Het verhogen van het bedrag dat elke lidstaat aan defensie uitgeeft als percentage van het bruto binnenlands product (BBP) is ook een belangrijk onderwerp. In 2023, terwijl de oorlog van Rusland tegen Oekraïne zijn tweede jaar inging, stemden NAVO-leiders ermee in de uitgaven voor nationale defensiebudgetten te verhogen tot ten minste 2 procent van het BBP tegen 2024, van de vorige drempel van 1,5 procent. Echter, niet alle leden hebben dit gedaan, en slechts 22 lidstaten voldeden aan het doel. België, Canada, Kroatië, Italië, Luxemburg, Montenegro, Portugal, Slovenië en Spanje hebben dit doel in 2024 niet gehaald.

NAVO-bondgenoten zijn ook onder vuur komen te liggen van de Trump-administratie, die de alliantie beschuldigt van te veel leunen op Amerikaanse financiering en heeft geëist dat anderen hun uitgaven verhogen tot 5 procent van het BBP.

De VS draagt momenteel 15,8 procent bij aan de jaarlijkse NAVO-uitgaven van $3,5 miljard. Trump heeft ook twijfels geuit over de vraag of de alliantie landen moet verdedigen die niet genoeg uitgeven.

In mei vertelde de Amerikaanse gezant bij de NAVO, Matthew Whitaker, aan verslaggevers dat “5 procent ons cijfer is. We vragen onze bondgenoten om in hun defensie te investeren alsof ze het menen.”

Vanwege die druk wordt verwacht dat secretaris-generaal Rutte de lidstaten zal vragen een nieuw doel van 5 procent van het BBP voor hun defensiebudgetten te stellen tegen 2032, met ongeveer 1,5 procentpunt daarvan gereserveerd voor “zachte uitgaven” voor infrastructuur en cyberbeveiliging. Sommige landen, zoals Spanje, hebben echter de verhoging als onrealistisch afgewezen.

Ondertussen heeft Rutte ook de lidstaten aangespoord om hun productie van wapens en defensiesystemen te verhogen. “We hebben fantastische industriële bedrijven in de VS, overal in Europa en Canada, maar ze produceren niet snel genoeg,” zei hij in een verklaring op 12 juni. “Dus we hebben meer ploegen, meer productielijnen nodig.”

Sommige leden hebben al plannen aangekondigd om de defensie-uitgaven te verhogen. Eerder deze maand heeft het VK plannen aangekondigd om het land “oorlogsparaat” te maken. De Strategische Defensiebeoordeling (SDR) omvat nieuwe investeringen in nucleaire hoofdkwapens, een vloot van nieuwe onderzeeërs en nieuwe munitiefabrieken. Maar hoewel het VK tot nu toe heeft beloofd de defensie-uitgaven van 2,3 procent momenteel te verhogen naar 2,5 procent tegen 2027 – met “een ambitie” om dit in het volgende parlement (na 2029) naar 3 procent te verhogen – is het onduidelijk of er plannen zijn om dit verder te verhogen.

EU-leiderschap binnen de NAVO

Europese landen kijken steeds vaker naar het vergroten van hun leiderschapsrollen voor het geval Trump unilateraal uit de NAVO stapt, meldde de Britse Financial Times in maart. Het VK, Frankrijk, Duitsland en de Scandinavische landen waren onder degenen die betrokken waren bij informele maar gestructureerde discussies over het reorganiseren van de financiën van het blok om een grotere Europese uitgave weer te geven, en hoopten een plan aan de VS voor te leggen vóór de top.

Hoewel Trump niet heeft verklaard dat de VS de NAVO zullen verlaten, heeft de ontevreden houding van Washington de EU voorbereid op een harde terugtrekking uit de alliantie. De gesprekken zouden waarschijnlijk ook een mogelijk voorstel van de EU kunnen aanroeren.

Al wordt geschat dat de VS in 2024 3,19 procent van zijn BBP aan defensie heeft uitgegeven, een daling ten opzichte van 3,68 procent een decennium geleden, toen alle leden aanvankelijk beloofden de uitgaven te verhogen na de annexatie van het Krim-schiereiland door Rusland. Het zou ongeveer vijf tot tien jaar van verhoogde EU-uitgaven vergen om de huidige Amerikaanse capaciteiten te vervangen.