Wereldwijde afname van soorten: Onderzoek naar biodiversiteit onthult verwoestende impact van de mens

Intensieve landbouw leidt tot verlies van biodiversiteit—vooral in de akkerbouw, waar grote hoeveelheden pesticiden en kunstmest worden gebruikt. Niet alleen neemt de biodiversiteit vaak af, de samenstelling van soorten verandert ook. Dit blijkt uit een studie van Eawag en de Universiteit van Zürich, gepubliceerd in Nature. Het is een van de grootste studies ooit uitgevoerd over dit onderwerp.

Biologische diversiteit staat onder druk. Steeds meer plant- en diersoorten verdwijnen wereldwijd, en mensen zijn hiervoor verantwoordelijk. Tot nu toe was er echter geen synthese van de omvang van menselijke interventie in de natuur en of de effecten overal ter wereld en in alle organismengroepen te vinden zijn. Dit komt omdat de meeste studies tot nu toe slechts individuele aspecten hebben onderzocht. Ze keken ofwel naar veranderingen in soortenrijkdom in de tijd of waren beperkt tot een enkele locatie of specifieke menselijke invloeden. Op basis van deze studies is het moeilijk om algemene uitspraken te doen over de effecten en gevolgen van mensen op biodiversiteit.

Om deze onderzoeksleemten op te vullen, heeft een team van het Zwitserse Federale Instituut voor Aquatische Wetenschappen en Technologie (Eawag) en de Universiteit van Zürich nu een ongekende synthese-studie uitgevoerd. De onderzoekers verzamelden gegevens uit ongeveer 2.100 studies die biodiversiteit vergeleken op bijna 50.000 locaties die door mensen zijn beïnvloed, met een gelijk aantal referentielocaties die niet zijn beïnvloed.

De studies beslaan terrestrische, zoetwater- en mariene habitats over de hele wereld en alle groepen organismen, van microben en schimmels tot planten, ongewervelde dieren, vissen, vogels en zoogdieren. “Het is een van de grootste syntheses van de menselijke impact op biodiversiteit die ooit wereldwijd is uitgevoerd,” zegt Florian Altermatt, professor in aquatische ecologie aan de Universiteit van Zürich en hoofd van een onderzoeksgroep bij Eawag.

Afname van het aantal soorten is duidelijk
De bevindingen van de studie zijn onmiskenbaar en laten geen twijfel bestaan over de verwoestende impact die mensen hebben op biodiversiteit wereldwijd. “We analyseerden de effecten van de vijf belangrijkste menselijke invloeden op biodiversiteit: habitatveranderingen, directe exploitatie zoals jagen of vissen, klimaatverandering, vervuiling en invasieve soorten,” zegt François Keck, postdoctoraal onderzoeker in de onderzoeksgroep van Altermatt en de hoofdauteur van de studie.

“Onze bevindingen tonen aan dat alle vijf de factoren een sterke impact hebben op biodiversiteit wereldwijd, in alle groepen organismen en in alle ecosystemen.” Gemiddeld was het aantal soorten op de getroffen locaties bijna 20% lager dan op de ongeaffecteerde locaties. Bijzonder ernstige soortenverliezen worden gevonden bij gewervelde dieren zoals reptielen, amfibieën en zoogdieren. Hun populaties zijn meestal veel kleiner dan die van ongewervelde dieren, wat de kans op uitsterven vergroot.

Soorten gemeenschappen verschuiven
De impact gaat echter verder dan alleen het verlies van soorten. “Het is niet alleen het aantal soorten dat afneemt,” zegt Keck. “De menselijke druk verandert ook de samenstelling van soorten gemeenschappen.” De samenstelling van soorten op een locatie is een tweede belangrijk aspect van biodiversiteit, naast het aantal soorten. In bergachtige gebieden lopen gespecialiseerde planten het risico verdrongen te worden door soorten uit lagere hoogtes naarmate het klimaat opwarmt.

In sommige gevallen kan het aantal soorten op een bepaalde locatie hetzelfde blijven; desondanks zullen biodiversiteit en de ecosysteemfuncties worden beïnvloed als bijvoorbeeld een plantensoort verdwijnt die bijzonder goede wortelsystemen heeft om de bodem tegen erosie te beschermen. De grootste verschuivingen in de soorten gemeenschappen worden gevonden onder kleine microben en schimmels. “Dit kan komen omdat deze organismen korte levenscycli en hoge verspreidingssnelheden hebben en daarom sneller reageren,” zegt Keck.

Volgens de studie hebben milieuvervuiling en habitatveranderingen een bijzonder negatieve impact op het aantal soorten en de samenstelling van soorten gemeenschappen. Dit is niet verrassend, zegt Altermatt. Habitatveranderingen zijn vaak zeer ingrijpend, bijvoorbeeld wanneer mensen een bos kappen of een weiland egaliseren. Vervuiling, of het nu per ongeluk is, zoals bij een olielekkage, of opzettelijk, zoals bij het spuiten van pesticiden, introduceert nieuwe stoffen in een habitat die de daar levende organismen vernietigen of verzwakken. De bevindingen betekenen niet dat klimaatverandering minder problematisch is voor biodiversiteit in vergelijking, zegt Altermatt. “Het is echter waarschijnlijk dat de volledige omvang van de impact vandaag de dag nog niet kan worden geverifieerd.”

De bevindingen zijn verontrustend
Het derde belangrijke aspect van biodiversiteit dat het onderzoeksteam onderzocht, was de homogeniteit, of hoe vergelijkbaar soorten gemeenschappen zijn op verschillende locaties. Grootschalige, intensieve landbouw maakt de landschappen vaak homogener, en de soorten gemeenschappen die ze bevatten meer vergelijkbaar. De effecten waren gemengd, met sommige studies die een zeer sterke neiging naar homogenisatie toonden, en andere die een neiging voor soorten gemeenschappen lieten zien om diverser te worden, vooral op lokaal niveau.

Echter, de onderzoekers twijfelen of het laatste een goed teken is. Ze speculeren dat toenemende ongelijkheden ook een tijdelijk effect kunnen zijn in ernstig getroffen habitats. “De menselijke invloed die we vinden is soms zo sterk dat er zelfs tekenen zijn die kunnen wijzen op een volledige ineenstorting van de soorten gemeenschappen,” zegt Altermatt. Volgens de auteurs toont de studie aan dat veranderingen in biodiversiteit niet alleen moeten worden gebaseerd op veranderingen in het aantal soorten. Aan de andere kant zijn de bevindingen verontrustend vanwege hun distinctie en wereldwijde geldigheid. Ze kunnen ook dienen als benchmarks voor toekomstig onderzoek naar biodiversiteit en beschermingsinspanningen. “Onze bevindingen geven duidelijke aanwijzingen over welke menselijke invloeden de grootste impact hebben op biodiversiteit,” zegt Keck. “Dit toont ook aan welke doelen moeten worden gesteld als deze trends moeten worden omgekeerd.”