Wat Zoeken Kardinalen in een Nieuwe Paus?

Kaartinalen verzamelen zich voor religieuze mis Pro Eligendo Romano Pontifice op 12 maart 2013 in de Sint-Pieterbasiliek in het Vaticaan, voorafgaand aan het laatste conclaaf om een nieuwe paus te kiezen. Toen de nieuwgekozen paus Franciscus op het balkon van de Sint-Pieter stapte om de menigte te begroeten, grapte hij dat de kardinalen naar het “einde van de wereld” – zijn geboorteland Argentinië – waren gegaan om een nieuwe pontiff te vinden.

Het conclaaf, verrast door de aftreden van paus Benedictus XVI, zocht actief buiten Europa naar een krachtige communicator die moedig genoeg was om de leiding van een instelling op zich te nemen die geteisterd werd door seksuele en financiële schandalen. Nu de 135 kardinalen, die onder de 80 jaar zijn volgens de stemregels, zich voorbereiden om bijeen te komen voor een nieuw pausschap na de dood van Franciscus, zeggen Vaticaanse analisten dat de kiezers nu op zoek lijken naar een sobere en verenigende figuur die een instelling kan samenbrengen die geschokt is door zijn revolutionaire stijl en stabiliteit kan brengen aan de centrale regering van de Kerk.

“Franciscus werd gekozen omdat hij niet bang was om chaos te creëren en te hervormen. De volgende pontiff moet iemand zijn die de zaken kan kalmeren,” zei Andrea Gagliarducci, een Vaticaanse analist bij het Katholieke Nieuwsagentschap.

Streven naar eenheid

In 2013 was het doel om het zwaartepunt van de Kerk van Europa naar Latijns-Amerika te verschuiven – een indicatie van de groeiende invloed van christenen daar – en om de orde in de Curie te herstellen, de centrale regering van de Heilige Stoel die door velen als corrupt en dysfunctioneel werd gezien. Paus Franciscus schuwde deze taak niet. Gedurende zijn pausdom schudde hij de status quo op door de toon, stijl en prioriteiten radicaal te verschuiven, wat enthousiasme onder hervormers veroorzaakte, maar ook ontzetting onder conservatieven die hem beschuldigden van het verwateren van de leerstellingen van de Kerk.

Zijn hervormingen, zoals het toestaan dat priesters hetzelfde-geslacht koppels zegenen (onder bepaalde omstandigheden) en het herstructureren van de bureaucratie van het Vaticaan, maakten velen woedend. Zijn onvoorspelbare bestuursstijl, die afhankelijk was van een kleine groep vertrouwelingen en de macht van de centrale overheid van de Kerk verminderde, zorgde voor spanningen. Maar Franciscus frustreerde ook enkele van de meer liberale stemmen, aangezien zijn veranderingen nooit leken te vertalen in fundamentele hervormingen in de leer van de Kerk, vooral als het ging om de rol van vrouwen in de Kerk en het homohuwelijk.

Er is consensus dat de kardinalen zich moeten concentreren op het kiezen van een geruststellende figuur – iemand die de eerdere vooruitgang niet zal ongedaan maken, maar die ook niet te veel grenzen zal verleggen. “We moeten toewerken naar een paus die eenheid vindt in de diversiteit van de Kerk, liefde voor de armen behoudt, aandacht heeft voor de meest gemarginaliseerde, maar die ook herbouwt, en niet alleen herstelt, de bestuursinstituties van de Kerk,” zei Massimo Franco, een politiek columnist van Corriere della Sera en auteur van acht boeken over het Vaticaan.

Namen in omloop

Er circuleren al namen. Een sterke kandidaat is Louis Antonio Tagle, 65, een nauwe bondgenoot van paus Franciscus en een progressieve. Als hij wordt gekozen, zou de Filipino de eerste Aziatische pontiff worden. Ook kardinaal Peter Erdo uit Hongarije, 72, een traditionalist en theoloog die bekend staat om zijn verzet tegen gescheiden katholieken die communie ontvangen en zijn anti-migrantenstandpunten. Van de Democratische Republiek Congo is kardinaal Fridolin Ambongo, 65, bekend om zijn standpunt over mensenrechten en anticorruptie-inspanningen.

Onder Italianen is de meest terugkerende naam Pietro Parolin, 70, de staatssecretaris van het Vaticaan, die een belangrijke diplomatieke rol speelde en een centrale figuur was in de leiding van paus Franciscus. Pierbattista Pizzaballa, 60, was de hoogste Vaticaanse functionaris voor Midden-Oosterse zaken, en zijn ervaring in de regio heeft hem brede respect opgeleverd.

Blik op het Globale Zuiden

Geografisch gezien is de keuze nog nooit zo breed geweest. Tijdens zijn ambtstermijn benoemde Franciscus 80 procent van de kardinalen die zullen stemmen op dit conclaaf, en veranderde effectief het gezicht van de clericale leiding door het veel representatiever te maken voor het Globale Zuiden. De stemgerechtigde kardinalen komen momenteel uit 65 landen – veel uit Afrika, Azië, Zuid-Amerika en Oceanië, waarbij de Europese kardinalen nu 39 procent van het totaal uitmaken, vergeleken met 52 procent in 2013. Er zijn ook minder Noord-Amerikanen dan voor de verkiezing van paus Franciscus.

Dit betekent dat er voor het eerst meer kardinalen uit het Globale Zuiden zullen zijn dan uit Europa, hoewel Europeanen nog steeds een relatieve meerderheid vertegenwoordigen. Kardinalen uit het Globale Zuiden zijn vaak sterk afgestemd op de vooruitgang die paus Franciscus nastreeft op gebieden zoals sociale rechtvaardigheid, migratie, klimaatverandering en het beëindigen van het conflict in Gaza en Oekraïne – zelfs wanneer dat betekende dat ze westerse leiders boos maakten die vaak verwachtten dat de pontiff een sterkere houding tegen Rusland zou aannemen, of een zachtere tegenover Israël.

In een opvallend geval tijdens de eerste presidentiële termijn van de Amerikaanse president Donald Trump van 2017 tot 2021, sprak de paus zich tegen de muur aan de grens tussen de VS en Mexico uit en zei dat iemand die muren bouwt in plaats van bruggen “niet christelijk” is. Trump reageerde destijds met de opmerking dat de paus zijn geloof in twijfel trok, wat “schandelijk” was.

Een meer conservatieve kijk?

De sterkere aanwezigheid van het Globale Zuiden in het conclaaf kan ervoor zorgen dat dergelijke standpunten niet over het hoofd worden gezien door de Kerk in de toekomst, zei Marco Politi, een Vaticaan-expert en auteur van het boek “Paus Franciscus tussen de wolven”. Toch betekent de benoeming door Franciscus niet noodzakelijk dat ze zijn visie op alle fronten steunen. “Sommige van de nieuw gekozen kardinalen uit het Globale Zuiden zijn conservatiever als het gaat om sociale en genderkwesties, vooral met betrekking tot de rol van vrouwen en de rechten van homoseksuelen binnen de Kerk,” zei Politi.

Bijvoorbeeld, kardinaal Ambongo uit de DRC, die in 2019 tot kardinaal werd benoemd door Franciscus, was een felle tegenstander van de poging van Franciscus om priesters toe te staan hetzelfde-geslacht koppels te zegenen. De tegenwerking was zo groot dat de paus gedwongen was om een baanbrekende uitspraak uit 2023 te verwateren en zegeningen alleen toe te staan zolang ze geen deel uitmaken van reguliere Kerkrituelen of liturgieën, noch worden gegeven in contexten gerelateerd aan burgerlijke unies of huwelijken.

Een ander aspect is dat veel van de kardinalen elkaar nauwelijks kennen en dat voor ten minste 80 van hen dit hun eerste conclaaf en hun eerste ontmoeting met de complexiteit van de centrale overheid van de Kerk zal zijn – een “intimiderend” vooruitzicht, zelfs voor degenen die eraan gewend zijn. Kardinaal Vincent Nichols, de leider van de Rooms-Katholieke Kerk in Engeland en Wales, grapte tegen de BBC dat hij dacht dat het conclaaf hem “zou passeren” omdat hij nog maar een paar maanden van zijn 80e verjaardag verwijderd is. Toen hij geïnformeerd werd dat de paus ernstig ziek was, realiseerde hij zich: “Oh Heer, dit gaat mijn kant op komen.”

“De paus wilde kardinalen uit verre landen benoemen om de internationalisering van de Kerk te vergroten, maar zij hebben misschien weinig kennis van de structuur van de Kerk als een wereldlichaam dat 1,4 miljard mensen bestuurt,” zei Politi. Terwijl er nog geen datum is vastgesteld voor wanneer de kardinalen in het geheim in de Sixtijnse Kapel zullen worden afgesloten om de volgende paus te kiezen, zullen ze de komende negen dagen twee keer per dag bijeenkomen voor pre-conclaaf vergaderingen binnen het Vaticaan.

Het was tijdens een van deze congregazioni, zoals de vergaderingen in het Italiaans worden genoemd, vóór het conclaaf van 2013, dat Jorge Mario Bergoglio een toespraak gaf die hem naar de voorgrond bracht. Enkele dagen later werd hij paus Franciscus.

Alle kardinalen, inclusief degenen boven de 80, kunnen deze vergaderingen bijwonen. Terwijl ze hun standpunten presenteren over wat zij geloven dat de belangrijkste kwesties zijn waarmee de nieuwe paus zich moet bezighouden, kunnen ze een aanwijzing geven over wat voor soort figuur ze zoeken.