Wat is er nodig om de strijd in de DRC tegen de door Rwanda gesteunde M23 te stoppen?

Nieuws|Conflict

Als de DRC strijdt tegen de door Rwanda gesteunde M23, wat is er nodig om de gevechten te stoppen? Analisten bespreken de rol van Rwanda in het conflict in de DRC, of mineralen een factor zijn en of diplomatie kan slagen.

Na weken van gevechten, waarbij de door Rwanda gesteunde M23-rebellen de Congolese stad Goma, de hoofdstad van de provincie Noord-Kivu, claimden, zijn de strijders aan het oprukken in het naburige Zuid-Kivu, ondanks oproepen van regionale leiders voor een onmiddellijke wapenstilstand.

Tijdens een bijeenkomst in Tanzania afgelopen weekend kwamen leiders van de Southern African Development Community (SADC) en de East African Community (EAC) bijeen om een weg vooruit te bespreken om de vrede in het oosten van de Democratische Republiek Congo (DRC) te herstellen. Het conflict staat ook hoog op de agenda van een bijeenkomst van Afrikaanse ministers van Buitenlandse Zaken in Ethiopië deze week.

Tijdens de top in Tanzania, waaraan Angola, Burundi, de DRC, Kenia, Madagaskar, Malawi, Rwanda, Somalië, Zuid-Afrika, Zuid-Soedan, Tanzania, Oeganda, Zambia en Zimbabwe deelnamen, drongen de leiders aan op een onmiddellijke beëindiging van de vijandelijkheden en het openen van humanitaire corridors.

Ze gaven ook de defensiechefs van zowel de EAC als SADC de opdracht om een veiligheidsplan voor Goma en omliggende gebieden te ontwikkelen, zonder in detail te treden. M23 had slechts enkele dagen eerder een wapenstilstand uitgeroepen, maar hervatte deze week de aanvallen.

Al jaren wordt Rwanda door de Verenigde Naties, de DRC en andere landen beschuldigd van het financieren en bevoorraden van M23 met wapens, beschuldigingen die Kigali al lang ontkent. Tijdens deze recente offensief heeft Rwanda noch bevestigd noch ontkend dat zijn soldaten over de grens opereren, maar stelt ook dat het handelt uit zelfverdediging.

M23 beweert te vechten voor de rechten van etnische Tutsi’s in de DRC en dat het zich bezighoudt met een “defensieve” oorlog, hoewel critici wijzen op de actieve grondgebied- en mijnenveroveringen van de groep, mensenrechtenschendingen en de aansteking van massale ontheemding.

Tegelijkertijd wordt Rwanda beschuldigd van het exploiteren van de mineralenbronnen van de DRC via M23, beschuldigingen die Kigali ontkent. M23 heeft vorig jaar het coltan-rijke gebied van Rubaya in de DRC veroverd en controle over de mijnen daar overgenomen.

De strijd om Goma vorige maand was de tweede keer dat de rebellen de sleutelstad overnamen, nadat ze deze voor het eerst tijdelijk hadden veroverd in 2012, wat meer dan 140.000 mensen dwong te vluchten.

Volgens de VN zijn sinds 26 januari bijna 3.000 mensen gedood en 2.800 anderen gewond geraakt “in aanvallen van de M23 en hun bondgenoten”. Sinds het begin van 2025 zijn minstens 237.000 mensen door het conflict ontheemd.

De DRC heeft de banden met Rwanda verbroken na de recente opmars van de rebellen naar Goma en heeft de VN gevraagd om sancties tegen Kigali op te leggen. In de Congolese hoofdstad Kinshasa verbrandden menigten ook portretten van president Paul Kagame als protest tegen de betrokkenheid van Rwanda.

Wat heeft Rwanda te maken met de recente escalatie in de DRC? Is er een militaire oplossing voor de crisis? Heeft M23 legitieme klachten? En zijn mineralenrijke gebieden een factor?

De wortels van de DRC-Rwanda spanningen

De oorsprong van het decennialange conflict in de DRC kan worden herleid tot de postkoloniale strijd om de macht na de onafhankelijkheid van België in 1960, en later, een spillover van de burgeroorlog en de genocide in Rwanda in 1994.

Na de gruwelen van 1994, waarbij Hutu-extremisten honderden duizenden voornamelijk Tutsi’s in Rwanda vermoordden, vluchtten veel Hutu’s voor de nieuwe regering van Kagame en vestigden zich aan de andere kant van de grens in het oosten van de DRC. Onder hen waren Hutu-milities, waaronder de Democratische Krachten voor de Bevrijding van Rwanda (FDLR), die begonnen zich in de DRC te hergroeperen. In reactie organiseerden Tutsi-milities zich tegen deze groepen binnen de DRC, met wapensupport van Rwanda.

Een van de meest actieve gewapende groepen is M23, dat zijn naam ontleent aan het akkoord van 23 maart 2009, dat een eerdere Tutsi-geleide opstand in het oosten van de DRC beëindigde. De groep beschuldigt de DRC ervan een overeenkomst om Congolese Tutsi’s in het leger en de administratie te integreren niet na te leven. Ze zeggen ook dat ze de belangen van Tutsi’s zullen verdedigen tegen groepen zoals de FDLR.

Na het einde van de laatste opstand van M23 in 2013 bleef de groep jarenlang inactief totdat deze in 2022 opnieuw aanvallen lanceerde te midden van onenigheid met de Congolese regering, die heeft geweigerd rechtstreeks met de groep te onderhandelen totdat deze zich ontwapent.

Volgens bewijs van VN-experts steunt Kigali M23 met wapens. De VN vond ook bewijs van Rwandese troepen in de DRC. Volgens een rapport uit december 2024 waren soldaten van de Rwanda Defence Forces (RDF) aanwezig op Congolees grondgebied tussen 21 mei 2024 en 2 augustus 2024.

Rwandese president Kagame ontkende in een recent interview met CNN enige kennis van RDF-troepen in de DRC. “Er zijn veel dingen die ik niet weet”, zei hij. “Maar als je me wilt vragen of er een probleem in Congo is dat Rwanda aangaat? En dat Rwanda alles zou doen om zichzelf te beschermen? Zou ik 100 procent zeggen,” voegde Kagame toe in het interview.

Mineralenrijke oostelijke DRC

Het conflict tussen Rwanda en de DRC is het afgelopen jaar escaleert na de late exit van EAC-regionale troepen uit de provincie Noord-Kivu. In de maanden die volgden, slaagde M23 erin aanzienlijke gebieden in de mineralenrijke regio te veroveren, waaronder Rubaya – een belangrijke mijnlocatie voor coltan, een sleutelmateriaal in de productie van mobiele telefoons.

Rwanda wordt ook beschuldigd van samenwerking met M23 om de enorme mineralen en grondstoffen van de DRC te exploiteren. Een rapport van de VN uit 2024 onthulde dat tussen de 3.000 en 4.000 Rwandese soldaten in het oosten van de DRC vechten naast de M23.

M23 heeft ook aanzienlijke mijngebieden en aanvoerroutes voor de export van mineralen naar Rwanda veroverd sinds 30 april 2024, volgens een rapport van VN-experts.

De rebellengroep verdient maandelijks $800.000 aan belastingen in mijngebieden, aldus het rapport. Het VN-rapport toonde aan dat mineralen twee keer per week werden geladen in konvooien van vier tot vijf voertuigen met een capaciteit om tot vijf ton per lading te vervoeren. Van medio mei tot eind oktober waren de volumes en frequentie van mineralen die Rubaya verlieten voor Rwanda constant, waarbij de AFC-M23 de mijnbouw, handel en transport van ongeveer 120 ton coltan per maand controleerde.

Musavuli zei dat de acties van Rwanda in de oostelijke DRC “de voortdurende plundering van de enorme mineralenrijkdom van het land mogelijk maken terwijl miljoenen worden ontheemd”.

Rwanda-gebaseerde onderzoeker en analist Frederick Golooba-Mutebi verwierp echter de beschuldigingen dat Rwanda de mineralen en hulpbronnen van de DRC exploiteert en voldeed aan dat de aanwezigheid van de FDLR – waarvan de leden deelnamen aan de Rwandese genocide – het kernprobleem was, zowel voor Kigali als voor de Tutsi-gemeenschap in de DRC.

“De opkomst van M23 is verbonden met de vervolging van de Tutsi-gemeenschap [in de DRC]. Beschuldigingen dat Rwanda achter mineralen aanzit, zijn een afleiding. Er is geen serieuze regering die troepen naar een ander land zou sturen om mineralen te stelen. Zo werken regeringen niet,” zei hij.

Volgens Golooba-Mutebi moeten de veiligheidszorgen van de Tutsi-gemeenschap in de DRC worden aangepakt.

Militaire of diplomatieke oplossingen

De recente aanvallen op de twee Kivus zijn de ergste escalatie van het conflict in meer dan een decennium. Ondanks claims van een wapenstilstand, heeft M23 zijn opmars richting de stad Bukavu voortgezet en zou deze week twee nabijgelegen steden Ihusi en Kalehe hebben veroverd.

De groep heeft gedreigd zijn offensief naar de hoofdstad Kinshasa voort te zetten. Analisten twijfelen echter of het in staat is de hoofdstad te veroveren. President Felix Tshisekedi van de DRC beloofde een krachtige militaire reactie tegen de groep.

Onesphore Sematumba, de senior analist van de Great Lakes voor de International Crisis Group, zei dat alle betrokken partijen in het conflict naar een niet-militaire oplossing moeten streven. “Het uitsluiten van de belangrijkste actoren zoals M23 in diplomatieke gesprekken moet eindigen,” zei hij. “Deze rebellen groep heeft de macht getoond die ze vandaag hebben na het veroveren van Goma … De betrokken partijen kunnen hen niet blijven negeren,” voegde Sematumba toe.

Zowel Rwanda’s Kagame als de DRC’s Tshisekedi waren niet aanwezig bij de bijeenkomst in Luanda, Angola in december, waar vredesonderhandelingen zouden plaatsvinden, geleid door de voormalige president van Kenia, Uhuru Kenyatta, en Angola’s Joao Lourenco.

Terwijl de leiders van de EAC en SADC dit weekend in Tanzania bijeenkwamen, was Tshisekedi opnieuw niet aanwezig op de top, maar stuurde hij zijn premier om hem te vertegenwoordigen, hoewel hij later virtueel deelnam. Tot nu toe heeft Tshisekedi geweigerd te onderhandelen met de M23.

Ondertussen heeft de president van Zuid-Afrika, Cyril Ramaphosa, opgeroepen tot de terugtrekking van alle ongewenste buitenlandse strijdkrachten uit de DRC. De DRC heeft voortdurend op buitenlandse troepen en de VN vertrouwd om te helpen bij het bestrijden van rebellen. In december 2023, na een verzoek van Kinshasa, begon de VN-vredesmacht MONUSCO met een gefaseerde terugtrekking; echter, dat is nog niet afgerond. Ongeveer tegelijkertijd slaagde de DRC er niet in het mandaat van de EAC Regionale Kracht te verlengen, die in 2022 was ingezet nadat M23 zich had hergroeperd.

Na de exit van de EACRF autoriseerde de Southern African Development Community (SADC) de inzet van enkele duizenden troepen in de DRC. Deze maand had Zuid-Afrika 14 soldaten verloren in de oostelijke DRC.

Analisten hebben gewaarschuwd dat de afhankelijkheid van de DRC van buitenlandse troepen om rebellen te verslaan op de lange termijn kostbaar kan blijken, aangezien het land zijn eigen leger niet volledig heeft ondersteund om hun gevechten te voeren.

Sandile Swana, een politieke en governance-analist in Zuid-Afrika, zei dat de afhankelijkheid van de DRC van huurlingen en buitenlandse legers om M23 te verslaan de vooruitzichten op een doorbraak voor de vrede moeilijker maakt. “De twee partijen zullen blijven falen in het onderhandelen als Tshisekedi andere mensen vertrouwt om hem te redden van de M23-rebellen, omdat hij op het eerste gezicht niet de militaire macht heeft om deze rebellen alleen te verslaan,” zei Swana.

Als de vijandelijkheden aanhouden, heeft de VN gewaarschuwd voor een grote humanitaire en regionale crisis. “Als er niets wordt gedaan, kan het ergste nog komen voor de mensen van het oosten van de DRC, maar ook buiten de grenzen van het land,” zei de VN-mensenrechtenchef Volker Turk vorige week.

Analist Musavuli was het ermee eens. “De huidige crisis in de DRC is niet simpelweg een binnenlands conflict, maar een regionaal en internationaal probleem dat gedurfde, beslissende actie vereist. Zonder deze kernproblemen aan te pakken, zal vrede in de Grote Meren-regio ongrijpbaar blijven.”