Wat betekent de terugkeer van Trump naar het Witte Huis voor Latijns-Amerika?

Wat kan de terugkeer van Trump naar het Witte Huis betekenen voor Latijns-Amerika?

Analisten wijzen erop dat de tweede termijn van Donald Trump als president van de Verenigde Staten waarschijnlijk de steun voor extreemrechtse groepen zal versterken en de handelsrelaties zal onder druk zetten.

Na de Amerikaanse presidentsverkiezingen zijn internationale leiders druk bezig geweest om zich voor te bereiden op de terugkeer van Donald Trump op het wereldtoneel, nu deze de functie voor een tweede termijn op zich neemt. In Latijns-Amerika zijn de belangen bijzonder hoog.

Trump heeft al aangegeven dat hij mogelijk op Latijns-Amerikaanse landen zal leunen om de stroom van grensoverschrijdende migratie te stoppen en de economische banden met de regio te benutten om de doelen van zijn “Make America Great Again” (MAGA) platform te verwezenlijken, dat oproept tot strikte grensbeveiliging en verbetering van de binnenlandse economie.

Enkele tekenen van spanning zijn al zichtbaar, vooral door een dreiging van Trump om 25 procent invoerheffingen op Mexico op te leggen. Dit kan een onderhandelingstactiek zijn, maar analisten verwachten dat een tweede termijn van Trump over het algemeen zal worden gekenmerkt door een grotere bereidheid om druk uit te oefenen om de Amerikaanse prioriteiten in de regio te bevorderen, van het versterken van de steun voor rechtse bondgenoten tot een striktere houding ten aanzien van immigratie.

Democratie en mensenrechten

De Argentijnse president Javier Milei wordt vaak met Trump vergeleken. De twee hebben elkaar al ontmoet sinds de Amerikaanse verkiezingen op 5 november, en sommigen in de kring van de president-elect zien Milei’s bezuinigingsbeleid als een voorbeeld om te volgen. Maar de overwinning van Trump heeft ook rechtse figuren in andere delen van Latijns-Amerika in extase gebracht.

Na de verkiezingen plaatste de Guatemalteekse speciale aanklager Rafael Curruchiche – een tegenstander van de progressieve president Bernardo Arevalo – een foto van zichzelf op sociale media in een zwembad, met een “Trump 2024”-pet en een duim omhoog naast een fles Don Julio tequila. “[Er zijn] 61 dagen tot Donald Trump aan de macht komt in de VS,” zei hij in een aparte post, blijkbaar gericht aan zijn politieke rivalen. “Hoe nerveus! Als ze maar wisten wat er komen gaat.”

In landen zoals Guatemala en Brazilië kwam de regering-Biden snel in steun van progressieve leiders die verkiezingen wonnen, omdat er bezorgdheid bestond dat rechtse krachten de stemmen zouden kunnen omkeren via juridische manoeuvres of militaire kracht.

De progressieven in de regio hebben deze stappen als een welkome afwijking van de lange geschiedenis van de VS van interventie aan de kant van antidemocratische krachten en dictators gezien. “Een van de goede dingen aan de Biden-regering is een consistentere aanpak van het bevorderen van democratie in de regio,” zei Adam Isacson, directeur voor defensietoezicht bij het Washington Office on Latin America (WOLA).

Nu gelooft Isacson dat de terugkeer van Trump de momentum in de tegenovergestelde richting zou kunnen verschuiven. Met Biden die het Witte Huis verlaat en Trump die terugkomt, juichen sommige politici met een geschiedenis van verkiezingsontkenning, zoals Curruchiche in Guatemala en de rechtse ex-president Jair Bolsonaro in Brazilië, iemand die zij beschouwen als een geestesgenoot toe.

“De extreemrechtse krachten in Guatemala slijpen op dit moment hun messen, omdat ze weten dat ze vrienden in het Witte Huis gaan hebben,” zei Isacson.

Economische impact

Tijdens zijn presidentiële campagne prees Trump invoerheffingen als een wondermiddel voor de economische problemen waarmee de VS worden geconfronteerd. “Invoerheffingen zijn altijd Trump’s favoriete instrument geweest. Dus die komen eraan, daar twijfel ik niet aan,” zei Juan Carlos Baker, die tussen 2016 en 2018 als vice-minister voor buitenlandse handel van Mexico diende.

Trump ziet invoerheffingen ook als een nuttig middel om landen onder druk te zetten om aan de Amerikaanse eisen te voldoen over verschillende kwesties, zoals migratie en drugs. “Dit zou kunnen betekenen dat als Mexico geen actie onderneemt tegen migratie, drugs of wat dan ook, er enkele harde handelsbeslissingen zullen worden genomen,” voegde Baker eraan toe.

Hij merkte ook op dat Trump economische druk kan uitoefenen op landen die nauwere relaties met China nastreven, dat de afgelopen jaren de handel met Latijns-Amerika heeft opgevoerd. “Het is gemakkelijk voor te stellen dat hij een land als Argentinië zou vertellen dat ze minder rundvlees moeten exporteren, of Chinese leveringen van een product moeten stopzetten, en als ze dat niet doen, dan zorgt hij ervoor dat het IMF (Internationaal Monetair Fonds) hard met hen omgaat wanneer het tijd is om hun uitstaande schulden opnieuw te bekijken,” legde Baker uit.

Criminaliteit en nationale veiligheid

De VS heeft een lange geschiedenis van betrokkenheid bij criminaliteits- en politiezaken in Latijns-Amerika, vaak in de vorm van steun aan staatskrachten of het bevorderen van een “hardhandig” beleid tegen problemen zoals drugshandel. Met criminaliteit die steeds meer op de voorgrond treedt in de regio, kunnen degenen die pleiten voor een gemilitariseerde aanpak met minder aandacht voor burgerlijke vrijheden een sympathiek oor vinden in het Witte Huis.

Noah Bullock, de uitvoerend directeur van de mensenrechtenorganisatie Cristosal in El Salvador, wees op de president van dat land, Nayib Bukele, als voorbeeld. “Bukele heeft geprobeerd zich te profileren als een ideologische partner van belangrijke leden van de MAGA-beweging en zou zichzelf willen positioneren als onderdeel van een blok van extreemrechtse landen in Latijns-Amerika die zich verbinden met de Trump-regering,” zei Bullock.

In El Salvador heeft Bukele brede populariteit gewonnen door een harde aanpak tegen bendes, waarbij hij de veiligheidsdiensten gebruikt om duizenden mensen op verdenking van bendeverbondenheid op te pakken en te veroordelen zonder de juiste rechtsgang.

Bukele – die zichzelf ooit beschreef als “de coolste dictator ter wereld” – heeft ook belangrijke burgerlijke vrijheden opgeschort en de bevoegdheden van de wetshandhaving uitgebreid. Hoewel het beleid effectief is geweest in de strijd tegen de invloed van bendes, zijn er wijdverspreide beschuldigingen van mensenrechtenschendingen, en critici zoals Bullock zeggen dat de uitzonderlijke maatregelen ook worden gebruikt om dissent te bestrijden.

Hoewel de Biden-regering enige bezorgdheid heeft geuit over de staat van de burgerrechten in El Salvador, is de kritiek gematigd en is de samenwerking met de regering voortgezet. Maar Bullock maakt zich zorgen dat deze trend kan verergeren met Trump weer in functie.

“Ik denk dat het vrij duidelijk is dat als de VS respect voor politieke en burgerrechten [en] minimale normen tegen marteling, gedwongen verdwijningen en willekeurige detentie niet als voorwaarde voor partnerschap stellen, er weinig prikkels zullen zijn voor landen zoals El Salvador om deze normen te handhaven,” zei hij.

Regionale betrokkenheid

Hoewel sommige leiders vooruitkijken naar mogelijke samenwerking met Trump, kan de bruuske stijl van de president-elect en zijn frequente gebruik van dreigementen een oorzaak van spanning zijn met anderen. Trump en verschillende figuren die waarschijnlijk een rol zullen spelen in zijn regering hebben gesuggereerd dat de VS militaire aanvallen in Mexico zouden kunnen uitvoeren tegen drugskartels, een stap die ongetwijfeld tot felle reacties zal leiden.

Terwijl dit voorstel ooit als bluf werd gezien, zegt Renata Segura, een analist Latijns-Amerika bij de non-profitorganisatie International Crisis Group, dat Mexico dergelijke aanvallen zou beschouwen als een alarmerende schending van zijn soevereiniteit. “Dit is van een marginale opinie binnen de Republikeinse Partij naar iets gegaan dat herhaaldelijk is uitgesproken en serieus moet worden genomen, en ik denk dat de Mexicanen het zeer serieus nemen,” zei Segura.

“Ik denk niet dat Mexico dit soort dingen licht zal opnemen. Mexico heeft een sterk gevoel van soevereiniteit en zal niet klakkeloos doen wat Trump wil,” voegde ze eraan toe.

Segura zegt ook dat Trump waarschijnlijk prioriteit zal geven aan het blokkeren van migratie uit landen die geweld en instabiliteit ervaren. Maar, voegde ze eraan toe, hij zal waarschijnlijk weinig interesse hebben in pogingen om de oorzaken aan te pakken.

Segura wees op Haïti, waar krachtige gewapende bendes, sommige met banden met de politieke en zakelijke elite van het land, steeds meer controle hebben over grote delen van het land. Ongeveer 85 procent van de hoofdstad Port-au-Prince staat momenteel onder controle van de bendes, volgens cijfers die door de Verenigde Naties zijn geciteerd.

Het geweld in Haïti spikeerde na de moord op de voormalige president Jovenel Moise in 2021, en het land worstelt nog steeds om verkiezingen te houden en democratische normen te implementeren. Voor Segura staat het Caribische land “bovenaan de lijst van zorgen” tijdens een nieuw presidentschap van Trump.

“Haïti gaat sinds 2021 door een langdurige politieke en veiligheidscrisis, en de VS is een van de leidende stemmen geweest in het proberen te kanaliseren van de inspanningen van de internationale gemeenschap,” zei ze.

Dat heeft financiële steun omvat voor een door de VN gesteunde contingent van Keniaanse politie die naar Haïti is gestuurd om te helpen met de veiligheid. Deze inspanning – controversieel gezien de beladen geschiedenis van buitenlandse interventies in Haïti – heeft tot nu toe moeite om impact te maken.

Segura verwacht dat de Trump-regering waarschijnlijk de rol van de VS als belangrijkste supporter van die missie zal beëindigen. Hoewel ze erkende dat Amerikaanse interventie niet noodzakelijk positief is, wees ze erop dat er problemen kunnen ontstaan als gevolg van een Amerikaanse terugtrekking. “Tot nu toe is de VS het enige land geweest dat zijn geld waar zijn mond is geweest, heeft gestoken, en Haïti zou op zichzelf kunnen worden gelaten als de VS besluit zich terug te trekken,” legde ze uit.