Waarom worden humanitaire crises in Afrikaanse landen zo vaak genegeerd?

Waarom worden humanitaire crises in Afrikaanse landen zo vaak genegeerd?

Volgens het nieuwste rapport over de meest verwaarloosde crises ter wereld, dat deze week is uitgebracht, staan Afrikaanse landen weer bovenaan de lijst van de meest genegeerde humanitaire noodsituaties. Bijna alle ernstigst gefinancierde humanitaire uitdagingen bevinden zich in Afrika in 2024.

Het rapport, vrijgegeven door de Noorse Vluchtelingenraad (NRC), noemt Kameroen, Mozambique en een aantal andere Afrikaanse landen als de meest getroffen door geweld en ontheemding, maar ook als de meest onzichtbare voor donoren.

Dit nieuws komt op het moment dat de Verenigde Staten, voorheen de grootste hulpverlener ter wereld, dit jaar de ontwikkelingsfinanciering drastisch heeft verminderd. Hulporganisaties kregen in 2024 slechts de helft van wat ze nodig hadden, en deskundigen wijzen erop dat verdere afname van hulp het volgend jaar nog moeilijker zal maken voor mensen in nood.

In 2023 werden acht Afrikaanse noodsituaties al als de meest genegeerde crises gerangschikt.

Wat zegt het rapport?

Miljoenen mensen die ontheemd zijn en te maken hebben met voedselonzekerheid of gebrek aan onderdak, krijgen weinig hulp door “donor vermoeidheid”, slechte media-aandacht en een gebrek aan politieke oplossingen, aldus het NRC-rapport over de meest verwaarloosde crises in 2024.

Het rapport definieert landen in crisis als landen die meer dan 200.000 ontheemde mensen herbergen en die zijn verklaard in ernstige crisisnoodsituaties. Van de 34 geanalyseerde landen werden de meest “onzichtbare” volgens het NRC-rapport: Kameroen, Ethiopië, Mozambique, Burkina Faso, Mali, Oeganda, Iran, de Democratische Republiek Congo, Honduras en Somalië genoemd.

Buiten de financiering was er weinig vooruitgang op het gebied van effectieve conflictbeheersing, ramppreventie en diplomatiek engagement in alle getroffen landen, voegde het rapport eraan toe.

In het algemeen is de hulpfinanciering in 2024 gedaald, merkte de NRC op.

“Het tekort tussen wat nodig was om aan de humanitaire behoeften in 2024 te voldoen en wat werd geleverd, was een verbluffende $25 miljard, wat betekent dat meer dan de helft van alle behoeften onbeantwoord bleef,” aldus het rapport.

Waarom worden Afrikaanse humanitaire noodsituaties genegeerd?

Deskundigen wijzen op “donor vermoeidheid” en toenemende golven van nationalistische beleidsmaatregelen in traditionele donorlanden als oorzaken voor de afname van buitenlandse hulp. Een gebrek aan nabijheid tot de noodsituaties heeft ook invloed op de aandacht, voegen analisten toe.

“Crises die aan de deur van Europa kloppen – zoals in 2015 [met massale immigratie] – krijgen doorgaans de meeste media-aandacht, terwijl die verder weg niet alleen uit het zicht maar ook uit het hoofd verdwijnen,” aldus Hure.

Wat zijn de meest verwaarloosde Afrikaanse noodsituaties?

Kameroen
Kameroen staat bovenaan de lijst van de meest verwaarloosde crises ter wereld in 2024. In de Engelstalige noordwest- en zuidwestelijke regio’s van Kameroen gaat een langdurige burgeroorlog door die in 2017 begon. Tienduizenden gingen de straat op om te protesteren tegen de benoeming van Franstalige rechters en de vermeende discriminatie door de Franstalige meerderheid van de regering. Gewelddadige onderdrukking van de protesten leidde tot het ontstaan van gewapende groepen die onafhankelijkheid eisten, waarop de regering van Yaoundé de oorlog verklaarde. Zowel de rebellen als de overheid hebben zich gericht op burgers, met honderden doden en duizenden ontheemden tot gevolg.

In de noordelijke regio van het Tsjaadmeer, die ook verbonden is met Nigeria, gaat het geweld door de gewapende groep Boko Haram al jaren door, met duizenden ontheemden als gevolg. Een door de VS gesteunde gezamenlijke kracht van de landen rond het Tsjaadmeer is grotendeels ineengestort sinds de militaire regeringen in Niger en Tsjaad zich terugtrokken. Kameroen zelf herbergt vluchtelingen die ontsnappen aan Boko Haram in Nigeria, evenals mensen uit de Centraal-Afrikaanse Republiek die vluchten voor gevechten tussen politieke groepen. Samen zijn ongeveer 1,1 miljoen mensen intern ontheemd, en 500.000 zijn vluchtelingen.

Ondanks dit alles werd de ontheemdingcrisis in Kameroen in minder dan 30.000 artikelen in het Engels, Spaans, Frans en Arabisch genoemd in 2024, vergeleken met de oorlog in Oekraïne, die in 451.000 artikelen werd genoemd. Slechts 45 procent, of $168 miljoen van de $371 miljoen die nodig was, werd opgehaald om hulp te bieden in de verschillende crises, volgens de Verenigde Naties. De regering staat ook onder vuur voor haar schijnbare onverschilligheid: President Paul Biya, 82 jaar oud en sinds 1982 aan de macht, wordt vaak bekritiseerd omdat hij het grootste deel van zijn tijd in Zwitserland doorbrengt.

Ethiopië
De naschokken van de Tigray-oorlog in het noorden (2020-2022) vermengen zich met nieuwe intercommunalgevechten in de regio’s Oromia en Amhara, wat leidt tot een krachtige mix van crises waarbij 10 miljoen mensen uit hun huizen zijn verdreven, aldus het NRC-rapport. De gewapende groep Fano, die zegt de belangen van het Amhara-volk te vertegenwoordigen, vecht tegen het federale leger, dat probeerde hen te ontwapenen na de gezamenlijke strijd tegen Tigrayan-troepen tijdens de oorlog. De Oromo Liberation Group zoekt naar onafhankelijkheid voor het Oromo-volk, de grootste etnische groep van Ethiopië. Beide groepen zijn met geweld door de regering in Addis Ababa tegemoet getreden, die luchtaanvallen heeft uitgevoerd. Dutzenden burgers zijn omgekomen in de gevechten. Daarnaast hebben droogte en overstromingen de voedseltekorten verergerd.

Mozambique
Het Zuid-Afrikaanse land staat dit jaar voor het eerst op de lijst. Politieke onrust na fel betwiste verkiezingen in oktober leidde tot dodelijke aanvallen op demonstranten die de onafhankelijke oppositiekandidaat Venancio Mondlane steunden. Ongeveer 400 mensen kwamen om in het geweld, volgens lokale media. Apart daarvan zijn er aanhoudende aanvallen door een gewapende groep met banden met ISIL (ISIS-Mozambique) in het noordelijke, olie-rijke Cabo Delgado, die in 2024 zijn toegenomen. Het geweld daar gaat door sinds 2022 en heeft duizenden ontheemd, terwijl het ook een miljard dollar kostend olie- en gasinvesteringsproject heeft verstoord. Regeringsstrijdkrachten, die samenwerken met regionale troepen van de Zuid-Afrikaanse Ontwikkelingsgemeenschap (SADC) en Rwandese soldaten, konden de strijders in 2023 terugdringen, waardoor veel ontheemden konden terugkeren. Echter, omdat de strijders diep geworteld zijn in lokale gemeenschappen, is het conflict opnieuw snel onstabiel geworden.

Door cyclonen, veroorzaakt door de ligging in de Indische Oceaan, werd Mozambique in december getroffen door Cycloon Chido, die ook het Franse territorium van Mayotte verwoestte. De storm landde in het noordelijke deel van Mozambique, dat geconfronteerd wordt met gewapend conflict. Ongeveer 120 mensen kwamen om het leven, en ongeveer 155.000 gebouwen zijn beschadigd of vernietigd.

Burkina Faso en Mali
Sinds 2015 zijn meer dan twee miljoen mensen ontheemd in Burkina Faso door de activiteiten van gewelddadige gewapende groepen zoals de Jama’at Nasr al-Islam wal-Muslimin (JNIM), die een kalifaat wil creëren. Verschillende van deze groepen controleren nu bijna de helft van het land, ondanks pogingen van de militaire regering om hen terug te dringen met steun van Russische strijdkrachten. De rebellen hebben burgers die verdacht worden van steun aan de overheid meer dan twee jaar onder belegering gehouden, en blokkeren de toegang tot bijna 40 steden. Massamoorden op dorpsbewoners zijn echter zowel gewapende groepen als overheidstroepen aangerekend die beschuldigd worden van aanvallen op burgers die als ondersteunend worden gezien.

Buurland Mali staat vierde op de lijst van verwaarloosde crises en heeft een vergelijkbare situatie. Analist Ochieng wijst de afname van hulp aan de drie militaire regeringen in de West-Afrikaanse Sahel, waaronder Niger, deels toe aan de vijandige houding van de leiders daar tegenover westerse mogendheden. Alle drie hebben de toegang tot westerse bondgenoten afgesloten die eerder zowel militaire als humanitaire hulp verleenden, met name Frankrijk. Hun vijandigheid heeft zich ook uitgebreid tot humanitaire groepen, die soms worden gezien als verbonden met westerse landen, wat de hulp verder beperkt.

Andere Afrikaanse noodsituaties
Oeganda: Hoewel het land zelf niet te maken heeft met grootschalig intern geweld, staat Oeganda op de lijst omdat het het grootste aantal vluchtelingen in Afrika herbergt – dichtbij twee miljoen mensen uit het buurland Zuid-Soedan, Soedan en de DRC. De NRC waarschuwde dat afnemende hulp spanningen tussen lokale gemeenschappen en vluchtelingen zou kunnen escaleren.

Democratische Republiek Congo: Decennia van geweld door een reeks gewapende groepen die strijden om de controle over de rijke mineralenvoorraden van het land, en meer recentelijk aanvallen door de rebellen M23, hebben geleid tot honderden duizenden ontheemden in het oosten van de DRC tussen 2024 en begin 2025. De uitbraak van Mpox in dezelfde regio in 2023 heeft bijgedragen aan de verstoring. De Afrikaanse Unie en de VS leiden momenteel vredesgesprekken tussen de DRC-regering en het buurland Rwanda, dat ervan beschuldigd wordt de M23 te steunen. Andere dodelijke aanvallen van groepen zoals de Allied Democratic Forces (ADF) blijven vaak onopgemerkt.

Somalië: Ingesleten geweld van de gewapende groep al-Shabab, die al decennia actief is, evenals droogte, blijft mensen in het Oost-Afrikaanse land verjagen. Het ontving “gevaarlijk lage” financiering in 2024, aldus de NRC.

Zullen de bezuinigingen op hulp van Trump deze crises verder beïnvloeden?

De ingrijpende bezuinigingen op hulp van de Amerikaanse president Donald Trump na zijn aantreden in januari en zijn beslissing om de United States Agency for International Development (USAID), de instantie die de hulp distributeert, af te schaffen, hebben vrees gewekt dat humanitaire noodsituaties in 2025 zouden kunnen verergeren.

Als de grootste hulpdonor ter wereld gaf de VS jaarlijks ongeveer $70 miljard aan buitenlandse hulp, vooral voor gezondheidszorg. In 2024 ging de meeste hulp naar Ethiopië, Jordanië, DRC, Somalië, Jemen, Afghanistan, Nigeria, Zuid-Soedan en Syrië.

Met die fondsen die ofwel zijn verminderd of volledig zijn stopgezet, maken hulpverleners zich zorgen dat de noodsituaties op het Afrikaanse continent erger kunnen worden. Andere belangrijke donoren maken ook bezuinigingen, waarschuwen waarnemers. In februari verlaagde het VK de buitenlandse hulp met 0,2 procent, terwijl Nederland van plan is om in 2027 2,4 miljard euro ($2,72 miljard) aan hulp te snijden. Frankrijk, Duitsland, België, Zwitserland en Zweden hebben ook allemaal aangekondigd hun hulpbudgetten te verminderen.

Hule van de NRC zei dat de Afrikaanse Unie (AU) de leiding moet nemen in het oplossen van de vele crises op het continent door middel van politieke onderhandelingen. De Vredes- en Veiligheidsraad van de AU, die belast is met het anticiperen op en verminderen van conflicten, is eerder bekritiseerd vanwege zijn traagheid in het handelen.

“Wat vandaag dringend nodig is, is niet alleen meer financiering – het is een duidelijke politieke inzet, niet alleen van donoren maar vooral van de Afrikaanse Unie en haar lidstaten,” voegde Hule eraan toe. “Landen moeten ook administratieve en regelgevende barrières verminderen die hulpverleners belemmeren. Het verlichten van deze beperkingen, in nauwe samenwerking met autoriteiten en de Afrikaanse Unie, zou de efficiëntie en impact van onze gezamenlijke respons aanzienlijk verbeteren.”