Waarom de hernoemde Nieuwjaarsparade van Bangladesh tot controverse leidde

De organisatoren hebben de naamsverandering van de levendige parade verdedigd, die in 2016 door UNESCO werd erkend als immaterieel cultureel erfgoed.

Dhaka, Bangladesh – Op maandag vierde Bangladesh zijn eerste Bengaalse Nieuwjaar, ook wel bekend als Pahela Baishakh, sinds een studentenopstand vorig jaar voormalig premier Sheikh Hasina uit de macht zette. Maar de naamsverandering van een iconische parade, die al tientallen jaren op deze gelegenheid wordt gehouden, heeft geleid tot een debat online en offline, en benadrukt een politieke en culturele verdeeldheid binnen het Zuid-Aziatische land.

Enkele dagen voor de optocht maakte de kunstfaculteit van de Universiteit van Dhaka, die het jaarlijkse evenement organiseert, bekend dat de parade, die voorheen Mangal Shobhajatra (Gelukkige Parade) heette, zou worden omgedoopt tot Borshoboron Ananda Shobhajatra (Vrolijke Nieuwjaar Parade). De organisatoren hebben de naamsverandering van de levendige parade verdedigd, door te stellen dat deze eenvoudigweg is teruggekeerd naar de oorspronkelijke naam die het evenement in 1989 kreeg bij de lancering.

Voor de organisatoren vertegenwoordigt de naamswijziging een breuk met de erfenis van Hasina’s Awami Liga, die Bangladesh 15 jaar regeerde en werd beschuldigd van ernstige schendingen van mensenrechten, waaronder buitengerechtelijke executies en gedwongen verdwijningen. Maar critici verzetten zich, stellend dat de verschuiving meer inhoudt dan een nieuwe start. Ze beweren dat het risico bestaat dat een symbool van de pluralistische traditie van Bangladesh wordt gewist.

Wat houdt de parade in?

De parade begint bij zonsopgang op de eerste dag van het Bengaalse Nieuwjaar. Het bevat enorme, kleurrijke tijdelijke beelden gemaakt van bamboe en papier, waaronder representaties van dieren, vogels en volksverhalen. Vrouwen dragen meestal witte sari’s met rode randen, terwijl mannen panjabis dragen, de lange, kraagloze shirts die door Bengali’s in India en Bangladesh over pyjama’s worden gedragen. De optocht beweegt zich door de straten van Dhaka, begeleid door de ritmische klanken van traditionele drums, en wordt live uitgezonden op de nationale televisie, zodat huishoudens in het hele land kunnen deelnemen aan de vieringen. Deelnemers houden vaak spandoeken omhoog met verschillende boodschappen.

De inaugurele Ananda Shobhajatra in 1989 werd bedacht als een subtiele maar krachtige daad van culturele weerstand tegen het toenmalige militaire dictatuur van generaal Hussain Muhammad Ershad. Studenten van de Universiteit van Dhaka creëerden grote, kleurrijke poppen — groteske uilen om corruptie te symboliseren, tijgers voor moed, en duiven voor vrede — om de autoritaire greep van het regime te bespotten. Hoewel de parade geen open protestleuzen bevatte, was het bestaan ervan op zich een vorm van verzet. Door de openbare ruimte te heroveren voor artistieke expressie en culturele viering, daagden de studenten de onderdrukking van burgerlijke vrijheden onder militaire heerschappij uit. De symboliek en timing van de optocht gaven een collectieve hunkering naar democratie en vrijheid weer.

Een iets meer dan een jaar later, in december 1990, trad Ershad af na massale protesten en burgerlijke onrust, wat leidde tot de oprichting van een zorgvuldige regering en de herstel van de parlementaire democratie. In 1996 veranderden de organisatoren de naam van de Ananda Shobhajatra in Mangal Shobhajatra. Het woord “mangal” heeft Sanskriet oorsprong, wat “gelukkig” of “welzijn” betekent in de oude Indiase taal, en werd geïntroduceerd om een collectieve aspiratie voor een betere toekomst te symboliseren, wat de vernieuwde toewijding van de natie aan democratie na het einde van de militaire heerschappij weerspiegelt. Maar de naam zou controversieel blijken.

Waarom zijn deze namen controversieel?

In de afgelopen jaren hebben conservatieve en islamistische groepen het evenement bekritiseerd, omdat ze het als tegenstrijdig met islamitische principes beschouwen. In april 2023 stuurde advocaat Mahmudul Hasan een juridische kennisgeving naar de regering van Hasina, waarin hij betoogde dat de term “mangal” hindoeïstische religieuze connotaties heeft vanwege de Sanskrietwortels. Hij betoogde dat de motieven van het evenement, zoals beelden van vogels en dieren, de islamitische gevoelens kwetsen. Hasan zei dat na zijn kennisgeving de regering een kennisgeving introk die naar alle universiteiten was gestuurd om de Mangal Shobhajatra verplicht te houden, omdat het Bengaalse Nieuwjaar in 2023 tijdens de maand Ramadan viel. De hoofdparade, georganiseerd door de Universiteit van Dhaka, ging echter door zoals altijd.

Hasan’s actie bleef echter niet onbetwist. In een verklaring op dat moment zei de Sammilita Sangskritik Jote, een alliantie van verschillende linkse en centrum-linkse culturele organisaties, dat de actie van de advocaat een poging was om het land te destabiliseren door middel van gemeenschappelijke retoriek. De motieven waartegen Hasan bezwaar maakte, zijn centraal geweest in de visuele elementen van de parade sinds de inaugurele optocht in 1989, inclusief in de jaren waarin de Awami Liga en Hasina niet aan de macht waren, en de oppositie Bangladesh Nationalist Party (BNP) aan de macht was.

Bengali versus Bangladeshi: Politiek van nationalisme

Het debat over de naamsverandering en de betekenis van de parade weerspiegelt ook bredere breuken in Bangladesh, met name de ideologische kloof tussen Bengaals en Bangladeshi nationalisme. Bengaals nationalisme, gepromoot door de Awami Liga (AL), benadrukt etnische en linguïstische identiteit geworteld in de Bengaalse taal en cultuur. Daarentegen richt Bangladeshi nationalisme, gepromoot door de BNP, zich op een territoriale staatsidentiteit, waarbij de islamitische erfenis en nationale soevereiniteit worden benadrukt. “Ideologisch bevordert de AL een tribale identiteit, terwijl de BNP en andere gelijkgestemde partijen een nationale identiteit bevorderen,” zei analist en hoofdredacteur van Joban magazine, Rezaul Karim Rony. “Het verschil in hoe Pahela Baishakh wordt gevierd, kan worden verklaard door deze concurrerende ideologieën.”

De waarnemend hoofd van het culturele ministerie van de interim-regering en populaire toneelschrijver, Mostofa Sarwar Farooki, beschuldigde eerdere administraties ervan de viering onder de Bengaalse meerderheid te beperken. “We hebben dit al lang als een festival van [alleen] de Bengaalse mensen behandeld, maar het is een viering van alle Bangladeshi’s, [inclusief alle etnische minderheden],” vertelde hij verslaggevers aan de Universiteit van Dhaka voordat hij zich bij de parade voegde.

Dit jaar nam de parade deel van 28 etnische minderheidsgroepen in traditionele kleding, waarvan velen officieel door de regering waren uitgenodigd. “Voor het eerst werden we officieel uitgenodigd,” zei Chanumung, hoofd van de festivalcommissie van het zuidoostelijke heuvelgebied van Bandarban, die met een enkele naam wordt aangeduid. “Het voelt alsof Pahela Baishakh eindelijk door iedereen wordt gevierd.” Ook waren er spelers van het vrouwenvoetbalteam van Bangladesh te zien in hun teamshirts.

Farooki verwierp de suggesties dat de huidige regering de parade politiciseert — in plaats daarvan beschuldigde hij de AL-regeringen ervan de viering voor politieke boodschappen te hebben gebruikt. Hij zei dat de regering de naamsverandering niet had opgelegd en dat het een beslissing was die door de kunstfaculteit van de Universiteit van Dhaka was genomen.

Wat gebeurde er tijdens de parade van maandag?

Sinds de vroege ochtend van 14 april stroomden de overwegend jonge menigten van Dhaka en omliggende gebieden samen, waarbij ze de straat voor de kunstfaculteit vulden nog voordat de parade begon. Deelnemers zoals Kaiser Ahmed, die deelnam aan de antigouvernementele protesten van vorig jaar, zeiden dat ze na jaren terugkwamen naar de vieringen. “Ik heb dit evenement tien jaar geboycot onder Hasina’s onderdrukkende heerschappij. Vandaag ben ik weer hier in een vrije omgeving,” vertelde hij aan verslaggevers.

Sommige analisten zien de terugkeer naar de oorspronkelijke naam van de parade als een omkering van “cultureel fascisme”, ondanks zorgen dat het de politicisering van cultuur weerspiegelt. “Onder de Awami Liga werd Pahela Baishakh een instrument van culturele dominantie,” zei Rony, die beweerde dat de Bengaalse islamitische boerenmeerderheid opzij was gezet. Andere analisten zoals Kamal Uddin Kabir, assistent-professor aan de theaterafdeling van de Universiteit van Jagannath, waren van mening dat de politicisering van de nieuwjaarsviering geen probleem was. “Cultuur is inherent politiek, maar de sleutelvraag is of de politieke expressie van cultuur rechten ondersteunt en inclusie bevordert of diversiteit onderdrukt en verdeeldheid zaait.”