Vredestichter of vredesbreker? Waarom de goede buurreputatie van Kenia onder druk staat

Vredestichter of vredesbreker? Waarom de goede buurreputatie van Kenia is aangetast

Van de DRC tot Soedan zeggen analisten dat de vriendschap van president Ruto met regionale rebellen groepen Kenia positioneert als een land dat ‘aan één kant staat’. De Keniaanse president William Ruto zegt dat zijn regering probeert vrede te brengen, maar zijn critici beschuldigen hem ervan partij te kiezen in Afrikaanse conflicten.

Op een doordeweekse dag in februari verzamelden politici en militaire mannen zich in een populair evenementen centrum in het centrum van Nairobi en kwamen ze tot een consensus over de vorming van een nieuwe regering. Maar in plaats van de rode en zwarte Keniaanse vlag, sierde een Soedanese vlag de zaal. In plaats van Keniaanse politici, zat iedereen aan tafel die verbonden was met de Rapid Support Forces (RSF) van Soedan, een paramilitaire groep wiens voortdurende oorlog met de Soedanese strijdkrachten (SAF) het land heeft verwoest.

Een enorme uitbarsting van verontwaardiging – van de Soedanese regering en bevolking, evenals van verschillende buitenlandse regeringen, waaronder Turkije en Saoedi-Arabië – volgde op de acties van de RSF. De SAF-regering, momenteel gevestigd in Port Soedan, riep in februari zijn ambassadeur terug uit Kenia. Toen de RSF vorige week opnieuw in Nairobi bijeenkwam om een “overgangsgrondwet” te ondertekenen, waren de woorden van de SAF duidelijk.

“Deze duidelijke posities bevestigen de onverantwoorde houding van de Keniaanse regering door de genocidale RSF-militie te omarmen,” aldus de SAF in een verklaring op zondag, en voegde eraan toe dat Kenia een “rogue state” was.

De ondertekening van de “Sudanese Oprichtingscharter” door de RSF vorige maand effent in feite de weg voor een parallelle regering in door de RSF gecontroleerde gebieden, waaronder delen van de hoofdstad Khartoum en de westelijke regio Darfur. Voor analisten betekent het feit dat een dergelijke verdeeldheid zaaien stap in Nairobi werd toegestaan dat Kenia niet neutraal is.

Dit is slechts de laatste diplomatieke blunder waarin de regering van president William Ruto zich heeft gemengd. De spanningen met de Democratische Republiek Congo (DRC) over het huisvesten van rebellen groepen in Nairobi eind 2023 zijn nog steeds aan de orde. Analisten zeiden dat Ruto’s positie in de twee gebeurtenissen een aanzienlijke beleidsverandering is voor een land dat ooit werd gezien als een onpartijdige regionale leider waar vredesonderhandelingen tussen strijdende facties in Somalië en ooit Soedan plaatsvonden.

Een scheidingslijn in Soedan?

De gevechten in Soedan braken voor het eerst uit in april 2023 na een ruzie tussen Mohamed Hamdan “Hemedti” Dagalo, de leider van de RSF, en generaal Abdel Fattah al-Burhan, de SAF-chef. De twee leiders hadden eerder deelgenomen aan een staatsgreep die een overgangsregering met burgers ten einde bracht, maar een daaropvolgende machtsstrijd beëindigde hun alliantie.

Meer dan 60.000 mensen zijn omgekomen in de oorlog, en 11 miljoen zijn ontheemd. Beide partijen worden door de Verenigde Naties beschuldigd van mogelijke oorlogsmisdaden tijdens de gevechten. Er zijn echter ernstigere beschuldigingen tegen de RSF, wiens strijders voornamelijk afkomstig zijn uit de nomadische “Arabische” stammen van Darfur. De VN verklaarde vorig jaar dat de RSF een “vreselijke” campagne had gevoerd tegen de sedentair “niet-Arabische” Masalit-bevolking in West-Darfur en dat de aanvallen “indicatoren van genocide” konden zijn. In januari verklaarde de Verenigde Staten dat de RSF een “genocide” pleegde en dat zij mensen “op etnische basis” doelwitten.

Hoewel Egypte en de Intergouvernementele Autoriteit voor Ontwikkeling (IGAD), een coalitie van noordoost-Afrikaanse staten, waaronder Kenia en Soedan, hebben geprobeerd om vredesgesprekken te onderhandelen, zijn ze grotendeels onsuccesvol geweest.

Na de eerste RSF-vergadering in Nairobi in februari verdedigde de Keniaanse regering zich tegen de terugslag uit Soedan en de oppositiepolitici thuis. In een verklaring zei minister van Buitenlandse Zaken Musalia Mudavadi dat Nairobi in feite een vredestichtende rol speelde.

“De presentatie van een routekaart en voorgestelde leiderschap door de RSF en Soedanese burgergroepen in Nairobi is consistent met Kenia’s rol in vredesonderhandelingen, die vereist dat het onpartijdige platforms biedt voor conflicterende partijen om naar oplossingen te zoeken,” zei Mudavadi.

Maar sommige Soedanezen waren het daar niet mee eens. Hoewel er burgergroepen bij de RSF-vergaderingen aanwezig waren, waaronder enkele uit Darfur, zei de Soedanese politieke analist Shaza El Mahdi dat omdat de SAF niet aanwezig was, eventuele vredesonderhandelingen ongeldig zouden zijn.

Bovendien gebruikte de RSF waarschijnlijk alleen Nairobi als een lanceerplatform om een vorm van legitimiteit te genereren, voegde de analist, die werkt voor het Center for International Private Enterprise, eraan toe. Die stap heeft echter de manier waarop Soedanezen de Keniaanse regering beschouwen, beïnvloed, zei ze.

“Persoonlijk steun ik de RSF of de SAF niet, omdat beide partijen daders zijn en voor de rechter moeten komen,” zei El Mahdi. “Maar veel Soedanezen geven de voorkeur aan de SAF en beschouwen het als het betere alternatief, en nu geloven mensen dat Kenia de RSF steunt tegen Soedan.”

Sommige waarnemers wezen op een “vriendschap” tussen Ruto en Hemedti als een mogelijke reden voor de ogenschijnlijke kameraadschap van Nairobi met de RSF. In januari 2024 ontving Ruto Hemedti, die op een regionale tour was en ook in Oeganda en Ethiopië werd verwelkomd, tot woede van de SAF-regering. Toen namen de geruchten over een “bromance” tussen Ruto en Hemedti toe nadat Ruto in november naar Juba, Zuid-Soedan, reisde voor een staatsbezoek. Aan boord van het presidentiële vliegtuig was de broer van Hemedti en de plaatsvervangende commandant van de RSF, Abdulrahim Dagalo, die door de VS is gesanctioneerd vanwege zijn rol in de oorlog.

Anderen wezen echter op een recente economische overeenkomst tussen Kenia en de Verenigde Arabische Emiraten, waarvan de regering wordt verondersteld de RSF te steunen, hoewel zij dat ontkent. De deal, ondertekend in januari, zal ervoor zorgen dat de VAE de investeringen in Kenia zal verdubbelen. Nairobi wacht al op een lening van $1,5 miljard van de VAE om begrotingstekorten te dekken die zijn ontstaan door een leenronde tijdens de vorige regering.

Vredeshandhavingstroepen en ‘hoge taille broeken’

In december 2023, op een vergelijkbare manier als de Soedaanse debacle, ontving Nairobi rebellenleiders uit de DRC, wat leidde tot een diepe ruzie tussen de twee landen, terwijl de Keniaanse regering volhield dat zij probeerde vrede te brengen.

Tegen de achtergrond van de opmars van de M23 – een rebellen groep die volgens de VN door Rwanda wordt gesteund en die onlangs belangrijke steden in het oosten van de DRC heeft veroverd – ontmoette de leider Bertrand Bisimwa Corneille Nangaa, de voormalige hoofd van de verkiezingscommissie van de DRC die rebel was geworden, om een politieke alliantie aan te kondigen. Hun nieuws kwam vanuit de lobby van een hotel in Nairobi.

Dat verbijsterde politieke waarnemers, niet alleen vanwege Bisimwa, maar ook omdat Keniaanse soldaten op dat moment de vredeshandhavingstroepen van de Oost-Afrikaanse Gemeenschap (EAC) leidden om een wankele wapenstilstand tussen het leger van de DRC en een aantal gewapende groepen, waaronder de M23, te handhaven.

Er waren al verschillende problemen ontstaan tussen Nairobi en Kinshasa over de M23. De DRC beschuldigde maandenlang de door Kenia geleide vredeshandhavers, die voor het eerst in november 2022 werden ingezet, ervan “samen te leven” met de rebellen.

Dat kwam omdat Kinshasa wilde dat EAC-troepen de M23 zouden confronteren en stoppen – hun grootste hoofdpijn. Maar de door Kenia geleide strijdkrachten weigerden offensieve acties te ondernemen, met het argument dat hun mandaat alleen was om de terugtrekking van gewapende groepen te begeleiden en overeengekomen wapenstilstanden af te dwingen. De spanningen groeiden. In delen van de DRC breken protesten en rellen uit terwijl woedende Congolezen de vredeshandhavers van de EAC en de VN aanvielen omdat ze er niet in slaagden het geweld van de M23 te stoppen. In december 2023 stuurde de Congolese president Felix Tshisekedi de EAC-troepen weg.

Het was tegen deze achtergrond dat de leider van de M23 in Nairobi arriveerde. In boze verklaringen na de bijeenkomst beval Kinshasa Ruto om de twee rebellenleiders te arresteren, maar dat verzoek werd botweg afgewezen.

“Kenia is een democratie,” antwoordde Ruto in een verklaring. “We kunnen niemand arresteren die een verklaring heeft afgelegd. We arresteren geen mensen voor het doen van uitspraken, we arresteren criminelen.”

Nu, nauwelijks een jaar later, heeft de M23 de grote oostelijke steden Goma en Bukavu veroverd. De oorlog heeft honderden duizenden Congolezen ontheemd, en minstens 7.000 mensen zijn omgekomen sinds de gevechten in januari verscherpten, volgens de Congolese regering.

“Ongeacht welke uitleg Ruto heeft gegeven, ik denk dat hij heeft geprobeerd in de kwesties van de DRC te stappen. Men kan zich afvragen, als een belligerente Keniaanse burger die wapens heeft opgenomen, wordt toegestaan om een persconferentie in Kinshasa te organiseren, zou Kenia dan op dezelfde manier hebben gereageerd [zoals Ruto deed]?”

Veel Congolezen, vervolgde Musavuli, hadden Ruto al niet graag omdat van een “hechte vriendschap” met de Rwandese president Paul Kagame en vanwege een waargenomen “neerbuigende” houding ten opzichte van het land. De analist verwees naar een blunder die Ruto maakte tijdens zijn campagne in 2022, die woede veroorzaakte bij Congolese diplomaten en veel Congolezen pijn deed. Terwijl hij sprak tot een menigte van kleine ondernemers, had Ruto beloofd meer landbouwinkomsten te genereren omdat hij van plan was om wegen te openen voor de verkoop van vee aan de DRC, en zei dat zij “een bevolking van 90 miljoen hebben maar geen koeien bezitten”. Ruto had ook de Congolezen genoemd, een volk dat “hoge taille broeken draagt”, verwijzend naar een stijl die veel voorkomt in Congolese muziekvideo’s. Hij verontschuldigde zich later voor de blunder nadat Congolese politici hun woede hadden geuit.

“Toen de verkiezingen voor Ruto werden gehouden, steunden wij in de DRC Ruto niet. We wilden een alternatief omdat we al zijn houding tegenover ons kenden,” voegde Musavuli eraan toe.

Van vredeshandhaving naar partij kiezen?

Lang voordat het huidige conflict met zijn buren ontstond, werd Kenia eens gezien als een bemiddelaar van vrede in Oost-Afrika. In 2004, onder leiding van president Mwai Kibaki, verzamelden de strijdende facties in het oorlogsgetroebleerde Somalië zich in Nairobi om een deal te sluiten die een federale parlement zou vormen en een einde zou maken aan de bloederige burgeroorlog die sinds de val van dictator Mohamed Siad Barre in 1991 voortdurend woedde.

Een jaar later leidde Kenia opnieuw en was gastheer voor de Sudanese Comprehensive Peace Agreement, een vredesraamwerk dat hielp de Soedanese burgerconflict te beëindigen en uiteindelijk de weg vrijmaakte voor de oprichting van de natie Zuid-Soedan in 2011.

Nu lijkt Kenia onder Ruto’s administratie niet alleen te worstelen om dat imago hoog te houden, maar ook actief problemen te veroorzaken, zeggen analisten. De ogenschijnlijke allianties met niet één, maar twee buitenlandse gewapende facties sinds Ruto aan de macht kwam in 2022 hebben de vroegere regionale status van Kenia als een land met diplomatiek gezag geschaad en zijn reputatie als een eerlijke bemiddelaar verzwakt, volgens deskundigen.

Zelfs intern is Kenia geschokt door spanningen die niet zijn gezien sinds de post-elektorale crisis van 2007. Jongerenprotesten schudden het land in juni en juli vorig jaar toen duizenden marcheerden tegen Ruto’s plannen voor hogere belastingen. Enkele weken later werden demonstranten beschoten door de Keniaanse politie. Ten minste 50 mensen kwamen om, honderden raakten gewond en vele anderen worden nog vermist, volgens de Keniaanse Nationale Commissie voor Mensenrechten. Kenianen op sociale media roepen nog steeds Ruto op om af te treden met de hashtag: #RutoMustGo.

“Soedan en de DRC hebben beide de diplomatieke achilleshiel van Kenia blootgelegd,” zei Halakhe. “Voor al zijn interne politieke breuken was het buitenlandse beleid van Kenia – hoewel niet bijzonder principieel – niet zelfschadelijk.”

Dat is allemaal veranderd, voegde hij eraan toe. “Nu heeft [Kenia] partij gekozen. Van een plaats waar vredesprocessen worden onderhandeld naar nu betrokken te zijn bij genocide-washing is een steile achteruitgang van de diplomatieke prestige van Kenia.”