Trump’s poging om Zelenskyy via verkiezingen omver te werpen kan catastrofaal zijn

Op 28 februari ontving de Amerikaanse president Donald Trump de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy in het Witte Huis in Washington, DC. Dit was een langverwachte bijeenkomst die bedoeld was om Trump te overtuigen de steun van de VS voor Oekraïne voort te zetten. De ontmoeting verliep echter anders dan Zelenskyy had verwacht.

Trump en vice-president JD Vance bekritiseerden Zelenskyy live voor de camera’s omdat hij ‘respectloos’ zou zijn en weigerde hun initiatief voor een wapenstilstand met Rusland te omarmen. Het is duidelijk dat Zelenskyy tijdens de presidentiële termijn van Trump niet zal terugkeren naar Washington. Bovendien zal de druk van de VS op Oekraïne in de komende weken en maanden aanzienlijk toenemen, terwijl Trump Kyiv onder druk zet om aanzienlijke concessies aan Rusland te doen in ruil voor vrede.

Al voor de confrontatie in het Witte Huis stelde de Trump-administratie de legitimiteit van Zelenskyy ter discussie en drong aan op het houden van presidentsverkiezingen. Een overhaaste verkiezing met als enig doel de zittende president te elimineren, zou echter rampzalig kunnen zijn voor het land.

Voor de grootschalige invasie door Rusland lagen de goedkeuringscijfers voor Zelenskyy’s presidentschap op slechts 28 procent en 11 procent voor zijn partij. De invasie zorgde ervoor dat de Oekraïners achter de president gingen staan, waardoor zijn populariteit tot recordhoogten steeg. Echter, in de afgelopen twee jaar zijn zijn goedkeuringscijfers gestaag gedaald. Volgens peilingen is het vertrouwen in Zelenskyy gedaald van 54 procent in april 2024 naar 49 procent in januari. Dit is niet zo laag als Trump beweert, maar het is een schril contrast met zijn 90 procent rating in mei 2022.

Meerdere factoren hebben bijgedragen aan de daling van Zelenskyy’s populariteit, waaronder wijdverspreide corruptie onder zijn regering en een groeiende vermoeidheid door de aanhoudende oorlog.

De Oekraïense president, zich bewust van zijn kwetsbaarheid, heeft duidelijk gemaakt dat hij niet comfortabel is met concurrentie. Voor hem zijn de inzet hoog, want als hij een herverkiezing zou verliezen, zou hij vervolging voor corruptie of verschillende vormen van vergelding door zijn rivalen kunnen ondervinden. Peilingen tonen al aan dat als er onmiddellijk verkiezingen zouden worden gehouden, hij zou verliezen.

Een geduchte uitdager voor Zelenskyy is al opgekomen: Valerii Zaluzhnyi, een generaal met vier sterren die tot februari 2024 als opperbevelhebber van de Oekraïense strijdkrachten diende. Peilingen tonen aan dat Zaluzhnyi, als hij zou meedoen aan de verkiezingen, Zelenskyy zou verslaan. Het publieke vertrouwen in hem behoort tot de hoogste en stond in januari op 72 procent.

Hoewel Zaluzhnyi door de president werd ontslagen na de mislukte Oekraïense tegenaanval in 2023, zijn er speculaties dat zijn populariteit in Oekraïne ook een factor kan zijn geweest. De generaal werd naar het buitenland gestuurd als Oekraïense ambassadeur in het Verenigd Koninkrijk, een functie die hij nog steeds bekleedt.

Tot nu toe heeft Zaluzhnyi geen intentie verklaard om zich kandidaat te stellen, hoewel er geen garanties zijn dat hij van gedachten zal veranderen. Als hij zich terugtrekt, kunnen andere militaire figuren, zoals Kyrylo Budanov, opkomen.

Budanov, de hoofd van de Oekraïense inlichtingendienst, heeft een publieke vertrouwensrating van 62 procent. Hij is recent uit het publieke oog verdwenen na een jaar van hoge media-aandacht. Geruchten doen de ronde dat het kantoor van Zelenskyy van plan was om hem te verwijderen, wat resulteerde in zijn plotselinge terugtrekking. Maar hij kan goed weer opduiken zodra de campagne begint.

De bokskampioen Oleksandr Usyk zou ook een potentiële verrassingskandidaat kunnen worden. In een land waar een voormalige komiek president werd, lijkt een succesvolle atleet geen onwaarschijnlijke kandidaat. Hoewel hij geen politieke ambities openbaar heeft gemaakt, begint hij op te duiken in peilingen, met een huidige rating van 60 procent.

Daarnaast is er de voormalige president Petro Poroshenko, die lage goedkeuringscijfers heeft, maar nog steeds een gevaarlijke rivaal voor Zelenskyy blijft. Sinds 2019 zijn er meer dan 130 strafzaken tegen hem aangespannen, waaronder een beschuldiging van verraad voor het goedkeuren van een kolenleveringsschema uit het door Rusland bezette Donbas.

Poroshenko is een uitgesproken criticus van Zelenskyy en verbergt zijn politieke ambities niet. Hij heeft de VS bezocht en vergaderd met het team van Trump. In februari, toen hij probeerde naar de Veiligheidsconferentie in München te gaan, werd hij niet toegelaten. Hij wordt nu geconfronteerd met door de staat opgelegde sancties op “nationale veiligheidsgronden”, waaronder een bevriezing van activa.

De boodschap van de sancties is duidelijk: Poroshenko zal uit de presidentiële race worden verwijderd voordat deze zelfs maar begint. In deze context van vermeende politieke vervolging zijn er geen andere potentiële uitdagers naar voren gekomen, uit angst om zich kandidaat te stellen.

Er zijn toenemende zorgen over Zelenskyy’s omgang met oppositiefiguren, maar tot nu toe is er geen sterke publieke afkeuring van zijn bondgenoten gekomen. Na de confrontatie in het Witte Huis hebben Europese leiders hun steun voor hem uitgesproken. Dit heeft Zelenskyy tijdelijk een boost gegeven in eigen land, maar het is onduidelijk hoe lang dit zal aanhouden.

Afgezien van de bittere politieke rivaliteiten en vergeldingen, wordt het Oekraïense politieke landschap ook gekenmerkt door aanhoudende verdeeldheid binnen de samenleving. De oorlog heeft emoties aangewakkerd en het land in tweeën verdeeld, wat een onvoorspelbare situatie creëert.

De ultranationalisten hebben niet alleen invloed op bepaalde delen van de bevolking, maar zijn ook versterkt als actieve deelnemers in de oorlog. Er is ook nog een deel van de samenleving dat pro-Russisch is en niet wil dat het conflict voortduurt.

Als er in deze onvoorspelbare situatie van buitenaf een verkiezing wordt opgelegd, kan dit desastreuzer blijken te zijn dan de invasie door Rusland of het verlies van Oekraïne’s industriële hartlanden. Het gevaar is niet alleen dat een derde van de bevolking niet kan stemmen en de legitimiteit van de verkiezingen in twijfel kan worden getrokken.

De echte bedreiging is dat de stemming een strijd van allen tegen allen kan ontketenen voordat er ook maar één stem is uitgebracht. Een zittende president die bang is om een herverkiezing te verliezen en politieke rivalen die vastbesloten zijn hun relevantie terug te winnen, kunnen zich genoodzaakt voelen om maatschappelijke verdeeldheid te exploiteren. Het leger en de veiligheidsdiensten kunnen gedwongen worden om in te grijpen, wat een potentieel explosieve mix toevoegt.

Als presidentsverkiezingen gevaarlijk de samenlevingen kunnen polarizeren in vredestijd – zoals we hebben gezien in de Verenigde Staten – kunnen ze in oorlogstijden nog veel erger zijn. Een overhaaste verkiezing in Oekraïne die dient voor de politieke plannen van een buitenlandse macht is zonder twijfel een recept voor een ramp. Een stem zou moeten plaatsvinden zodra er een duurzame wapenstilstand is die het mogelijk maakt voor alle Oekraïners om zonder angst voor polarisatie en conflict hun stem uit te brengen.