Stijgende hittegolven gekoppeld aan fossiele brandstoffen en cementproductie

Volgens klimaatonderzoekers van ETH Zürich zijn de uitstoot van broeikasgassen door grote fossiele brandstof- en cementproducenten belangrijke bijdragers aan de frequentie en intensiteit van hittegolven.

In juni vorig jaar ervoer een groot deel van Europa ongekende hitte. In juli kreunde de Middellandse Zee onder de verzengende temperaturen, waarbij zowel lokale bewoners als toeristen te maken kregen met temperaturen ver boven de 40°C. In augustus brandden dorre bossen op veel plaatsen. Wereldwijd beïnvloedt een trend van recordbrekende extreme hitte onze gezondheid en verstoort het onze economieën.

De perceptie dat huidige hittegolven de vorige generaties overtreffen, heeft nu wetenschappelijke onderbouwing, dankzij onderzoek onder leiding van professor Sonia Seneviratne van ETH Zürich. De studie, recent gepubliceerd in het tijdschrift Nature, documenteert hoe door mensen veroorzaakte klimaatverandering de frequentie en ernst van meer dan 200 hittegolven heeft verhoogd.

In hun studie keek het onderzoeksteam naar 213 hittegolven die zich tussen 2000 en 2023 op alle zeven continenten hebben voorgedaan. De studie omvatte alle hittegolven die door autoriteiten of de media zijn gerapporteerd vanwege significante slachtoffers, economische verliezen of verzoeken om internationale hulp. Afrika en Zuid-Amerika waren echter aanzienlijk ondervertegenwoordigd in de studie, vanwege onderrapportage en gebrek aan bruikbare data uit deze regio’s.

Desondanks is de trend duidelijk.

Klimaatverandering maakt hittegolven waarschijnlijker en ernstiger

“Klimaatverandering heeft elke hittegolf waarschijnlijker en intenser gemaakt, en de situatie is in de loop der tijd verslechterd,” zegt hoofdonderzoeker Yann Quilcaille, een postdoctoraal onderzoeker in de onderzoeksgroep van Seneviratne. Dit betekent dat wereldwijde opwarming de kans op hittegolven tussen 2000 en 2009 20 keer groter maakte, en zelfs 200 keer groter tussen 2010 en 2019, vergeleken met de periode van 1850 tot 1900.

Een ander aspect van de studie bekijkt wie bijdraagt aan deze trend. De onderzoekers analyseerden de uitstoot die werd vergemakkelijkt door de 180 grootste producenten van fossiele brandstoffen en cement, in de studie aangeduid als “carbon majors.” De uitstoot van deze carbon majors is goed voor 60% van de totale cumulatieve CO2-uitstoot van de mensheid van 1850 tot 2023, terwijl de rest van de CO2-uitstoot grotendeels te wijten is aan landgebruik. De onderzoekers berekenden vervolgens de bijdrage van elke carbon major aan de verandering in de wereldwijde gemiddelde temperatuur.

Het team voerde ook klimaatmodellen uit zonder de uitstoot van individuele carbon majors om het effect van enkele spelers op de wereldwijde gemiddelde temperatuur te benadrukken. Zodra klimaatonderzoekers weten hoeveel deze bedrijven hebben bijgedragen aan de opwarming van de aarde en hoe deze opwarming hittegolven beïnvloedt, kunnen ze berekenen hoeveel elke carbon emitter heeft bijgedragen aan elke specifieke hittegolf.

“Voor elke hittegolf berekenen we hoe klimaatverandering de intensiteit en waarschijnlijkheid beïnvloedt,” legt Quilcaille uit. “We identificeren zowel de impact van elk individueel bedrijf als de gecombineerde effecten van andere menselijke en natuurlijke factoren.”

Zelfs kleine koolstofemitters spelen een belangrijke rol

De onderzoekers hebben de bijdrage van de opwarming van de aarde aan hittegolven teruggevoerd naar deze 180 koolstofproducerende entiteiten. Hun berekeningen tonen aan dat de uitstoot van broeikasgassen door deze carbon majors aanzienlijk heeft bijgedragen aan klimaatverandering, waardoor hittegolven waarschijnlijker en intensiever zijn geworden.

“Ongeveer de helft van de verandering in de wereldwijde gemiddelde oppervlaktetemperatuur in 2023 kan worden verklaard door de uitstoot van carbon majors,” zegt Quilcaille. Veertien van de 180 entiteiten springen eruit: zij hebben dezelfde bijdrage aan klimaatverandering geleverd als de overige 166 organisaties samen.

Volgens de studie zijn de vijf grootste producenten van fossiele brandstoffen onder staatsbedrijven of investeerdersbedrijven afkomstig uit de voormalige Sovjetunie, gevolgd door de Volksrepubliek China (vanwege kolenproductie), en de olie- en gasexporteurs: Saudi Aramco, Gazprom en ExxonMobil.

“Hoewel de 14 grootste carbon majors de meeste bijdragen hebben geleverd aan de frequentie van hittegolven, spelen de bijdragen van kleinere spelers ook een belangrijke rol,” zegt Quilcaille. Zelfs de CO2-uitstoot van de kleinste van de 180 carbonreuzen, de Russische kolenproducent Elgaugol, is volgens de berekeningen nog steeds voldoende om 16 hittegolven te veroorzaken. De individuele bijdragen van elk van de 14 grootste spelers zijn genoeg om meer dan 50 hittegolven te veroorzaken die zonder klimaatverandering bijna onmogelijk zouden zijn geweest.

Vertraagde energietransitie

Waarom berekenen onderzoekers de bijdrage van fossiele brandstof- en cementproducenten terwijl elke welvarende persoon een auto rijdt, met het vliegtuig op vakantie gaat of zijn huis verwarmt met olie, en dus een collectieve verantwoordelijkheid draagt voor de hittegolven? “Eerdere studies hebben voornamelijk gekeken naar de uitstoot van mensen en landen. Deze keer richten we ons op de grote koolstofemitters,” legt Quilcaille uit.

Deze bedrijven hebben een bijzondere verantwoordelijkheid, zegt hij, omdat hun bedrijfsvoering een zeer hoge koolstofvoetafdruk met zich meebrengt: “Deze bedrijven en ondernemingen hebben ook voornamelijk hun economische belangen nagestreefd, ook al wisten ze sinds de jaren 80 dat het verbranden van fossiele brandstoffen zou leiden tot wereldwijde opwarming.”

Volgens Quilcaille hebben deze entiteiten hun bedrijfsactiviteiten beschermd en voortgezet door middel van strategische desinformatie en intense lobbyactiviteiten.

“Hoewel ieder van ons—of als individuen, landen of bedrijven—bijdraagt aan klimaatverandering, hebben sommige actoren extra verantwoordelijkheden,” zegt de onderzoeker.

Met deze studie wilde het onderzoeksteam een leemte in de wetenschappelijke kennis opvullen door attributiestudies te gebruiken om een breder scala van extreme gebeurtenissen te dekken en deze te verbinden met specifieke actoren. Hun bevindingen kunnen echter ook dienen als basis voor het vaststellen van verantwoordelijkheden voor steeds frequentere hittegolven en het aanbrengen van de noodzakelijke aanpassingen in de rechtspraak. De schade veroorzaakt door hittegolven zou ook strenger kunnen worden beoordeeld volgens het principe dat de vervuiler betaalt.

“We zijn nu op het punt aangekomen waarop we de ernstige gevolgen van extreme weersomstandigheden voor de economieën en samenlevingen ter wereld erkennen—hittegerelateerde sterfgevallen, oogstverliezen en nog veel meer. Mensen maken zich zorgen over wie heeft bijgedragen aan deze rampen,” zegt Quilcaille.

De onderzoekers willen nu systematisch andere extreme gebeurtenissen zoals zware regenval, droogtes of branden onderzoeken om deze gebeurtenissen terug te traceren naar de bijdragen van individuele actoren, en zo wetenschappelijke informatie te bieden die gebruikt kan worden door besluitvormers.

Bijdragen van individuele actoren worden zelden geanalyseerd

Dit soort onderzoek staat bekend als een attributiestudie. Klimatologen gebruiken deze attributies om de relatieve bijdragen van verschillende oorzaken aan klimaatverandering of specifieke gebeurtenissen te analyseren en te waarderen. Tot nu toe hebben wetenschappers die extreme weersomstandigheden bestudeerden meestal naar één gebeurtenis tegelijk gekeken, met beperkte kwantificering van de bijdragen van individuele actoren zoals naties of bedrijven. Deze studie van professor Seneviratne en haar onderzoeksteam markeert de eerste keer dat meerdere gebeurtenissen systematisch samen zijn geanalyseerd op deze manier.