Somaliland Stemmen Terwijl Er Geschillen Zijn Over Havenovereenkomst Tussen Ethiopië en Somalië

Somaliland gaat naar de stembus te midden van geschil over havenovereenkomst met Ethiopië

Te midden van escalerende regionale spanningen zullen kiezers in de zelfverklaarde staat Somaliland op woensdag stemmen in hun vierde algemene verkiezingen sinds de breuk met Somalië in 1991. Hoewel Somaliland nu zijn eigen regering, parlement, munteenheid, paspoorten en andere kenmerken van een onafhankelijk land heeft, blijft de soevereiniteit internationaal onveranderd, omdat Somalië het nog steeds als onderdeel van zijn grondgebied beschouwt.

In de hoofdstad Hargeisa verzamelden supporters van de regerende Kulmiye (Vrede, Eenheid en Ontwikkeling) Partij zich in groene en gele shirts, terwijl ze overwinningliederen zongen en vrouwen juichend waren toen de campagne vorige week eindigde.

De zittende president Muse Bihi Abdi is op zoek naar een vernieuwd mandaat van vijf jaar in de verkiezingen, die twee jaar zijn uitgesteld vanwege tijd- en financiële beperkingen, volgens de autoriteiten. Zijn belangrijkste tegenstander is de voormalige parlementsspreker en oppositiekandidaat Abdirahman “Irro” Mohamed Abdullahi van de Somaliland Nationale Partij, ook bekend als de Wadani-partij, die meer rollen voor vrouwen en jongeren in zijn regering heeft beloofd.

De stijgende kosten van levensonderhoud en territoriale spanningen met rebellen in het betwiste Las Anod, dat door Puntland wordt geclaimd, een andere autonome regio die zich in 1998 van Somalië heeft afgesplitst, zijn naar voren gekomen als de belangrijkste kwesties in de aanloop naar de verkiezingen.

Cruciaal is dat de verkiezingen ook worden beïnvloed door het internationale gewicht van de kandidaten en wat dat zou kunnen betekenen voor Somaliland, dat wanhopig op zoek is naar erkenning als een afzonderlijk land.

President Abdi heeft de historische “haven-voor-erkenning” memorandum van overeenstemming (MOU) met het buurland Ethiopië gepromoot, dat in januari door hem en de Ethiopische premier Abiy Ahmed is ondertekend. De voorgestelde overeenkomst zou de grotere, landlocked Ethiopië in staat stellen gebruik te maken van de Rode Zee haven van Berbera in Somaliland. In ruil daarvoor heeft Ethiopië gezegd dat het een “diepgaande beoordeling” van Somaliland’s zoektocht naar officiële erkenning zal uitvoeren. In letterlijke zin heeft Ethiopië niet specifiek gezegd dat het Somaliland zal erkennen, maar de autoriteiten in Hargeisa zien een uiteindelijke erkenning als het resultaat.

De historische maritieme MOU heeft woede veroorzaakt in Somalië, en de relaties tussen Ethiopië en Somalië zijn sindsdien vrijwel ineen gestort. In oktober werd de Ethiopische diplomaat Ali Mohamed Adan uit Somalië gezet, wat slechts de laatste is in een lange lijst van diplomatieke geschillen.

Irro heeft van deze situatie geprofiteerd en beschuldigt Abdi ervan een verdeeldheid zaaiende actor te zijn. Egypte – de langdurige rivaal van Ethiopië – en Turkije, een nauw bondgenoot van Somalië, zijn ook betrokken geraakt. Turkije heeft de rol van bemiddelaar op zich genomen door gesprekken te faciliteren, terwijl Egypte Somalië steunt met militaire hulp.

De havenovereenkomst: Internationale erkenning voor Somaliland?

Ethiopië, het grootste landlocked land van Afrika qua bevolking (meer dan 120 miljoen), heeft al een tijdlang uitsluitend op de havens van het kleine buurland Djibouti vertrouwd om toegang te krijgen tot de Golf van Aden. Na een oorlog van drie decennia scheidde Eritrea zich in 1993 van Ethiopië af, waardoor het land de toegang tot kusten verloor, iets wat de autoriteiten daar altijd als een belemmering voor hun regionale “grote macht” status hebben gezien.

Addis Abeba heeft sindsdien geprobeerd meer directe toegang te krijgen tot de belangrijke maritieme routes om hen heen, in een poging om zich te diversifiëren van de aanbiedingen van Djibouti. Vorig jaar oktober vertelde premier Abiy aan het parlement dat Ethiopië omringd was door water, maar “dorstig” bleef. Toegang tot de Rode Zee en de Nijl zou de toekomst van het land veiligstellen, zei hij.

Onder de Somaliland-overeenkomst zal Ethiopië een 50-jarige huurovereenkomst voor de haven van Berbera nemen, wat Addis Abeba 20 km (12,5 mijl) van de Rode Zee-kustlijn voor commerciële maritieme operaties en een marinebasis zal bieden. De haven werd in 2018 herontwikkeld door het Dubai-bedrijf en havenbeheerder DP World, dat een belang van 51 procent in de operaties heeft. Hargeisa bezit een belang van 30 procent in de publiek-private samenwerking, terwijl Addis Abeba nu een belang van 19 procent heeft verworven.

Bovendien zal Hargeisa ook een belang in de staatsluchtvaartmaatschappij Ethiopian Airlines ontvangen, volgens de overeenkomst van januari, hoewel details over dit onderdeel van de overeenkomst nog schaars zijn.

Officiële erkenning door Ethiopië zou de weg kunnen effenen voor wereldwijde erkenning, zeggen sommige analisten, en andere landen aanmoedigen om handel te drijven met Somaliland of daar ambassades te openen.

Voor Hargeisa lijkt de deal zo goed als rond. “We zijn er klaar voor en wachten alleen nog op Ethiopië om de deal te ondertekenen,” vertelde president Abdi aan verslaggevers tijdens de campagne eerder deze maand. Autoriteiten proberen de haven te verkopen als een alternatief voor het Suezkanaal, waar schepen te maken hebben met aanvallen van Houthi-rebellen. Lokale bronnen hebben gezegd dat het een economische “game changer” zal zijn en dat het zo’n $3,4 miljard aan inkomsten zal ontsluiten.

Een machtswisseling zal de lokale enthousiastelingen voor de deal waarschijnlijk niet afschrikken, zeggen analisten, hoewel de Wadani-partij Abdi heeft bekritiseerd voor het op een verdeeldende manier omgaan met de deal met Ethiopië. “Vanuit Somaliland gezien is de deal nog steeds aan de orde en zal het ook zo blijven, zelfs als er een verandering van regering is en Wadani de verkiezingen wint,” zei Ahmad.

Wanneer dat zal gebeuren is echter een geheel andere vraag. Te midden van de regionale gevolgen heeft Ethiopië nog geen datum vastgesteld waarop de huurovereenkomst van kracht zal worden of wanneer het Somaliland officieel zou erkennen – in wat sommigen zeggen een poging kan zijn om het proces te vertragen en de spanningen niet onmiddellijk op te schroeven.

Vijanden in alliantie?

Een dag na de aankondiging van de Somaliland-havenovereenkomst in januari, kwam het ministerie van Buitenlandse Zaken en Internationale Samenwerking (MFA) in Mogadishu met een verklaring waarin het de overeenkomst “schandalig” en een “flagrante overtreding” door Ethiopië noemde, en dat Somalië “geen inch” van zijn grondgebied zou afstaan.

“We zullen niet aan de zijlijn staan en toezien hoe onze soevereiniteit wordt aangetast,” verklaarde president Hassan Sheikh Mohamud, terwijl hij zich tot de wetgevers in het parlement richtte. Op dezelfde dag werd de Ethiopische ambassadeur naar huis gestuurd.

Somalië wendde zich ook tot Egypte – dat al in conflict is met Ethiopië over een controversieel damproject van $4 miljard op de Blauwe Nijl. De damcontroverses dateren uit 2011, toen Ethiopië begon met de bouw van de Grand Ethiopian Renaissance Dam (GERD) nabij Guba, in de hoop ongeveer 5.000 megawatt extra elektriciteit uit de Nijl te produceren – het dubbele van de huidige beschikbaarheid voor de energiehongerige bevolking.

Egypte, dat ook afhankelijk is van de Nijl, heeft het project fel bestreden, met het argument dat de dam zijn watervoorzieningen voor landbouw en huishoudelijk gebruik zou verwoesten. Gesprekken tussen de twee landen zijn vastgelopen, waarbij Caïro Addis Abeba beschuldigt van te star zijn en dreigt “Egypte te verdedigen”. Ethiopië heeft volhard en begon in 2022 elektriciteit te produceren vanuit de dam.

In augustus ondertekende de Egyptische president Abdel Fattah el-Sisi een defensiepact met Somalië’s Mohamud om de veiligheid te versterken. Tijdens een top in Asmara in oktober beloofden el-Sisi en Mohamud, samen met Eritrea’s president Isaias Afwerki, grotere samenwerking op het gebied van regionale veiligheid.

Caïro heeft sindsdien zware militaire uitrusting geleverd, waaronder wapens en gepantserde voertuigen, die in augustus en september op verschillende vliegtuigen naar Mogadishu zijn gevlogen, in een schijnbare demonstratie van kracht die de Ethiopische regering heeft verontwaardigd.

Het militaire pact komt net nu de African Transition Mission in Somalië (ATMIS) dit jaar ten einde komt. De vredesmissie, gesteund door de Afrikaanse Unie, is grotendeels geleid door Ethiopië, dat 4.300 soldaten levert. Het begon in 2007 om Somalië te verdedigen tegen de gewapende groep al-Shabab. Oeganda, Burundi, Djibouti en Kenia hebben ook troepen bijgedragen.

Mogadishu heeft aangekondigd dat Ethiopië het enige land is dat niet is opgenomen in een aparte vervangingsmissie die op 1 januari 2025 zijn mandaat zal beginnen. Ondertussen heeft Caïro aangekondigd dat het bereid is om ongeveer 5.000 personeel te sturen om zich bij de nieuwe formatie aan te sluiten. Egypte was niet betrokken bij de eerste missie.

Andere landen zijn ook betrokken geraakt bij het geschil. Turkije, een langdurige bondgenoot van Somalië, heeft geprobeerd als bemiddelaar op te treden en heeft verschillende rondes van gesprekken in Ankara gefaciliteerd, die grotendeels zijn vastgelopen en nu onbepaalde tijd zijn uitgesteld. Turkije heeft een militaire basis in Mogadishu.

Tensions tussen Djibouti en Ethiopië nemen ook toe. Djibouti, net als Somaliland, ligt ten oosten van Ethiopië en deelt een grens met de afgescheiden regio. Het kleine land is afhankelijk van zijn scheepvaartindustrie voor inkomsten en is ook boos over de voorgestelde deal tussen Somaliland en Ethiopië, die het ziet als een bedreiging voor een belangrijke inkomstenbron. Momenteel verwerkt Djibouti meer dan 90 procent van de Ethiopische maritieme handel.

Ambtenaren daar hebben ook de beschuldigingen van Hargeisa veroordeeld dat het rebelgroepen van de Issa en Gadabursi clans in Somaliland financiert, traint en bewapent die proberen het grondgebied te controleren. De beschuldigingen werden geuit na de MOU van de havenovereenkomst in januari.

‘Geen erkenning, geen deal’

Analisten waarschuwen dat de spanningen kunnen escaleren tot mogelijke militaire acties tussen regionale grootmachten – Ethiopië en Egypte – als de situatie niet afkoelt. “Als de Egyptenaren troepen aan de grond zetten en soldaten langs de grens met Ethiopië inzetten, kan dat de twee in een directe confrontatie brengen,” vertelde Rashid Abdi, een analist die bij het Sahan Research denktank in Kenia werkt, aan een nieuwsagentschap. “De dreiging van een directe oorlog is laag, maar een proxyconflict is mogelijk.”

Om de spanningen te kalmeren hebben sommige experts Ethiopië gewaarschuwd tegen het officieel erkennen van Somaliland terwijl het nog steeds de haven huurt. “Ethiopië kan toegang krijgen tot de zee via Somaliland zonder formele erkenning,” schrijft analist Endalcachew Bayeh in de academische publicatie, The Conversation, en voegt eraan toe dat beide grootmachten hun strategieën moeten heroverwegen en “beheersing moeten uitoefenen”.

Hoewel Ethiopië in januari een ambassadeur naar Hargeisa heeft gestuurd, direct na de ondertekening van de havenovereenkomst MOU, waardoor het officieel het eerste land werd dat dat deed, heeft het nog niet de definitieve havenhuurovereenkomst ondertekend en heeft het geen verdere significante stappen gezet.

Ondertussen herhalen de autoriteiten van Somaliland dat ze klaar zijn om de havenovereenkomst officieel te starten met Ethiopië ondanks het regionale verzet. In een schijnbare solidariteit met hun nieuwe bondgenoot sloot Somaliland in september een Egyptisch cultureel centrum in Hargeisa.

Het van de tafel nemen van de erkenningsdeal is simpelweg een non-starter voor Somaliland, zegt analist Ahmed. “De regering van Somaliland en het volk zijn hier heel duidelijk over – de erkenning is het uitgangspunt voor de samenwerking,” zei hij. “Vanuit het perspectief van Somaliland geldt: geen erkenning, geen deal.”