Snelle verstedelijking en afname van groene ruimtes veroorzaken hitte-eilandeffecten in lagere inkomenslanden

Significante wereldwijde veranderingen in de stedelijke hitte-eiland effecten van 2003 tot 2018.

Steden in lage- en middeninkomenslanden ondervinden een toename van de effecten van stedelijke hitte-eilanden, veroorzaakt door ongeplande stedelijke uitbreiding, krimpende groene ruimtes en slechte infrastructuur, volgens een nieuwe analyse.

Onderzoekers stellen dat dit fenomeen de gevolgen van klimaatverandering verergert en sociale ongelijkheden in stedelijke gebieden versterkt, waar momenteel meer dan de helft van de wereldbevolking woont—een aantal dat naar verwachting zal toenemen tot ongeveer 70% tegen 2050.

Het stedelijke hitte-eiland effect doet zich voor wanneer dichte stedelijke gebieden, gekenmerkt door warmtevasthoudende materialen zoals beton en asfalt, meer hitte vasthouden dan hun landelijke omgeving.

Een studie gepubliceerd in het tijdschrift npj Urban Sustainability analyseerde de trends in de intensiteit van stedelijke hitte-eilanden over meer dan 5 miljoen stedelijke netwerken wereldwijd tussen 2003 en 2018. Het ontdekte dat stedelijke gebieden gemiddeld met 0,021°C per jaar opwarmen, met de meeste uitgesproken netto-toename in lage- en middeninkomenslanden.

Chuan Liao, assistent-professor aan de afdeling wereldwijde ontwikkeling van de Cornell Universiteit in New York en co-auteur van de studie, zei: “Stedelijke hitte-eilanden gaan niet alleen over temperatuur—ze weerspiegelen diepere ongelijkheden in hoe steden zijn gebouwd en wie profiteert van groene, klimaatbestendige infrastructuur.”

Snelle urbanisatie

In regio’s zoals Zuid-Azië, Sub-Sahara Afrika en het Midden-Oosten vindt urbanisatie plaats met ongekende snelheid. Dit betekent doorgaans het vervangen van vegetatie door ondoordringbare oppervlakken, wat de watercyclus beïnvloedt en kan bijdragen aan hogere temperaturen.

In de meeste gevallen gebeurt dit zonder adequate maatregelen voor hitte-mitigatie. Volgens Lotfy Azaz, professor in stedelijke planning en geografische informatiesystemen aan de Menoufia Universiteit in Egypte, is de vorming van hitte-eilanden nauw verbonden met de “stedelijke structuur.” “Dit omvat fabrieken, woningen met hoge dichtheid, verharde wegen en complexe transportnetwerken,” zei Azaz.

“Lage-inkomenslanden ondergaan een snelle stedelijke ontwikkeling, terwijl steden in hoge-inkomenslanden grotendeels zijn gestabiliseerd en planningsbenaderingen hebben aangenomen die helpen bij het beheer van stedelijke hitte,” voegde Azaz, die niet bij de studie betrokken was, toe.

Steden zoals Caïro, Karachi, Dhaka en Nairobi worden bijzonder hard getroffen, waar informele nederzettingen vaak ontbreken aan groene ruimtes, schaduw of effectieve koelsystemen.

De studie toonde ook aan dat het effect van de intensiteit van stedelijke hitte-eilanden het sterkst is tijdens zomerdagen—wanneer stedelijke materialen maximale zonnestraling absorberen—en ’s nachts in de winter, wanneer bebouwde gebieden warmte vasthouden en heruitstralen terwijl landelijke gebieden sneller afkoelen.

“Tijdens zomerdagen warmen steden sneller op door zonneschijn, en ’s nachts blijven ze warmer door vastgehouden warmte en emissies van voertuigen en verwarmingssystemen,” legde Liao uit. “Lage- en middeninkomenslanden vertonen vooral sterke nachtelijke toename, gekoppeld aan snelle bevolkingsgroei en energieverbruik.”

De gevolgen van dit fenomeen zijn diepgaand, op een moment dat extreme hitte-incidenten frequenter en intenser worden door klimaatverandering. Armere stedelijke bewoners—vaak woonachtig in overbevolkte, slecht geventileerde woningen—lopen hogere risico’s op hittegerelateerde ziekten, energiearmoede en zelfs de dood.

De stedelijke armen hebben vaak geen toegang tot airconditioning, betrouwbare elektriciteit of beschutte openbare ruimtes. “Klimaatongelijkheid is hier heel duidelijk,” voegde Liao toe. “De mensen die het minst bijdragen aan wereldwijde emissies lijden het meest, terwijl ze ook de minste middelen hebben om zich aan te passen.”

Groene oplossingen

Eenvoudige, lokaal aangepaste interventies kunnen het effectiefst zijn voor het aanpakken van stedelijke hitte, volgens Azaz. “Elke groene bedekking helpt om stedelijke gebieden af te koelen,” zei hij. “Daktuin zijn een veelbelovende oplossing, en het wit schilderen van gevels en daken kan hitte weerkaatsen en absorptie verminderen.”

De onderzoekers benadrukken het belang van betrokkenheid van de gemeenschap en lokale data bij het vormgeven van effectieve hitte-mitigatiebeleid. Reda Ali, assistent-professor in milieu-engineering en klimaatbeleidsexpert aan het Coastal Research Institute in Alexandrië, Egypte, benadrukte ook het potentieel van natuur-gebaseerde oplossingen om stedelijke hitte te bestrijden.

“Natuur-gebaseerde oplossingen kunnen meerdere voordelen bieden, waaronder het verlagen van temperaturen, het verbeteren van de stedelijke biodiversiteit en het verhogen van de kwaliteit van leven van bewoners,” zei Ali. “Echter, deze oplossingen vereisen politieke betrokkenheid en aanzienlijke investeringen, vooral in het mondiale Zuiden.”

Ali, die niet bij de studie betrokken was, benadrukte het belang van het integreren van klimaatadaptatie in het openbaar beleid, en pleitte voor hitte-actiesplannen, duurzame infrastructuur en inclusieve ontwikkeling om kwetsbare gemeenschappen te beschermen.

“Er is geen oplossing die voor iedereen werkt,” zei Liao. “Elke stad moet zijn strategie afstemmen op zijn klimaat, middelen en ontwikkelingsfase.”

De auteurs van de studie roepen op tot sterkere internationale samenwerking en financiële steun—met name via mechanismen zoals het Groen Klimaatfonds—om steden in lage- en middeninkomenslanden te helpen bij het ontwikkelen van klimaatbestendige infrastructuur. “Steden hebben wereldwijde solidariteit nodig,” voegde Ali toe. “Investeringen moeten gericht zijn op stedelijke gebieden die snel groeien maar niet de middelen hebben om zich aan te passen aan extreme hitte.”