Sebastiao Salgado overleden op 81-jarige leeftijd: Een blik op armoede en het milieu

Een blik op armoede en het milieu: Sebastiao Salgado is overleden op 81-jarige leeftijd

De beroemde Braziliaanse fotograaf Sebastiao Salgado, bekend om zijn indrukwekkende zwart-wit fotografie die de natuurlijke wereld en gemarginaliseerde gemeenschappen vastlegde, is overleden op 81-jarige leeftijd. Zijn overlijden werd op vrijdag bevestigd door het Instituto Terra, de non-profitorganisatie die hij samen met zijn vrouw Lelia Deluiz Wanick Salgado oprichtte.

“Met diep verdriet kondigen we het overlijden van Sebastiao Salgado aan, onze oprichter, mentor en eeuwige inspiratiebron,” schreef het instituut in een verklaring. “Sebastiao was veel meer dan een van de grootste fotografen van onze tijd. Samen met zijn levenspartner, Lelia Deluiz Wanick Salgado, zaaide hij hoop waar verwoesting was en bracht hij de overtuiging tot leven dat milieurestauratie ook een diepgaande daad van liefde voor de mensheid is. Zijn lens onthulde de wereld en zijn tegenstrijdigheden; zijn leven toonde de kracht van transformerende actie.”

Salgado’s opvoeding zou de inspiratie vormen voor een deel van zijn werk. Geboren in 1944 in de Braziliaanse staat Minas Gerais, zag hij een van de meest biodiverse ecosystemen ter wereld, het Atlantisch Woud, verdwijnen van het land waarop hij opgroeide, als gevolg van ontwikkeling. Hij en zijn vrouw hebben een deel van de laatste decennia van hun leven gewerkt aan het herstellen van het woud en het beschermen tegen verdere bedreigingen.

Maar Salgado was vooral bekend om zijn epische fotografie, die de uitbuiting van zowel het milieu als mensen vastlegde. Zijn foto’s waren gekenmerkt door diepte en textuur, elk zwart-wit frame een gelaagde wereld van spanning en strijd. In een recente fotografieserie, getiteld Exodus, portretteerde hij populaties over de hele wereld die grote en kleine migraties ondergingen. Een foto toonde een overvolle boot vol migranten en asielzoekers die de Middellandse Zee overstaken. Een andere toonde vluchtelingen in Zaïre die emmers en kruiken boven hun hoofden balancerend, terwijl ze op weg waren om water voor hun kamp te halen.

Salgado zelf was geen vreemde voor het ontvluchten van ontberingen. Een opgeleide econoom, hij en zijn vrouw verlieten Brazilië in 1969, vlakbij het begin van een bijna twee decennia durende militaire dictatuur. In 1973 begon hij zich fulltime aan fotografie te wijden. Na enkele jaren voor in Frankrijk gevestigde fotografie-agentschappen te hebben gewerkt, sloot hij zich aan bij de coöperatie Magnum Photos, waar hij een van de meest gevierde kunstenaars zou worden.

Zijn werk zou hem eind jaren tachtig terug naar Brazilië brengen, waar hij zou beginnen aan een van zijn meest beroemde projecten: het fotograferen van de zware omstandigheden in de Serra Pelada-goudmijn, nabij de monding van de Amazone. Door zijn lens zagen wereldwijde publiek duizenden mannen rijdend op krakkemikkige houten ladders uit de krater die ze aan het graven waren. Zweet deed hun kleren aan hun huid plakken. Zware bundels werden over hun ruggen geslingerd. En de berghelling om hen heen was scherp met de ribbels die ze hadden weggehakt.

“Hij had het verhaal in zijn eigen tijd gefotografeerd, met zijn eigen geld,” schreef zijn agent Neil Burgess in het British Journal of Photography. Burgess legde uit dat Salgado “ongeveer vier weken had doorgebracht met leven en werken naast de massa van de mensheid die was binnengekomen, hopend rijk te worden” in de goudmijn. “Salgado had een complexe palet van technieken en benaderingen gebruikt: landschap, portret, stilleven, beslissende momenten en algemene opnames,” zei Burgess in zijn essay. “Hij had beelden vastgelegd te midden van geweld en gevaar, en anderen op gevoelige momenten van stilte en reflectie. Het was een romantisch, narratief werk dat zich verbonden voelde met zijn urgentie, maar geen druppel sentimenteel was. Het was verbazingwekkend, een episch gedicht in fotografische vorm.”

Toen foto’s uit de serie werden gepubliceerd in The Sunday Times Magazine, zei Burgess dat de reactie zo groot was dat zijn telefoon niet stopte met rinkelen. Critici beschuldigden Salgado echter tijdens zijn carrière ervan armoede te romantiseren, waarbij sommigen zijn stijl een “esthetiek van ellende” noemden. Maar Salgado weerlegde die beoordeling in een interview met The Guardian in 2024. “Waarom zou de arme wereld lelijker moeten zijn dan de rijke wereld? Het licht hier is hetzelfde als daar. De waardigheid hier is hetzelfde als daar.”

In 2014 werkte een van zijn zonen, Juliano Ribeiro Salgado, samen met de Duitse filmmaker Wim Wenders aan een documentaire over Salgado’s leven, getiteld The Salt of the Earth. Een van zijn laatste grote fotografieseries was Amazonia, die het Amazonewoud en zijn mensen vastlegde. Terwijl sommige kijkers zijn weergave van inheemse volkeren in de serie bekritiseerden, verdedigde Salgado zijn werk als een visie op de vitaliteit van de regio. “Om deze ongerepte plek te tonen, fotografeer ik Amazonia levend, niet het dode Amazonia,” vertelde hij aan The Guardian in 2021, na de release van de collectie.

Toen het nieuws van Salgado’s overlijden op vrijdag verspreidde, boden kunstenaars en publieke figuren hun herinneringen aan de fotograaf en zijn werk aan. Onder de rouwenden was Luis Inacio Lula da Silva, de president van Brazilië, die een eerbetoon op sociale media aanbood. “Zijn onvrede over het feit dat de wereld zo ongelijk is en zijn onwrikbare talent om de realiteit van de onderdrukten vast te leggen, dienden altijd als een wakker schudden voor het geweten van de hele mensheid,” schreef Lula. “Salgado gebruikte niet alleen zijn ogen en zijn camera om mensen vast te leggen: hij gebruikte ook de volheid van zijn ziel en zijn hart. Om deze reden zal zijn werk een schreeuw voor solidariteit blijven. En een herinnering dat we allemaal gelijk zijn in onze diversiteit.”