Schaken redt Indiaas dorp van alcohol en gokken: Het verhaal van een prachtig bord

Een menigte verzamelt zich rondom een schaakspel in een theehuis in Marottichal, een slaperig dorp in de Indiase staat Kerala dat ooit bekend stond om alcoholisme en nu beroemd is om zijn schaken. In het zuiden van India, waar telefoons, portemonnees en halve theekopjes lege tafels rommelig maken, vormt zich een menigte rond een schaakbord met twee tegenstanders.

Een van hen is de 15-jarige Gowrishankar Jayaraj. Omringd door toeschouwers die een blik op het schaakbord willen werpen, speelt Jayaraj met een blinddoek om. Blind spelen vanaf de opening betekent dat de tiener moet visualiseren, een mentaal model van het bord moet behouden en bijwerken, terwijl de zetten van beide spelers hardop worden gecommuniceerd door een aangewezen scheidsrechter.

Jayaraj speelt tegen de veel oudere Baby John, wiens gezichtsuitdrukking gespannen is van ongemak. Zijn ineengeschrompelde schouders en samengeperste lippen verraden dat hij nog maar een paar zetten verwijderd is van het verliezen van zijn vierde partij in bijna 40 minuten. “Gowrishankar is pas 15 en al iets van een schaakwonder. Hij verslaat me zelfs als hij blind speelt,” zegt John.

‘Schaakdorp van India’

Jayaraj en John zijn inwoners van Marottichal, een slaperig dorp met bijna 6.000 inwoners aan de voet van de West-Ghats in het pittoreske Thrissur-district van de Indiase staat Kerala. In de vroege jaren 2000 kreeg Marottichal bekendheid binnen de schaakgemeenschap in Kerala als het “Schaakdorp van India” omdat men gelooft dat in elk huishouden minstens één persoon schaakvaardig is. Over het hele dorp zitten mensen regelmatig aan schaakborden, concurrerend in de schaduw van bushaltes, voor kruidenierswinkels en op de speeltuin.

“Meer dan 4.500 mensen hier – of 75 procent – van de 6.000 inwoners van het dorp zijn vaardige spelers,” zegt John, die ook de president is van de Schaakvereniging van Marottichal. Jayaraj staat momenteel binnen de top 600 actieve schakers van India, volgens de Wereldschaakbond (FIDE), en hoopt bij te dragen aan de groeiende status van India als wereldleider in de sport.

In september veroverde India de gouden medailles in de Open en Vrouwen categorieën op de 2024 Schaakolympiade. Vervolgens won de jongste grootmeester van het land, Gukesh Dommaraju, 18, het Wereldkampioenschap Schaken in december. Grootmeester Koneru Humpy rondde een overwinningrijke jaar voor India af door dezelfde maand het FIDE Vrouwen Wereldkampioenschap Snelschaken te winnen.

Jayaraj, die momenteel een rating van 2012 heeft van FIDE, hoopt in de voetsporen te treden van Indiase helden zoals Viswanathan Anand en Dommaraju, en een grootmeester te worden. Zijn droom weerspiegelt de lange weg die Marottichal heeft afgelegd om zich te ontdoen van een reputatie die heel anders was dan de huidige.

‘Koning en redder’

Veertig jaar geleden was het dorp in de greep van een alcoholverslaving en gokcrisis die veel gezinnen op de rand van de ondergang bracht. In de jaren ’70 brouwden drie huishoudens in Marottichal noten-alcohol voor eigen gebruik. Maar begin jaren ’80 was het dorp uitgegroeid tot een regionale hub voor de productie van illegale alcohol.

De handel stroomde tussen dorpen, met Marottichal als bron van de alcohol. Maar boerengezinnen begonnen hun vee en gewassen te verwaarlozen. Met afnemende opbrengsten van het land, wendden de dorpelingen zich al snel tot gokken via kaartspellen in de alcoholproductiehuizen, waar ook bookmaker actief waren. Een gebrek aan regelmatig inkomen en de afhankelijkheid van alcohol zorgden ervoor dat veel gezinnen in armoede vervielen.

“Jonge kinderen hadden geen kleren om te dragen. Anderen leden honger,” zegt een andere lokale inwoner die om anonimiteit verzocht. Er leek geen hoop op een einde aan de epidemie.

Totdat Charaliyil Unnikrishnan, een lokale inwoner die in ballingschap was gegaan, eind jaren ’80 terugkeerde naar Marottichal. Unnikrishnan was door zijn familie verstoten omdat hij zich in zijn jeugd had aangesloten bij een Maoïstische beweging. Hij gaf de beweging op en keerde terug in zijn vroege dertiger jaren om een theehuis op te zetten in het hart van het dorp.

Unnikrishnan besloot in actie te komen. Hij verzamelde een kleine groep vrienden waarmee hij uit zijn tienerjaren kende en begon te netwerken met de vrouwen en moeders van de alcoholproducenten die boos waren op hun echtgenoten en zonen voor het leiden van de productie. Gedurende enkele maanden ontving Unnikrishnan sporadische tips over brouwperiodes, die meestal lang in de nacht plaatsvonden. Unnikrishnan en zijn vrienden zouden de huizen waar alcohol werd geproduceerd en opgeslagen binnenvallen, verborgen voorraden en de gebruikte apparatuur vernietigen.

Soms stuitten ze op weerstand, maar Unnikrishnan had steun verzameld van andere dorpelingen die wanhopig naar verandering verlangden. De producenten, met een afname in vraag en weinig middelen om hun onderneming opnieuw te starten, waren in de minderheid. Na de invallen nodigde Unnikrishnan leden van de gemeenschap uit om schaak te spelen.

“Het spel bracht ons samen. We begonnen er steeds meer over te praten, en mensen kwamen samen om te spelen in plaats van te drinken,” zegt John, die financiering van andere dorpen veiligstelde om regionale toernooien op te zetten en met succes campagne voerde voor schaak als onderdeel van het curriculum in zowel de lagere als de hogere basisscholen in het dorp.

“We begonnen echt onze levens te herstructureren rond dit prachtige bord,” zegt hij. In zijn winkel schonk Unnikrishnan de dorpelingen niet alleen thee, maar ook zijn visie op een toekomst vrij van alcoholverslaving. En dat, vertelde hij hen, kon worden gedaan door middel van schaak, een oud strategisch spel waarvan wordt aangenomen dat het in India is ontstaan.

Al snel werd het een gewoonte om mensen verdiept over een schaakbord te zien in het dorp. Ondertussen begonnen de gevallen van alcoholverslaving en gokken af te nemen in het dorp. Gezinnen, ooit verwoest door de fles, verzamelden zich nu rond een schaakbord, concurrerend tegen geliefden voor de spanning van een schaakmat.

“Voordat we schaak kenden, waren velen van ons doelloos,” zegt Francis Kachapilly, een herstelde alcoholist, terwijl hij naast Unnikrishnan staat in het theehuis en naar Jayaraj en John kijkt. “We hadden geen focus. Schaak gaf ons iets nieuws.”

Unnikrishnan heeft bijna 1.000 dorpelingen schaak geleerd en heeft zelf tegen grootmeesters op internationaal niveau gespeeld. Verschillende jonge spelers uit Marottichal nemen regelmatig deel aan internationale en nationale competities. In 2016 ontving Marottichal een Universele Aziatische Record van het Universele Records Forum voor het grootste aantal amateurcompetitors (1.001) dat tegelijkertijd schaak speelde in Azië.

Unnikrishnan, nu 67, staat bij de mensen in Marottichal bekend als “onze koning en redder,” zegt John.

‘Schaak heeft me weer tot leven gebracht’

In tegenstelling tot gokken is er bijna geen element van kans in schaak. Het spel is deterministisch – de speler die de beste reeks zetten maakt, wint; en de regels en het formaat verwijderen de mogelijkheid om ongunstige omstandigheden als excuses aan te voeren of pech te verwijten voor verliezen.

Unnikrishnan is terughoudend om te zeggen dat de waarde die schaak hecht aan het maken van goede beslissingen en het vermijden van slechte, de enige reden is voor de vermindering van alcoholisme en gokken in Marottichal. Maar hij gelooft dat het een “grote impact” had.

Over de hele wereld is schaak instrumenteel geweest in het behandelen van verslaving en psychologische en cognitieve problemen. In Spanje werd de sport geïntegreerd in rehabilitatieprogramma’s om verslaving aan drugs, alcohol en gokken te behandelen. Meer recentelijk stelde de psycholoog Rosie Meeks in het Verenigd Koninkrijk dat schaakclubs in gevangenissen hielpen om “geweld en conflicten te verminderen, communicatie en andere vaardigheden te ontwikkelen, en positief gebruik van vrijetijd” onder gedetineerden te bevorderen.

Weinigen hebben de voordelen van schaak meer gevoeld dan Jayem Vallur. De 59-jarige is vice-president van de Schaakvereniging van Marottichal en een van de meest enthousiaste spelers. Net voor de middag op een koele dag in januari opent hij zijn partij met een stralende glimlach, en halverwege het spel lacht hij aanstekelijk met zijn tegenstander. Stukken worden uitgewisseld met ondeugende grappen over het zwart-wit bord tussen hen.

Vijfentwintig jaar geleden vocht Vallur voor zijn leven na een hoge snelheid ongeluk terwijl hij op zijn motorfiets reed. Eerste hulpverleners haalden zijn levenloze lichaam van de weg en haastten hem naar het ziekenhuis, waar hij twee maanden aan de beademing zou liggen.

Hij was aanvankelijk volledig verlamd, maar begon langzaam weer beweging in zijn onderlichaam te krijgen. Unnikrishnan en John waren onder zijn dichtste vrienden en zouden urenlang naast zijn ziekenhuisbed doorbrengen. Nadat Vallur tekenen van verbetering in zijn spraak begon te vertonen, brachten zijn vrienden een schaakbord mee tijdens hun bezoeken. Al snel begon zijn cognitieve functie te verbeteren. Tegenwoordig is alleen zijn rechterarm verlamd van de schouder naar beneden.

Vallur gelooft dat de reguliere schaakpartijen tijdens zijn herstel hielpen. “Schaak heeft me weer tot leven gebracht,” zegt hij.

In 2023 trok de verlossing van Marottichal de aandacht van filmmaker en schrijver Kabeer Khurana, die een 35 minuten durende film regisseerde, “The Pawn of Marottichal”, waarin de strijd van het dorp met verslaving tot zijn herstel werd geportretteerd. Khurana, wiens film dit jaar zal worden uitgebracht, zegt dat hij “de enthousiasme, passie en energie van de mensen voelde toen hij het dorp voor het eerst bezocht.”

Terug in Unnikrishnan’s theehuis beginnen de middagsessies zich te beëindigen. Vallur stapt naar voren voor een laatste partij tegen Jayaraj, die weer de overwinning behaalt. “Ik heb zijn moeder leren schaken,” zegt Vallur met een glimlach. “Hij gaat heel India trots maken.”