Roman schrijver Viet Thanh Nguyen over de gevolgen van het uitspreken tegen onrecht

Schrijven tegen onrecht

Roman schrijver Viet Thanh Nguyen weegt de kosten van het spreken tegen onrecht. Ondanks publieke druk heeft Nguyen zich uitgesproken tegen de oorlog van Israël in Gaza.

In een theater in Cambridge, Massachusetts, maakte Nguyen zich klaar om te spreken. Het was december 2023 en hij was halverwege een zesdelige lezingreeks aan Harvard University. De opmerkingen die hij maanden eerder had opgesteld, voelden inmiddels verouderd. Wat zwaarder woog dan ooit op zijn gemoed, was de oorlog van Israël in Gaza.

Sinds de oorlog in oktober begon, had Nguyen verslaggeving gezien waarin Palestijnse gezinnen van de ene op de andere dag werden uitgeroeid, buurten tot stof werden gereduceerd en hongersnood als een wapen werd gebruikt. Hij had echter ook de pijn van publieke backlash gevoeld voor zijn uitspraken. Kritiek op de oorlog ging vaak gepaard met beschuldigingen van antisemitisme of onverschilligheid voor het lijden van de gevangenen in Gaza, in handen van de gewapende groep Hamas.

Voor kunstenaars zoals Nguyen kunnen de gevolgen verloren contracten en geannuleerde optredens zijn. Nguyen had zijn geplande lezing in New York’s 92nd Street Y — een belangrijke culturele instelling in de Verenigde Staten — abrupt moeten onderbreken nadat hij een brief had ondertekend waarin hij het geweld in Gaza veroordeelde.

Bij het voorbereiden van zijn lezing aan Harvard stond hij voor een keuze: het huidige onrecht onder ogen zien — en de tegenreactie accepteren — of het onderwerp helemaal vermijden. Hij besloot te doen wat hij als ongemakkelijk, maar noodzakelijk beschouwde.

Oorlog en herinnering

Nguyen heeft in zijn fictie en non-fictie thema’s van verdeelde identiteit en geopolitieke onrust verkend. Deze lezingreeks vormde de basis voor Nguyens nieuwste boek, To Save and to Destroy, dat vorige maand in de VS werd uitgebracht.

In de pagina’s van het boek, waarin Nguyen — winnaar van de Pulitzerprijs voor fictie in 2016 — betoogt dat schrijvers nooit neutraal zijn. Ze zijn verstrengeld in de systemen die ze proberen weer te geven. Het boek, dat memoires, kritiek en politieke reflectie samenbrengt, is gefocust op macht: wie het heeft, wie zich ertegen verzet en wat er op het spel staat wanneer kunstenaars zich vrij uitspreken.

Nguyen kent deze materie uit eerste hand. Geboren in 1971, te midden van de Vietnamoorlog, was hij slechts vier jaar oud toen de Noord-Vietnamese troepen hun laatste duw gaven om grip op het land te krijgen. Nguyen, zijn moeder en zijn oudere broer vluchtten te voet uit hun geboortestad Buôn Ma Thuột. Op een boot naar Saigon werden ze herenigd met Nguyens vader en begonnen ze hun reis naar de VS als vluchtelingen.

Het confronteren van de geschiedenis en politiek van die tijd is een bepalend thema in zijn werk. The Sympathizer — zijn Pulitzer-winnende debuut — verkent de gebroken identiteiten en verdeelde loyaliteiten van een spion in de nasleep van de oorlog. Zijn non-fictie, waaronder Nothing Ever Dies, biedt een lens op hoe herinneringen aan oorlog kunnen worden verdraaid en gemanipuleerd.

Hoewel sommigen ontsnapping in literatuur waarderen, vindt Nguyen inspiratie in het confronteren van de complexiteit van de politiek. Zijn werk heeft hem verschillende prestigieuze prijzen opgeleverd, van de Guggenheim Fellowship tot de MacArthur “genius grant”. “Het idee dat kunst politiek is, is geen vervorming van kunst. Het is een vervulling ervan,” zei hij.

De uitdaging van het uitspreken

De politieke situatie rondom de oorlog in Gaza heeft nieuwe uitdagingen gepresenteerd voor Nguyen en andere schrijvers. Al in 2016 had Nguyen zijn steun uitgesproken voor Boycot, Divestment and Sanctions (BDS), een geweldloze protestbeweging tegen Israël ter ondersteuning van Palestijnse rechten.

In oktober 2023 ondertekende hij een open brief die werd gepubliceerd in de London Review of Books, samen met meer dan 750 andere schrijvers, waarin werd opgeroepen tot een wapenstilstand in Gaza en de militaire acties van Israël werden veroordeeld.

De gevolgen waren snel zichtbaar. De annulering van zijn lezing in de 92nd Street Y leidde tot nationale media-aandacht en intense publieke discussie. “Ik hoop dat er een moreel consensus is dat het doden van burgers verkeerd is, of het nu door Hamas of door Israël gebeurt,” schreef hij als reactie op sociale media. Toch bekritiseerden sommige commentators hem voor het claimen van een “morele gelijkwaardigheid” tussen de twee partijen.

Nguyen benadrukte dat zijn platform geen schild is: hij krijgt nog steeds te maken met tegenreacties op zijn werk. “Mensen praten gewoon niet meer met me, mensen hebben me uit hun kringen gezet, of ik heb uitnodigingen voor evenementen verloren,” zei hij. Toch erkende hij dat zijn positie in de literaire gemeenschap het “prijskaartje” van zijn keuzes “hanteerbaar” heeft gemaakt. “Ik spreek vanuit een positie van privilege,” zei hij. “Mijn titels, mijn professionele status — misschien beschermen ze me een beetje.” Andere schrijvers, voegde hij eraan toe, zijn kwetsbaarder en de gevolgen van het uitspreken kunnen ernstiger zijn.

Een tol voor schrijvers

In mei 2021 werd bijvoorbeeld een 22-jarige medewerker van de Associated Press, Emily Wilder, ontslagen nadat rechtse media pro-Palestijnse uitspraken die ze tijdens haar studie had gedaan, opnieuw onder de aandacht brachten. Meer recent, in maart, werd de administratie van president Donald Trump Rumeysa Ozturk, een Turkse PhD-studente aan de Tufts University, aangehouden en haar visum werd ingetrokken. Haar supporters zeggen dat ze niet veel meer deed dan een opinieartikel co-schrijven dat kritisch was op de weigering van de universiteit om de “Palestijnse genocide” te erkennen. Hoewel ze uit de overheidsgestuurde detentie is vrijgelaten, blijft ze geconfronteerd met uitzettingsprocedures.

Naast zijn werk als schrijver heeft Nguyen ook een achtergrond in film en televisie, waarbij hij als regisseur, scenarioschrijver en editor heeft gewerkt aan verschillende internationale projecten. “In de afgelopen paar maanden heb ik deze overweldigende schuldgevoelens gevoeld, alsof ik mijn eigen veiligheid boven het uitspreken kies. Het is de eerste keer dat ik me zo voel,” zei hij. “Ik heb een paar interviews voor de BBC gedaan, waar ik een Palestijnse keffiyeh droeg en zeer uitgesproken was. Maar ik zie mezelf dat in de nabije toekomst niet meer doen.”

Hij voegde eraan toe dat hij vrienden heeft met groene kaarten die onverwachts werden ondervraagd bij hun herintrede in de VS, ondanks hun status als permanente bewoners. “Na de herverkiezing van Trump zei ik tegen mezelf: ‘Deze keer ga ik niet boos en gefrustreerd blijven. Ik ga gewoon mijn hoofd omlaag houden en vooruit blijven gaan,'” zei hij.

Celine Parreñas Shimizu, de decaan van de UCLA School of Theater, Film and Television, gelooft dat stemmen zoals die van Nguyen kunnen helpen de stilte te doorbreken die voortkomt uit dergelijke onderdrukking en bedreigingen. “Kritische erkenning”, legde ze uit, “maakt creativiteit mogelijk als reactie op de krachten die proberen ons te doen zwijgen”. Maar ook zij waarschuwde dat geen enkele hoeveelheid lof een auteur volledig kan beschermen tegen schade aan hun reputatie of verloren kansen. “Kritische of professionele erkenning biedt geen waarborg tegen de fundamentele dehumanisering van racisme,” zei Parreñas Shimizu.

Een spirituele ‘verplichting’

De druk op jonge, opkomende schrijvers weegt zwaar op Nguyen, die soortgelijke worstelingen onder zijn studenten aan de University of Southern California heeft gezien. “Jonge schrijvers hier zijn zoals schrijvers overal. Ze zijn bang om niet gepubliceerd te worden. Ze zijn bang om geen leven in het publiek te hebben,” zei Nguyen. Die angsten kunnen leiden tot levensveranderende beslissingen, legde Nguyen uit. “Ik heb een schrijver gehad die transgender is. Ze heeft de VS een paar weken geleden verlaten, doodsbang, en heeft zich naar een ander land verplaatst.”

Wanneer hij met zijn studenten praat, benadrukt hij de tijd en moeite die nodig zijn om een carrière in het schrijven na te streven, ongeacht de omstandigheden. “Wat ik probeer te doen met die schrijvers is ze duidelijk maken dat het 30 jaar ellende heeft gekost om te komen waar ik nu ben. Elke schrijver is alleen. Je moet discipline in jezelf cultiveren om die eenzaamheid onder ogen te zien.”

Maar zelfs dan vragen degenen die het dichtst bij Nguyen staan zich af welke tol zijn schrijven en publieke activisme kunnen eisen. Thi Bui, een cartoonist, heeft voor het eerst contact gemaakt met Nguyen tijdens een schrijversresidency van het Diasporic Vietnamese Artists Network (DVAN). Sindsdien hebben ze samengewerkt aan een kinderboek.

“Hij pakt dingen frontaal aan,” zei ze. “Hij kanaliseert zijn woede in snel schrijven.” Maar ze heeft ook de druk opgemerkt die hij voelt voor het uitspreken, zelfs op momenten dat stilte gemakkelijker zou zijn. “Hij draagt altijd meer met zich mee dan hij laat zien,” zei Bui. “Zelfs als hij grappen maakt of lacht, voel je de zwaarte erachter. Ik maak me soms zorgen over dat. Zoveel als hij aan de wereld werkt, is er altijd veel trauma waarmee hij moet omgaan.”

Voor Nguyen is het uitspreken echter een deel van zijn culturele kader — een onlosmakelijk deel van zichzelf. “Ik ben katholiek opgevoed. Paus Franciscus is net overleden en ik heb veel aan hem gedacht,” zei hij. “Die traditie leerde me over gerechtigheid — niet als een slogan, maar als iets spiritueels. Jezus was een waarheidsverteller. Dat deed er toe.” Zijn schrijven, zegt hij, is verbonden met die spirituele erfenis. “Ik draag die verplichting met me mee.”