Over Lege Praat en Genocide in Gaza

Een Palestijnse man bekijkt het puin van gebouwen die door het Israëlische leger zijn verwoest in Rafah, in het zuiden van de Gazastrook, op 4 februari 2025.

Vandaag voelt schrijven als het planten van de spreekwoordelijke boom in het aangezicht van de apocalyps. Jaren geleden begon ik te schrijven om de betekenis van woorden te herstellen. Toen ik in de jaren ’90 als vluchteling uit Bosnië naar Zweden vluchtte, was er een tijd waarin woorden op alle mogelijke manieren niet meer werkten. Ik kon zelfs het woord “boom” niet uitspreken en het verbinden met de grote mooie dingen buiten het kamp. Ik was gek als Hamlet, schreeuwend “Woorden, woorden, woorden!” Geluid en woede. Het betekent niets.

Wij Bosniërs waren terughoudend in het gebruik van het woord “genocide” totdat de machtige rechtbank ons vertelde dat we dat konden doen. En zelfs toen, of vooral toen, wilde de ontkenningsindustrie ons verhinderen om een spade een spade te noemen. De ontkenners leerden ons dat woorden gewicht hebben. De juiste woorden kunnen leiden tot actie. Niet zoals deze lege zinnen die we horen over de genocide van de Palestijnen.

Ik leerde laat in het leven Engels, vooral omdat ik me schaamde dat Zweden het goed spraken en ik niet eens twee woorden aan elkaar kon knopen om mijn leven te redden. Na verloop van tijd leerde ik dat de verhalen van onze gedwongen ballingschap, hoewel uniek, de ervaring van de ontheemding van miljoenen andere mensen weerspiegelden. Op de een of andere manier creëerden zij magische intimiteiten met mensen die zo verschillend van ons waren, die soms uit plaatsen kwamen waar ik nog nooit van had gehoord, maar zij hadden van mij gehoord. Zij hadden mijn verhalen gelezen.

Ik stelde me voor dat deze wonderbaarlijke menselijke connectie vergelijkbaar was met mijn verliefdheid op de lang overleden buitenlander die Shakespeare heet, aan de Universiteit van Stockholm. Zijn woorden kwamen uit de mond van een kleine Pakistaanse professor met de grootste stem die ik ooit had gehoord. Ishrat Lindblad, moge ze rusten in vrede, had grijs haar, een kleurrijke sari en een Brits accent. “Te zijn of niet te zijn, dat is de vraag,” reciteerde ze in de klas.

Ze werd mijn lerares, mijn felste criticus en vervolgens mijn grootste fan. Altijd een vriendin. Zij was de reden dat ik ook leraar werd. Zij was de reden waarom ik begreep waarom moslims vijf keer per dag voor hun leraren bidden, direct na het bidden voor hun ouders. Ze was een goede luisteraar en sprak niet veel, maar wanneer ze sprak, deed het ertoe. Nooit een lege zin. Nooit een verspild woord. Altijd vanuit het hart.

Een lange tijd vroeg ik me af waarom God in de Quran blijft herhalen dat er geen nutteloze gesprekken in het Paradijs zullen zijn. Het was een van de meest verwarrende dingen om te lezen. Ik bedoel, iedereen kan begrijpen dat de aantrekkingskracht van het hiernamaals wordt uitgedrukt door zaken als tuinen, rivieren van melk en honing, rijkdom en onvoorstelbare genoegens.

Maar steeds weer te stellen dat het Paradijs vrij zal zijn van “triviale” of “verspilde” gesprekken was op zijn best nieuwsgierig. Ik kon me niemand voorstellen die zou zeggen: “Hé, ik zal hard werken en goed zijn en alles opofferen om al dit lege gepraat te vermijden.” Nu kan ik het me wel voorstellen.

Terugkijkend op mijn verleden terwijl we de rauwste vormen van macht op het Palestijnse volk zien worden uitgeoefend, word ik opnieuw herinnerd aan dat moment waarop “boom” geen boom was en ik zelfs niet twee woorden aan elkaar kon knopen, zelfs niet als je me onder schot hield.

Ik ben soms weerzinwekkend in de gangen van mijn universiteit waar mensen betekenisvolle dingen zouden moeten zeggen, maar wat ik meestal hoor is leeg gepraat. Ik herken mijn Zweden niet meer, het land dat duizenden van ons Bosniërs opnam in een tijd van zijn grootste economische crisis, en het deed het daarna goed.

Een voormalig hoofd van een Zweedse kerk vertelde me hoe hij ooit met hulp naar Sarajevo vloog, landde op een gevaarlijke landingsbaan, uitlaadde en weer terugvloog. Iedereen droeg bij. Tijdens de Tweede Wereldoorlog redde Raoul Wallenberg duizenden Joden in Hongarije door beschermende paspoorten uit te geven en hen onder te brengen in gebouwen die als Zweedse grond waren verklaard. Ik ben een begunstigde van de Wallenberg Stichting die me 20 jaar geleden hielp mijn PhD te financieren.

Nu snijdt Zweden in de hulp. Het budget van de Zweedse Internationale Ontwikkelingssamenwerking voor “duurzame vrede” is in slechts enkele jaren aanzienlijk verminderd, vooral voor de MENA-regio. We veroordelen en snijden banden volgens gemak. We bieden hulp op basis van eigenbelang. De brutaliteit van de macht.

Zweden heeft zich onthouden van een resolutie van de Verenigde Naties die vraagt om een humanitaire wapenstilstand in Gaza. Daarboven, in dat grote colosseum van naties, klinken resoluties als goede voornemens van ons gewone stervelingen, en de vraag is of één beslissende duim naar beneden kan worden omgezet in een duim omhoog door de menigte. En zo “veranderen ondernemingen van groot gewicht en moment … in het verkeerde en verliezen de naam van actie”, zoals Hamlet zei.

Het is bijna een jaar geleden dat ik “Schrödinger’s Genocide” schreef, en ik wou dat de wereld me op enige wijze ongelijk had bewezen. Ik ben blijven schrijven, want woorden zijn mijn gereedschap. Ik heb de Zweedse overheid geschreven over de toekomst van het onderwijs in Gaza, zodra er vrede is. Geschreven naar vrienden en vijanden. Er wordt momenteel zoveel gezegd en geschreven. We verdrinken in woorden. Het is alsof elk woord een meme is geworden in eindeloze herhalingen en iets schrijven voelt nog steeds als het planten van de spreekwoordelijke boom in het aangezicht van de apocalyps.

Zelfs nu de bombardementen zijn gestopt en de langverwachte uitwisseling van gevangenen is begonnen, weet ik uit onze eigen geschiedenis van genocide dat misdaden doorgaan onder het voorwendsel van een wapenstilstand, onder de stilte van de media en de bemoeienis van buitenlandse machten. Als de oorlog echt tot een einde komt, zijn er andere soorten vuren die door de overlevende mannen, vrouwen en kinderen moeten worden geblust, die we uiteindelijk uit onze aandacht zullen verdringen, net zoals anderen voor ons dat hebben gedaan, waardoor de cyclus van hun fysieke ontheemding voortduurt.

Hun beelden kunnen langzaam uit onze feeds verdwijnen, maar we mogen niet toestaan dat veroordelingen en oproepen tot actie slechts woorden blijven. We moeten blijven eisen dat rechtvaardigheid en respect voor Palestijnse rechten worden geëist.

“Woorden, woorden, woorden,” hoor ik de geest van Shakespeare op de adem van mijn overleden lerares, en ik vraag me af, is het nobeler “om die slings and arrows van buitensporig geluk te lijden, of om wapens op te nemen tegen een zee van problemen, en door te verzetten ze te beëindigen?”