Onder Trump zijn de Amerikaanse luchtaanvallen op Somalië verdubbeld sinds vorig jaar. Wat is de reden?

Nieuws|Conflict

Onder Trump zijn de Amerikaanse luchtaanvallen op Somalië sinds vorig jaar verdubbeld. Waarom?

Een Amerikaans militair vliegtuig voert routinevluchten uit vanaf het vliegdekschip USS Harry S Truman, in een hand-outfoto vrijgegeven op 1 februari 2025.

Mogadishu, Somalië – Het beëindigen van de “eeuwige oorlogen” van de Verenigde Staten was een belangrijk slogan van Donald Trump’s verkiezingscampagne van 2024, waarin hij en veel van zijn aanhangers zich uitspraken tegen het verspillen van Amerikaanse middelen en levens in conflicten over de hele wereld.

Maar op 1 februari, slechts 10 dagen na zijn herinauguratie, kondigde president Trump aan dat de VS luchtaanvallen hadden uitgevoerd op de hoge leiderschap van ISIL (ISIS) in Somalië. “Deze moordenaars, die we in grotten hebben aangetroffen, bedreigden de Verenigde Staten,” luidde zijn bericht op X. Dit markeerde Trump’s eerste militaire actie in het buitenland, maar het zou niet zijn laatste zijn.

Sindsdien heeft de VS wapens en steun geleverd aan Israël in zijn oorlogen in Gaza en het Midden-Oosten; het heeft aanvallen uitgevoerd op Jemen; en zelfs de nucleaire faciliteiten van Iran aangevallen. Tegelijkertijd zijn de Amerikaanse luchtaanvallen in de Hoorn van Afrika sinds vorig jaar meer dan “verdubbeld”, volgens het Amerikaanse Afrikacommand (AFRICOM).

AFRICOM, dat toezicht houdt op de Amerikaanse militaire operaties op het continent, heeft in 2025 ten minste 43 luchtaanvallen in Somalië uitgevoerd, volgens de denktank New America, die aanvallen bijhoudt met behulp van AFRICOM-gegevens. Meer dan de helft van die aanvallen, uitgevoerd in samenwerking met de federale regering van Somalië, was gericht op IS-Somalië, de ISIL-tak in de noordoostelijke staat Puntland, terwijl de overige aanvallen gericht waren op al-Shabab.

De toename van de Amerikaanse luchtaanvallen op IS-Somalië lijkt verband te houden met groeiende zorgen dat de groep een centrum is geworden voor regionale en wereldwijde ISIL-verbonden groepen op het gebied van financiering en aanvallen, volgens Amerikaanse functionarissen.

Tegelijkertijd wijzen experts ook op de recente zorgwekkende vooruitgangen die al-Shabab in Somalië heeft geboekt.

Maar waarom is dit een oorlog waaraan de Trump-administratie, bekend van “Make America Great Again”, steeds meer betrokken is – vooral gezien het feit dat decennia van het Amerikaanse beleid in Somalië zijn gekenmerkt door controverse, rampen en mislukkingen?

“Sinds Black Hawk Down was Somalië een no-go zone voor de VS,” zei Abukar Arman, een Somalische analist en voormalig speciaal gezant van de VS, verwijzend naar de mislukte Amerikaanse militaire interventie in 1993, waarbij 18 Amerikaanse troepen en duizenden Somalische burgers omkwamen.

In 2007 werd Somalië het eerste land op het Afrikaanse continent dat slachtoffer werd van een Amerikaanse luchtaanval in het post-9/11 tijdperk als onderdeel van de zogenaamde “oorlog tegen terrorisme”. In de decennia die volgden, bleef de Amerikaanse luchtaanval op het land niet alleen bestaan, maar intensifieerde deze ook.

Tijdens de gecombineerde 16 jaar onder de voormalige presidenten George W. Bush en Barack Obama waren er meer dan 50 Amerikaanse luchtaanvallen op Somalië, terwijl Trump’s eerste termijn alleen al 219 aanvallen zag, volgens New America. Met tientallen extra aanvallen al vijf maanden in zijn tweede termijn, zeggen analisten dat als dit zo doorgaat, Trump zeker het aantal van 51 aanvallen dat de Biden-administratie tijdens zijn gehele vier jaar in functie heeft uitgevoerd, zal overtreffen.

Jethro Norman, een senior onderzoeker bij het Deense Instituut voor Internationale Studies, suggereert dat Trump in Somalië een ideaal podium heeft gecreëerd om de Amerikaanse machtscapaciteiten op afstand te projecteren – aangezien het hoge vuurkracht, lage toezicht en weinig binnenlandse politieke risico’s combineert.

“Wat je nu ziet, is een piek in drone-activiteit, maar zonder enige bijbehorende investering in langetermijnvredesopbouw of ondersteuning van bestuur,” legde hij uit.

Norman benadrukte ook hoe interne conflicten binnen het Witte Huis van Trump over het beleid in Somalië een rol hebben gespeeld in de enorme toename van Amerikaanse luchtaanvallen.

“Er waren ook concurrerende kampen binnen zijn [Trump’s] administratie. Sommigen pleitten sterk voor kinetische betrokkenheid in Somalië en Jemen, terwijl anderen betoogden dat terrorismebestrijding een afleiding was van de grote machtsstrijd met China.

“Die beleidsdruk en -trek [tussen spektakel en strategie] helpt te verklaren waarom luchtaanvallen toenamen, zelfs terwijl Trump sprak over het beëindigen van eeuwige oorlogen,” zei hij.

Al-Shabab vooruitgang

Sommige analisten suggereren dat een andere reden voor de toename van de Amerikaanse aanvallen zou kunnen zijn dat al-Shabab dit jaar een ongekende tegenaanval heeft uitgevoerd. In deze tegenaanval heeft de gewapende groep de meeste territoriale winsten van de Somalische regering teruggedraaid en tientallen steden en dorpen in de regio Middle Shabelle van de semi-autonome staat Hirshabelle veroverd – de thuisbasis van president Hassan Sheikh Mohamud.

De situatie wordt verder gecompliceerd doordat al-Shabab tijdens deze tegenaanval in staat was om de hoofdstad te naderen en controleposten op te zetten op de belangrijkste wegen die in en uit Mogadishu leiden. Dit toont niet alleen de diepe structurele zwakte binnen de Somalische veiligheidsdiensten aan, maar ook de veerkracht van de gewapende groep terwijl ze dichter bij de machtszetel in Mogadishu komen, zeggen experts.

“Deze [recente Amerikaanse aanvallen] lijken meer te maken te hebben met de omstandigheden op het slagveld – en in het bijzonder, de waargenomen bedreiging van een al-Shabab-offensief dat enkele van de winsten van eerdere Somalische regeringsoffensieven heeft teruggedraaid,” zei David Sterman, de adjunct-directeur van het Future Security-programma bij New America.

“Er kunnen ook andere factoren meespelen, waaronder een grotere interesse in het richten op senior al-Shabab-leiders,” voegde hij eraan toe.

Terwijl de Trump-administratie haar bombardementcampagne voortzet, beweren sommigen dat dit waarschijnlijk alleen de gewapende groepen die het zegt te bestrijden, zal versterken.

“De huidige drone-diplomatie zou al-Shabab blijven helpen. Deze aanvallen doden burgers, vernietigen eigendommen en vee. De daaruit voortvloeiende grieven worden gebruikt door gewapende groepen die profiteren van deze gevoelens,” zei Arman, de Somalische analist, die ook een “gebrek aan een alomvattend VS-Somalië beleid dat gebaseerd is op een strategisch partnerschap dat de belangen van beide landen vooropstelt” opmerkte.

“Het is dwaas om te denken dat alle problemen met een hamer kunnen worden opgelost,” voegde hij eraan toe, verwijzend naar drones en militaire macht.

Burgerdoden, ‘gebrek aan verantwoording’

Tijdens Trump’s eerste termijn als president meldden mensenrechtenorganisaties en media talloze burgerdoden door Amerikaanse luchtaanvallen op Somalië. Dit werd verder verergerd toen AFRICOM toegaf dat er burgers omkwamen bij de luchtaanvallen die het uitvoerde.

De situatie bereikte zijn hoogtepunt in 2019 toen Amnesty International de VS beschuldigde van het begaan van “mogelijke oorlogsmisdaden” in Somalië als gevolg van zijn droneoorlog. Geen van de slachtoffers van Amerikaanse droneaanvallen is ooit gecompenseerd, ondanks oproepen tot verantwoording door mensenrechtenorganisaties en Amerikaanse wetgevers.

“Het constante gebrek aan verantwoording voor burger slachtoffers van Amerikaanse luchtaanvallen, vooral onder de vorige [Trump] administratie, zegt veel. Het onthult een diepgaand gebrek aan transparantie dat zeer verontrustend is,” zei Eva Buzo, de uitvoerend directeur van Victims Advocacy International, een organisatie die verantwoording zoekt voor slachtoffers van mensenrechtenschendingen in conflictgebieden over de hele wereld.

“De VS erkent schade aan burgers en heeft middelen toegewezen, maar blijft deze cruciale betalingen vermijden,” zei ze, eraan toevoegend dat wat nodig is, de bereidheid is om “oprecht te communiceren met de getroffen gemeenschappen, om beter te begrijpen wat de werkelijke gevolgen van droneaanvallen zijn voor hun leven, en wat er kan worden gedaan om deze impact tastbaar te erkennen.”

Ondertussen, wat de complexiteit van het slagveld in Somalië verder vergroot, is dat groepen zoals al-Shabab vaak onder de burgerbevolking leven en opereren. Dit biedt camouflage, maar betekent ook dat degenen die in oorlog zijn met de gewapende groepen zelden onderscheid maken tussen burgers en strijders wanneer ze doelwitten aanvallen.

Amerikaanse luchtaanvallen zijn vaak afhankelijk van onbetrouwbare menselijke inlichtingen in het platteland, waar al-Shabab het meest aanwezig is en waar clan rivaliteiten, informele economieën en verschuivende loyaliteiten allemaal factoren zijn die vaak door de VS over het hoofd worden gezien. Experts zeggen dat dit niet alleen de nauwkeurigheid van de doelwitten bemoeilijkt, maar ook de kans vergroot dat niet-strijders worden verwond.

Hoewel er geen officiële dodentol van Amerikaanse luchtaanvallen is, wordt aangenomen dat de jarenlange aanvallen tussen de 33 en 167 burgers in Somalië hebben gedood, volgens verschillende tellingen door New America en het non-profit conflictwaakhond, Airwars.

Deze burgerdoden door Amerikaanse luchtaanvallen ondermijnen de geloofwaardigheid van de VS in de regio en voeden het narratief waar gewapende groepen zoals al-Shabab op gedijen: dat van buitenlandse agressie en Somalische verraad, zei Norman van het Deense Instituut.

“Deze incidenten veroorzaken niet alleen wrok; ze bieden propaganda goud. Wanneer burgers worden gedood of zelfs gewoon worden verplaatst, maakt al-Shabab snel gebruik van de nasleep. Ze positioneren zichzelf als verdedigers van Somalische levens en soevereiniteit tegen een buitenlandse agressor en een zwakke federale overheid,” zei hij.

“Droneaanvallen zonder verantwoording kunnen eigenlijk de voorwaarden creëren voor de opkomst van de rebellengroepen die ze zouden moeten uitroeien,” voegde hij eraan toe.

Een algemeen beeld toont de scène van een explosie door een vermoedelijke lid van al-Qaida-verbonden al-Shabab, bij een winkel waar thee wordt verkocht, nabij een controlepost op een weg die leidt naar het parlement en het kantoor van de president, in Mogadishu, Somalië, in september 2023.

Voedt het vuur?

Na bijna twee decennia van Amerikaanse luchtaanvallen zijn veel analisten het erover eens dat luchtaanvallen alleen geen gewapende beweging kunnen verslaan die ingebed is in de structuur van de Somalische samenleving, haar sociale netwerken en degenen die profiteren van opeenvolgende buitenlandse interventies. Dit maakt het perspectief om deze gewapende groepen te temmen, laat staan te verslaan, moeilijk.

“Er zijn interessante parallellen met Afghanistan; lokale strijdkrachten hebben moeite om grondgebied te behouden, Amerikaanse luchtaanvallen vullen de vacuüm tijdelijk op, maar de lange termijn vooruitzichten blijven somber. Luchtkracht kan onderdrukken, maar het transformeert niet,” zei Norman.

“Die kloof tussen de retoriek van de VS en de Somalische realiteit is precies waar al-Shabab op gedijt. De groep maakt actief gebruik van deze momenten, en portretteert zichzelf als de enige actor die bereid is op te komen voor Somalische levens.

“In deze zin is het verlies van legitimiteit niet abstract; het beïnvloedt lokale beslissingen, voedt de rekrutering en verzwakt de vooruitzichten op een echte samenwerking tussen Somalische burgers en internationale actoren.”

Als de Trump-administratie haar luchtaanvallen op Somalië voortzet, zeggen analisten dat dit alleen maar olie op het vuur zal gooien door dezelfde vijand te versterken die het zegt te bestrijden. Tegelijkertijd zeggen zij dat de kosten van drones en raketten om een schrikbeeld aan de andere kant van de wereld te bestrijden, een verspilling is van het belastinggeld van de Amerikaanse burgers.

Experts op het gebied van militaire en terrorismebestrijdingsbeleid in de VS zeggen dat de kans op een militaire oplossing voor gewapende groepen in Somalië klein is.

“Het is onwaarschijnlijk dat de VS en haar Somalische partners al-Shabab volledig kunnen uitschakelen gezien de veerkracht die het in de loop van de tijd heeft getoond, en dit zou een andere aanpak vereisen dan wat deze aanvallen lijken te zijn. IS-Somalië heeft niet hetzelfde record van veerkracht,” zei Sterman, de adjunct-directeur van New America.

“Er is natuurlijk de vraag wat nederlaag en vernietiging daadwerkelijk betekent voor een niet-statelijke groep,” merkte hij op.

“Dat gezegd hebbende, zijn de doelstellingen van de VS waarschijnlijk meer beperkt dan de nederlaag of vernietiging van deze groepen – met de focus [meer] op containment of de eliminatie van specifieke capaciteiten of netwerkverbindingen.”

In de tussentijd zeggen experts dat hoe meer de VS leunt op drones zonder te investeren in lokale legitimiteit en het ondersteunen van grassroots verzoening, hoe meer groepen zoals al-Shabab en IS-Somalië zullen gedijen en groeien onder een nieuwe generatie uitgeslotene Somaliërs.