Merz uit kritiek op Trump’s Verenigde Staten tijdens pogingen om een coalitie te vormen

Friedrich Merz hoopt op een coalitie met de Sociaal-Democraten na verkiezingsoverwinning

De aanstaande Duitse kanselier Friedrich Merz heeft zich krachtig uitgesproken tegen de regering van de Verenigde Staten onder Donald Trump, uren na zijn overwinning bij de federale verkiezingen op zondag. “Na de opmerkingen van [president] Donald Trump van vorige week … is het duidelijk dat deze regering zich niet veel aantrekt van het lot van Europa,” zei Merz, leider van de Christelijk Democratische Unie (CDU), tijdens een televisiediscussie op verkiezingsavond. Hij pleitte voor Duitse “onafhankelijkheid” van de VS.

Op 18 februari noemde Trump de Oekraïense president Volodymyr Zelenskyy een “matig succesvolle komiek”, die een “dictator zonder verkiezingen” was en “een verschrikkelijke job” had gedaan. Dit was een dramatische ommekeer ten opzichte van de nauwe band die Zelenskyy had gehad met Trumps voorganger, Joe Biden. Zelenskyy bood zondag zijn ontslag aan als Oekraïne onmiddellijke NAVO-lidmaatschap zou krijgen.

Een week eerder deed de Amerikaanse minister van Defensie, Pete Hegseth, Europese leiders versteld staan door te zeggen dat zij “de overweldigende meerderheid van de toekomstige dodelijke en niet-dodelijke hulp aan Oekraïne moeten leveren” en de leiding moeten nemen in het beschermen van hun continent tegen Rusland door 5 procent van het bruto binnenlands product (BBP) aan defensie uit te geven, in plaats van de huidige 2 procent.

Merz stelde dat het onzeker is “of we op de volgende NAVO-top in juni nog steeds over de NAVO in zijn huidige vorm zullen praten,” of dat “we veel sneller een Europese defensiecapaciteit moeten opzetten.” Tijdens een persconferentie op maandag vertelde Merz aan journalisten dat “het vijf minuten voor middernacht is voor Europa” als het om defensie gaat.

Zijn gedurfde retoriek staat in schril contrast met de zwakke hand die de kiezers hem hebben gegeven. De CDU behaalde 28,6 procent van de stemmen op zondag, het laagste percentage sinds de oprichting van de partij in 1949.

Merz is in versnelde gesprekken om een centrische “grote coalitie” te vormen met de Sociaal-Democratische Partij (SPD), die uit de macht is gezet. Zijn CDU, samen met de Christelijk Sociale Unie (CSU), zou met 360 leden in de 630-zitplaatsen tellende Bundestag, het Duitse parlement, kunnen regeren. Maar ze moeten hun meningsverschillen over buitenlands beleid, defensie en het economische beleid dat hen verbindt, oplossen.

SPD-leider Olaf Scholz heeft stellig geweigerd om 500 km bereikende Taurus-raketten aan Oekraïne te leveren. Merz zei vorig jaar oktober dat hij het zou doen als Rusland zou weigeren te stoppen met het aanvallen van Oekraïense burgers. Moskou ontkent consequent doelbewust burgers te raken in zijn oorlog in Oekraïne.

Merz en Scholz zijn het eens over de noodzaak om de Duitse industrie competitiever te maken door goedkopere energie te bieden, maar de CDU-leider wil drie kerncentrales heractiveren die door de Scholz-regering zijn gesloten. Merz wil ook de verzorgingsstaat drastisch verminderen, wat ten grondslag ligt aan het economische beleid van de SPD.

“Het is een grote fout om te betalen voor niet werken, en anderen niet de beste prikkels te geven om terug te keren naar de arbeidsmarkt,” vertelde hij op het Wereld Economisch Forum (WEF) in Davos vorige maand.

Een van hun grootste meningsverschillen is het constitutionele tekortplafond van Duitsland van 0,35 procent van het BBP. Dit was een van de redenen waarom Scholz drie jaar nodig had om de defensie-uitgaven naar 2 procent van het BBP te verhogen. Beide leiders hebben geaarzeld om het percentage te verhogen naar 5 procent.

“Zonder echte budgetaire kracht erachter is de retoriek van Merz slechts lawaai,” zei Grimes. Scholz steunt nu de creatie van “een slimme en gerichte wijziging van de schuldenregel,” en betoogt dat Duitsland, met een lage schuldenlast van 62 procent van het BBP, ruimte heeft om te lenen.

Merz, die een toegewijde verdediger van het tekortplafond is, zei in november dat hij het zou overwegen om het te veranderen, maar niet voor de soort welzijnsuitgaven waar de Sociaal-Democraten zo dol op zijn.

Misschien is het grootste meningsverschil tussen de twee over immigratie. “We zullen onmiddellijk dat deel van de migratie stoppen dat voortkomt uit gezinshereniging,” zei Merz tegen het WEF. “Er zijn 500.000 mensen die de afgelopen vier jaar zonder enige controle naar Duitsland zijn gekomen. Dit moet onmiddellijk stoppen.”

Als oppositieleider nodigde Merz de SPD uit om die maatregel op 29 januari te steunen. Toen zij weigerden, schokte hij hen door steun van welke kant dan ook te vragen, inclusief de extreemrechtse Alternative für Deutschland (AfD). “Ik kan hem niet meer vertrouwen,” zei Scholz na de stemming.

Twee factoren kunnen Merz en Scholz echter dichter bij elkaar brengen. Een daarvan is de toename van de steun voor de AfD, die 20,8 procent van de stemmen kreeg, twee keer zoveel als in 2021, door zowel de CDU als de SPD aan te tasten, deels op migratie. De twee centrische partijen hebben besloten niet samen te werken met de extreemrechtse partij.

De andere factor is de ommekeer in de Amerikaanse steun voor de defensie van Europa, die Less een “game-changer” noemde, aangezien de VS nu 35.000 soldaten uit Duitsland kunnen terugtrekken. “Ik beschouw Merz’ opmerkingen over onafhankelijkheid van de VS als een serieuze verklaring over zijn en Duitsland’s steun voor een sterker Europa,” zei Less. “De Amerikaanse veiligheidsgarantie is niet langer gegarandeerd, dus de belangrijkste reden om een alternatief voor de NAVO te verwerpen vervalt.”

Kan het gedaan worden? Europese defensie-autonomie zou een waarschijnlijker voorstel kunnen zijn als Duitsland en Frankrijk samenwerken om het Verenigd Koninkrijk in een supranationale Europese defensiecoalitie op te nemen. Anderen zijn minder overtuigd. “Europa zijn defensiecapaciteiten verhogen zou de NAVO niet verzwakken; het zou de alliantie versterken, de transatlantische banden verbeteren en de samenwerking bevorderen,” zei Grimes. “Het echte probleem is niet autonomie omwille van de autonomie – het gaat erom de afschrikking te vergroten,” voegde hij eraan toe. “Versterkte Europese capaciteiten kunnen alleen maar ondersteunen, niet vervangen, dat langdurige beschermingsnet.”

Less was het daar niet mee eens. Grotere defensie-uitgaven “zullen een prijs hebben, want hoe autonomer de Europeanen zijn op het gebied van veiligheid, des te autonomer ze politiek zullen zijn, wat hen bijvoorbeeld in staat stelt dichter bij China te komen,” zei hij, “iets dat in strijd is met de strategische belangen van de VS.”