Kunnen de Israëlische en Iraanse economieën een oorlog overleven?

Kunnen de Israëlische en Iraanse economieën een oorlog overleven?

De kosten van oorlog en de schade sinds vrijdag zullen zowel Israël als Iran treffen. Terwijl Israël zich in het midden van een kostbare oorlog bevindt, wordt Iran al jarenlang geteisterd door sancties. Nu Israël en Iran elkaar al zeven dagen lang aanvallen, bereidt de regio zich angstig voor op een mogelijk bredere conflictuitbreiding. Maar de vraag is of beide partijen in staat zijn om een langdurige oorlog te financieren.

Op vrijdag heeft Israël verschillende hoge militaire commandanten en nucleaire wetenschappers van Iran gedood en schade toegebracht aan enkele nucleaire locaties. Sindsdien heeft het ook delen van de fossiele brandstofsector van Iran beschadigd. Iran heeft als reactie raketaanvallen uitgevoerd op overheidsgebouwen en stedelijke gebieden in Israël.

Tot donderdag hebben de Israëlische aanvallen 240 levens geëist, terwijl de Iraanse aanvallen ten minste 24 doden hebben veroorzaakt. Dit conflict kost beide landen echter ook miljarden dollars en kan hun economische groei verstoren, wat zorgen oproept over de lange termijn fiscale planning.

Wat zijn de kosten van de oorlog voor Israël?

De langdurige militaire operaties van Israël in Gaza sinds oktober 2023 en de recente escalatie met Iran hebben het land in de duurste periode van conflict in zijn geschiedenis gestort. Volgens een rapport van de Israëlische zakenkrant Calcalist bereikte de cumulatieve kosten van de Gaza-oorlog alleen al tegen het einde van 2024 250 miljard shekels (67,5 miljard dollar).

Een rapport van Ynet News op 15 juni, geciteerd door een voormalige financiële adviseur van de stafchef van het Israëlische leger, schatte dat de eerste twee dagen van de gevechten met Iran alleen al Israël 5,5 miljard shekels (ongeveer 1,45 miljard dollar) kostten. Op deze manier zou een langdurig conflict met Iran ervoor kunnen zorgen dat Israël de kosten van de Gaza-oorlog aan het einde van 2024 in zeven weken voorbijstreeft.

Zelfs vóór de huidige escalatie met Iran had Israël zijn defensiebudget aanzienlijk verhoogd te midden van meerdere regionale conflicten en de oorlog in Gaza. Van 60 miljard shekels (17 miljard dollar) in 2023 groeide het naar 99 miljard (28 miljard dollar) in 2024. Prognoses voor 2025 suggereren dat het 118 miljard shekels (34 miljard dollar) kan bereiken.

Het Ministerie van Financiën heeft een tekortplafond van 4,9 procent van het bruto binnenlands product (BBP) van Israël voor dit fiscale jaar vastgesteld, wat overeenkomt met 105 miljard shekels (27,6 miljard dollar). Hogere militaire uitgaven zouden dat op de proef stellen.

Hoe zal het laatste conflict de schuldenlast van Israël beïnvloeden?

Ondanks een recente stijging in de verwachte belastinginkomsten – van 517 miljard naar 539 miljard shekels (148 miljard naar 154 miljard dollar) – is de groeiprognose voor Israël in 2025 naar beneden bijgesteld van 4,3 naar 3,6 procent. Volgens het bedrijf voor bedrijfsenquêtes CofaceBDI sloten ongeveer 60.000 Israëlische bedrijven in 2024 hun deuren vanwege personeelstekorten, logistieke verstoringen en een afgenomen bedrijfsoptimisme. Bovendien blijven het aantal toeristen dat Israël bezoekt achter bij de niveaus van vóór oktober 2023.

Deze trends kunnen verergeren in het geval van een volledige oorlog met Iran. S&P Global Ratings heeft dinsdag een scherpe waarschuwing afgegeven over de kwetsbaarheid van de Israëlische economie. De instantie verklaarde dat een voortzetting van de Israëlische oorlogscampagne, vooral als deze wordt beantwoord met een aanhoudende en strategische Iraanse reactie, kan leiden tot een verlaging van de kredietrating van Israël van A naar A-. Indien dat gebeurt, zou dit waarschijnlijk de leenkosten verhogen en het vertrouwen van investeerders in de Israëlische economie ondermijnen.

Hoe is de fossiele brandstofindustrie van Iran beïnvloed?

In de afgelopen dagen lijken de olie-exporten van Iran dramatisch te zijn gedaald. De totale export van Iraanse ruwe olie en condensaat zou in de week die eindigt op zondag 102.000 vaten per dag (bpd) bereiken. Dat is minder dan de helft van de 242.000 bpd die het dit jaar gemiddeld exporteerde, volgens gegevens van het analysekantoor Kpler. Kritiek is dat de export vanuit Kharg-eiland, waar Iran meer dan 90 procent van zijn olie exporteert, sinds vrijdag volledig is stilgelegd. Geen enkele tanker lag maandag voor anker bij Kharg-eiland, volgens satellietgegevens van LSEG.

In 2025 heeft Iran gemiddeld 3,4 miljoen bpd ruwe olie geproduceerd, volgens de Amerikaanse Energy Information Administration (EIA), waarbij China de belangrijkste buitenlandse koper lijkt te zijn. Het grootste deel van de olie die Iran produceert, is voor binnenlands gebruik. Op zaterdag heeft Iran de gasproductie in het South Pars-gasveld in de Golf gedeeltelijk stopgezet na raketaanvallen door Israël. South Pars, dat Iran deelt met Qatar, is het grootste gasveld ter wereld en produceert ongeveer 80 procent van de totale gasproductie van Iran.

Voorlopig is de omvang van de schade aan het South Pars-veld onbekend. Bovendien heeft Israël de raffinaderij van Shahr Rey buiten Teheran en brandstofdepots rond de hoofdstad onder vuur genomen. De volledige impact van deze aanvallen op de productie is onbekend.

Hoe spelen sancties tegen Iran een rol?

Iran wordt sinds de Islamitische Revolutie en de gijzeling van de Amerikaanse ambassade in 1979 geconfronteerd met economische sancties van de VS, en later vanwege zijn nucleaire programma. Om Teheran onder druk te zetten om een deal over zijn nucleaire programma te sluiten, verleidde de regering van de toenmalige Amerikaanse president Barack Obama meerdere grote economieën wereldwijd om hun olie-aankopen uit Iran te verminderen of te stoppen, met behulp van een golf van aanvullende sancties.

Deze sancties werden versoepeld nadat Iran in 2015 de Joint Comprehensive Plan of Action (JCPOA) had gesloten met de VS, Rusland, China, Frankrijk, Duitsland, het Verenigd Koninkrijk en de Europese Unie. Het jaar daarop exporteerde Iran 2,8 miljoen bpd aan petroleumproducten. Maar de Amerikaanse president Donald Trump herstelde de sancties in 2018 tijdens zijn eerste ambtstermijn en voegde er meer aan toe, waarmee hij de meeste andere landen onder druk zette om te stoppen met het kopen van Iraanse ruwe olie. Het resultaat, volgens de EIA, was dat Teheran in 2022 en 2023 slechts 50 miljard dollar aan olie-exportinkomsten genereerde, wat neerkomt op ongeveer 200.000 bpd aan ruwe olie-export, minder dan 10 procent van de niveaus in 2016.

Het resultaat is dat sancties de buitenlandse deviezeninkomsten van Iran hebben uitgehold. Iran heeft een economische instorting afgewend, deels dankzij China, de belangrijkste koper van zijn olie en een van de weinige landen die nog met Teheran handelen. Desondanks heeft het verlies van inkomsten door de sancties het land beroofd van lange termijn economische ontwikkeling en heeft het Teherans vermogen om vervallen infrastructuur te herstellen, aangetast.

President Masoud Pezeshkian heeft herhaaldelijk de ernst van de economische situatie waar het land mee te maken heeft, benadrukt, waarbij hij verklaarde dat de situatie in Teheran moeilijker is dan tijdens de Iran-Irakoorlog in de jaren ’80. In maart bekritiseerde hij openlijk de nieuwste ronde Amerikaanse sancties die gericht waren op tankers die Iraanse olie vervoeren.

Wat zijn andere uitdagingen voor Iran?

Iran wordt ook geconfronteerd met een reeks andere beperkingen – energie- en watertekorten, een instortende munt en militaire tegenslagen onder zijn regionale bondgenoten – die allemaal door de sancties worden verergerd. Een gebrek aan investeringen, dalende productie van aardgas en inefficiënte irrigatie leiden allemaal tot stroomuitval en waterschaarste. Ondertussen heeft de rial, de valuta van Iran, meer dan 90 procent van zijn waarde ten opzichte van de dollar verloren sinds de herinvoering van de sancties in 2018, volgens valutawebsites. En terwijl het officiële inflatieniveau rond de 40 procent schommelt, zeggen sommige Iraanse experts dat het in werkelijkheid meer dan 50 procent bedraagt. “Precieze cijfers zijn moeilijk te verkrijgen”, zegt Hamzeh Al Gaaod, een economische analist bij TS Lombard, een politiek onderzoeksbedrijf.

In januari citeerde het persbureau Tasnim de directeur van het Iraanse Instituut voor Arbeid en Sociale Zekerheid, Ebrahim Sadeghifar, die zei dat 22 tot 27 procent van de Iraniërs nu onder de armoedegrens leeft. De werkloosheid bedraagt 9,2 procent. De hoogste Raad van Arbeidersvertegenwoordigers van Iran, die de belangen van de arbeiders vertegenwoordigt, schatte echter dat het werkelijke cijfer van mensen zonder toegang tot levensonderhoud veel hoger is.

Wat kan Iran uitgeven?

Volgens Al Gaaod heeft Teheran een “relatief klein budget voor militaire doeleinden”. Hij schat dat tussen de 3 en 5 procent van het BBP van Iran aan defensie wordt uitgegeven, wat neerkomt op ongeveer 12 miljard dollar. Teheran heeft $33 miljard aan deviezenreserves die het theoretisch zou kunnen aanspreken. Maar Al Gaaod zegt: “Dit is waar Iran in het nadeel is. Het gebruik van reserves voor een kortetermijnmilitair conflict zou hen op de lange termijn verlammen.” “We hebben de afgelopen dagen een gevoel van ‘rally onder de vlag’ gezien. Maar als Iran meer aanvallen en evacuaties van burgers ervaart, kan dat gemakkelijk ongedaan worden gemaakt,” voegde hij eraan toe.