Italië’s bankensector in conflict: MPS, Mediobanca en hun miljardair-sponsors

De conflict in de Italiaanse banksector: MPS, Mediobanca en hun miljardairs

Banca Monte dei Paschi di Siena (MPS) heeft, enkele jaren na het risico op faillissement, de overname van Mediobanca op zich genomen. Deze stap, die twee van de belangrijkste spelers in het Italiaanse banksysteem met elkaar verbindt, is een complexe mix van financiële manoeuvres, politieke beslissingen en juridische ingrepen.

De steun van de regering voor de oprichting van een nieuwe bankgigant heeft hevige politieke debatten ontketend, met beschuldigingen aan het ministerie van Economie en twijfels over de transparantie van de operaties. In 2017 werd MPS gered met staatsfondsen, en de regelgeving verbood destijds het gebruik van publiek geld voor de aankoop van andere banken. De Europese Commissie heeft nu verklaard dat deze beperking voorbij is, wat het MPS legaal mogelijk maakt om overnames zoals die van Mediobanca te proberen.

Premier Giorgia Meloni verklaarde in januari dat de overname zou leiden tot de oprichting van een derde bankgigant in Italië, die “een belangrijke rol kan spelen in het beschermen van de spaargelden van Italianen”. Dit is een duidelijke goedkeuring van de overheid, maar de doelstellingen kunnen verder reiken dan alleen het beschermen van de activa van de burgers. Oppositiepartijen beweren dat de staat overnames steunt door groepen die volgens hen in lijn zijn met de belangen van de regerende partij, zoals openlijk verklaard door de secretaris van de Democratische Partij, Elly Schlein.

De verbluffende herstel van MPS

Enkele jaren na de €5,4 miljard staatssteun aan MPS, die de regering een meerderheidsbelang in de bank gaf, verraste MPS vele waarnemers door in januari een overnamebod voor Mediobanca uit te brengen. Inmiddels bezit het ongeveer 86% van het kapitaal van de voormalige Milanese concurrent.

Voordat de operatie eindelijk werd afgerond, waren er aanvankelijk twijfels, vooral gezien de omvang van de overnemende partij. Op 2 september had MPS een marktkapitalisatie van €9,7 miljard, ver onder die van Mediobanca, dat op €16,5 miljard stond. Volgens Alessandro Messina, een bankeconoom, is het marktaandeel van MPS in het Italiaanse banksysteem ook aanzienlijk gedaald, van ongeveer 8% van de leenmarkt in 2008 naar ongeveer 1,2% in 2023, voornamelijk gericht op gezinnen en kleine bedrijven.

Banca Akros wekt zorgen

De operatie werd beheerd door Banca Akros, een relatief kleine investeringsbank. Deze keuze leidde tot verdere twijfels en verschillende parlementaire onderzoeken. Senator Mario Turco van de Vijf Sterrenbeweging was een van de eersten die ingreep: “We hebben politieke en EU-marktregelkwesties aangekaart, maar minister van Economie Giancarlo Giorgetti heeft nooit inhoudelijk gereageerd. Het gaat om de betrokkenheid van de overheid, omdat dit de toezeggingen aan de EU schond.”

Turco legde uit dat er bij de redding van MPS toezeggingen waren gedaan om het publieke belang op de markt te plaatsen in het geval van privatisering, met een deadline van december 2024. Het ministerie koos voor een uitzonderlijke procedure, waarbij het op Banca Akros vertrouwde, wat niet gebruikelijk is in dergelijke operaties. De transactie verliep uitzonderlijk snel — zelfs UniCredit toonde interesse, maar had niet de tijd om een bod op Mediobanca te doen.

UniCredit’s interesse in Mediobanca

UniCredit, de Milanese bank onder leiding van Andrea Orcel, lijkt van de bieding te zijn uitgesloten, wat hen ertoe bracht zich tot de administratieve rechtbanken te wenden. Orcel werd ook gehoord in een parlementair onderzoek in de Senaat naar het banksysteem, maar zijn getuigenis was geclassificeerd.

Extra twijfels ontstonden over een potentiële belangenverstrengeling bij de keuze van het ministerie voor Banca Akros, dat eigendom is van Banco BPM, waarin ondernemer Francesco Gaetano Caltagirone een belang heeft. Caltagirone, samen met Delfin (het moederbedrijf van de familie Del Vecchio), is aandeelhouder in zowel MPS als Mediobanca. In feite hebben Caltagirone en Delfin het afgelopen jaar aanzienlijke belangen in MPS opgebouwd.

Wat weten we van de Milanese aanklagers?

De Milanese aanklagers vermoeden dat Caltagirone, de zevende rijkste man van Italië, in samenspanning heeft gehandeld met Francesco Milleri (CEO van EssilorLuxottica en voorzitter van Delfin) en MPS-directeur Luigi Lovaglio. De drie verdachten zouden gecoördineerd hebben om een deel van de aandelen die door de Italiaanse staat in 2024 verkocht zouden worden, aan te kopen. Volgens de rechters kochten ze vervolgens Mediobanca-aandelen in het geheim, zonder de vereiste informatie aan toezichthoudende instanties zoals Consob, de ECB en de verzekeringsautoriteit IVASS te verstrekken.

Alessandro Volpi, een professor in financiën aan de Universiteit van Pisa, zei: “Men vraagt zich af waarom toezichthouders geen zorgen hebben geuit gezien de duidelijke verwevenheid van de betrokken partijen. Het eigendom van MPS en Mediobanca, evenals de rollen van Delfin en Caltagirone, waren duidelijk.” De Europese Commissie liet weten dat zij “geen commentaar wenst te geven op lopende nationale strafrechtelijke onderzoeken”.

Desondanks heeft het verduidelijkt dat, na de beslissing over staatssteun in 2022, MPS niet langer beperkt is in overnames, waardoor het zijn zakelijke belangen kan nastreven. De Commissie heeft ook antitrustzorgen uitgesloten, aangezien de overname niet voldeed aan de EU-drempels en in juli 2025 door de Italiaanse mededingingsautoriteit werd goedgekeurd.

Verdachte marktmanipulatie en obstructie van toezicht

De Milanese aanklagers vermoeden marktmanipulatie — het verspreiden van valse informatie om de aandelenprijzen te beïnvloeden — en obstructie van regulatoir toezicht. De overname van Mediobanca zou daarom in strijd zijn met de Italiaanse wetgeving inzake financiële bemiddeling. MPS, Delfin en Caltagirone ontkennen enige schuld.

Volgens senator Turco hebben Lovaglio en minister Giorgetti echter naar verluidt gesproken over de plaatsing van het publieke belang van MPS, wat vroegtijdig aangaf dat MPS van plan was een bod uit te brengen. De verdenking is dat de staat minder heeft ontvangen dan mogelijk was geweest uit de verkoop van het MPS-belang. De regering ontving €5,792 per aandeel, in totaal ongeveer €1,1 miljard, terwijl de aandelen tegen 14 mei stegen naar €8,423, wat erop wijst dat de markt de aandelen aanzienlijk hoger waardeerde.

Volgens gerechtelijke bronnen die door RAI zijn geciteerd, wordt het ministerie van Economie niet formeel onderzocht, maar speelde het een “significante rol” in één fase van de vermeende geheime overeenkomst.

Was Generali het echte strategische doel?

Hoewel er veel ophef is over MPS en Mediobanca, vermoeden rechters dat het uiteindelijke doel achter de manoeuvre Generali, de Italiaanse verzekeringsgigant, is. Mediobanca, als belangrijkste aandeelhouder van Generali, zou gebruikt kunnen worden om indirecte controle over het bedrijf te verkrijgen. Transcripties van afluisteringen die zijn opgenomen in een doorzoekingsbevel, suggereren dit.

Generali is een van de grootste houders van Italiaanse staatsobligaties, wat het essentieel maakt voor de financiële dienstenindustrie van het land. PD-secretaris Elly Schlein bekritiseerde de ondoorzichtige rol van de regering en riep Giorgetti op om in het parlement verslag uit te brengen. Hoewel de EU dringt op grotere bancaire consolidatie in Europa, voortbouwend op het Draghi-rapport van 2024, blijkt de werkelijkheid in Italië gecompliceerd te zijn. De saga van MPS en Mediobanca benadrukt de interactie tussen zakelijke en politieke invloeden, waarbij talrijke actoren hun eigen belangen achter de schermen nastreven.