Hoe een verdrinkingsslachtoffer een levensreddend icoon werd

In de late jaren vijftig ontving de Noorse speelgoedmaker Asmund Laerdal een opmerkelijke opdracht: het ontwerpen van een levensechte pop die leek op een bewusteloze patiënt. Peter Safar, een Oostenrijkse arts, had net de basisprincipes van reanimatie (CPR) ontwikkeld, een levensreddende techniek die ervoor zorgt dat bloed en zuurstof naar de hersenen en vitale organen blijven stromen nadat het hart is gestopt met kloppen. Hij was eager om dit aan het publiek te leren, maar stuitte op een probleem – de diepe borstcompressies leidden vaak tot gebroken ribben, waardoor praktische demonstraties onmogelijk waren.

In zijn zoektocht naar een oplossing werd hij in contact gebracht met Laerdal, een ondernemende innovator die toen in zijn veertig was en uitgebreide kennis had van zachte kunststoffen, opgedaan door jarenlange ervaring met kinderspeelgoed en modelauto’s. Hij was zelfs begonnen met samenwerken met de Noorse burgerbescherming om imitatiewonden te ontwikkelen voor trainingsdoeleinden. Laerdal, die zijn zoon enkele jaren eerder had gered van verdrinking door druk uit te oefenen op zijn ribbenkast en water uit zijn longen te duwen, wilde graag helpen, en samen besloten ze een trainingsmodel te creëren.

De Noorse speelgoedmaker had een visie: de pop moest er onschuldig uitzien, en aangezien hij aannam dat mannen geen mond-op-mondreanimatie op een mannelijke pop wilden uitvoeren, besloot hij dat het een vrouw moest zijn. Dus begon hij naar een gezicht te zoeken.

De onbekende vrouw van de Seine was op de muur van het huis van zijn schoonouders in de pittoreske Noorse stad Stavanger dat hij het vond. Het was een olieverfschilderij van een jonge vrouw, met haar haar in een knot achterop haar hoofd. Haar ogen waren vredig gesloten, haar wimpers verward en haar lippen gekruld in een vage, treurige glimlach. Dit gezicht had, in de vorm van een gipsafdruk, decennialang de huizen in Europa sierden.

Er doen veel geruchten de ronde over hoe de originele masker is gemaakt, maar een verhaal dat als stadslegende is verankerd, is dat het van een vrouw zou zijn die zogenaamd was verdronken in de Seine in 19e-eeuws Parijs. In de Franse hoofdstad was het gebruikelijk dat de lichamen van overleden personen die niet konden worden geïdentificeerd, op zwarte marmeren platen werden gelegd en tentoongesteld in het raam van de stadsmorf, gelegen nabij de Notre Dame. Het doel van deze praktijk was om te zien of leden van het publiek de overledene zouden herkennen en informatie konden geven. In werkelijkheid werd het echter een morbide attractie voor de Parijzenaars.

Volgens het verhaal zou een patholoog, getroffen door haar schoonheid en serene uitstraling, een beeldhouwer hebben ingehuurd om een doodsmasker van haar gezicht te maken, een gips- of wassen afdruk van een persoon gemaakt kort na de dood. Er zijn geen documenten bewaard gebleven in de archieven van de Parijse politie, en het is onmogelijk om de waarheid van dit verhaal te verifiëren. Toch heeft een sculptuur van het vermeende doodsmasker de verbeelding van het publiek gevangen, en reprodukties ervan begonnen zich in het begin van de 20e eeuw te verspreiden. Haar gezicht sierde al snel Parijse salons en de huizen van rijke mensen.

Het gezicht stond bekend als L’Inconnue de la Seine – de Onbekende Vrouw van de Seine – en werd een muze voor schrijvers, dichters en kunstenaars. De Franse schrijver Albert Camus noemde haar de “verdronken Mona Lisa”, terwijl de Oostenrijkse dichter Rainer Maria Rilke over haar serene uitstraling zei: “Het was mooi, omdat het glimlachte, omdat het zo misleidend glimlachte, alsof het het wist.”

Het is niet bekend of Laerdal op de hoogte was van de legende achter het schilderij in Stavanger, maar in 1960 gaf hij het nieuwe leven toen de eerste CPR-pop officieel werd gelanceerd met het gezicht van het onderwerp. De pop kreeg een torso van zacht plastic – een samendrukbare borst voor het oefenen van reanimatie – en open lippen voor mond-op-mondreanimatie. Ze reisde de wereld rond, verscheen in brandweerkazernes, scholen, ziekenhuizen, scoutinggroepen en luchtvaarttrainingscentra, waar ze werd gebruikt voor CPR-training. Uiteindelijk kreeg ze ook een naam, “Resusci Anne,” een afkorting van het woord “reanimatie”. Anne is een veelvoorkomende vrouwelijke naam in Noorwegen en Frankrijk, wat suggereert dat de speelgoedmaker op dat moment op de hoogte was van de legende achter het gezicht. In de Engelstalige wereld werd ze bekend als “CPR Annie”.

“Annie, ben je oké?” werd de standaard trainingszin terwijl mensen simuleerden hoe ze moesten controleren op responsiviteit in geval van een hartstilstand. In de jaren tachtig, ongeveer een eeuw nadat Annie naar verluidt in de Seine was gevonden, maakte Michael Jackson haar onsterfelijk in de popcultuur. Volgens het verhaal hoorde de superster de zin tijdens een EHBO-trainingssessie en, getroffen door de ritme en urgentie ervan, werkte hij het in het hitnummer “Smooth Criminal” in, waarbij hij het herhaalde als een hartslag: “Annie, ben je oké? Dus, Annie, ben je oké? Ben je oké, Annie?”

‘Ze zou trots zijn’ Laerdal overleed in 1981, maar het bedrijf dat hij oprichtte, Laerdal Medical, blijft een krachtpatser in de training van spoedeisende medische hulp en de ontwikkeling van geavanceerde gezondheidszorgtechnologie. Annie zelf heeft technologische upgrades gekregen, waaronder knipperende lichten, longfeedback en sensoren die aangeven of de compressies niet op het juiste ritme waren. Maar haar gezicht bleef hetzelfde.

Pal Oftedal, directeur Corporate Communications bij Laerdal Medical, zegt dat ongeacht of het verhaal achter Annie waar is, ze een positieve impact heeft gehad op het betrekken van mensen wereldwijd bij de levensreddende praktijk van CPR. Hij zegt dat één op de twintig mensen in zijn leven getuige zal zijn van een hartstilstand, waarbij 70 procent zich buiten het huis voordoet. De American Heart Association meldt dat onmiddellijke CPR de kans op overleving na een hartstilstand kan verdubbelen of zelfs verdrievoudigen.

Annie heeft gezelschap gekregen van een nieuwe selectie van poppen met een variëteit aan etniciteiten, leeftijden, lichaamstypes en gelaatskenmerken, terwijl Laerdal zijn productaanbod probeert te diversifiëren. Laerdal Medical schat dat Annie en haar collega-reanimatiepoppen zijn gebruikt om meer dan 500 miljoen mensen wereldwijd te trainen. Oftedal zegt dat hij gelooft dat wie Annie ook was, hij er zeker van is dat “ze trots zou zijn op de belangrijke bijdrage die ze aan de wereld heeft geleverd”.

Dit artikel maakt deel uit van de serie ‘Gewone voorwerpen, buitengewone verhalen’, een serie over de verrassende verhalen achter bekende items.