Historische uitspraak van het Internationaal Gerechtshof over klimaatverandering: Wat te verwachten

Ralph Regenvanu, de minister van klimaatverandering van Vanuatu, en Arnold Kiel Loughman, de procureur-generaal van Vanuatu, waren aanwezig bij het Internationaal Gerechtshof in Den Haag, Nederland, in december 2024. Het Internationaal Gerechtshof (ICJ) staat op het punt om zijn eerste advies over klimaatverandering uit te brengen, wat door velen wordt gezien als een historisch moment in het internationale recht.

De rechters hebben tienduizenden pagina’s met schriftelijke indieningen doorgenomen en twee weken lang mondelinge argumenten gehoord tijdens de grootste rechtszaak ooit van het ICJ. De 15 rechters van de rechtbank zullen proberen verschillende aspecten van het milieurecht samen te brengen in één definitieve internationale standaard wanneer ze hun bevindingen op woensdag om 15:00 uur lokale tijd (13:00 GMT) in het Vredespaleis in Den Haag bekendmaken.

Het “advies” van de rechtbank zal naar verwachting enkele honderden pagina’s beslaan, terwijl het de verplichtingen van landen verduidelijkt om klimaatverandering tegen te gaan, evenals de gevolgen voor vervuilers die hierin falen. Dit betreft de eerste vraag die aan de rechtbank is voorgelegd door de Zuid-Pacifische eilandstaat Vanuatu en andere landen die de zaak hebben aangespannen: Welke verantwoordelijkheden hebben landen om klimaatverandering aan te pakken?

Landen die de grootste vervuilers van fossiele brandstoffen zijn, stellen dat de rechtbank dit vraagstuk niet hoeft te behandelen, aangezien de juridische bepalingen onder het United Nations Framework Convention on Climate Change (UNFCCC) al voldoende zijn. Maar klimaatactivisten betogen dat het ICJ een bredere benadering van het probleem moet hanteren, inclusief een verwijzing naar het mensenrechtenrecht en het zeerecht.

Vanuatu heeft de rechters in Den Haag aangespoord om “het gehele corpus van het internationale recht” in hun advies te overwegen, en betoogd dat het ICJ uniek gepositioneerd is om dit te doen. Het ICJ is “de enige internationale jurisdictie met een algemene bevoegdheid over alle gebieden van het internationale recht, wat het in staat stelt om een dergelijk antwoord te bieden,” aldus het eilandland.

De rechters zullen ook overwegen of er juridische gevolgen moeten zijn voor landen die het meest bijdragen aan de klimaatcrisis. De Verenigde Staten, de grootste historische uitstoter van broeikasgassen ter wereld, en andere grote vervuilers verwezen de rechtbank naar de historische Parijse Overeenkomst uit 2015 over klimaatverandering, die niet expliciet voorziet in directe compensatie voor schade die door vervuiling is veroorzaakt.

Vragen rond aansprakelijkheid worden als gevoelig beschouwd voor veel landen in klimaatonderhandelingen, maar tijdens de VN-onderhandelingen in 2022 stemden rijke landen ermee in om een fonds op te richten om kwetsbare landen te helpen met de huidige gevolgen van eerdere vervuiling.

“We hopen dat het ICJ zal zeggen dat het een wettelijke verplichting van staten is om klimaatverandering aan te pakken. Je moet andere staten en hun recht op zelfbeschikking respecteren,” zei Vanuatu’s minister van klimaatverandering Ralph Regenvanu op de vooravond van de uitspraak. “Kolonialisme is voorbij – of dat dacht je – maar dit is een erfenis waarbij jouw gedrag als staat de toekomst van de mensen van een ander land blijft onderdrukken,” voegde Regenvanu toe.

“En je hebt geen wettig recht om dat te doen volgens het internationale recht. En niet alleen dat, maar als jouw acties al deze schade hebben veroorzaakt, moeten er herstelbetalingen voor zijn,” voegde hij eraan toe.

Vishal Prasad, een van de 27 toenmalige rechtenstudenten aan de Universiteit van de Zuidelijke Stille Oceaan die zich in 2019 inzetten voor Vanuatu om deze zaak aan te spannen, zegt dat hij “emotioneel, bang, nerveus en angstig” is in afwachting van de uitspraak van woensdag. Prasad, die nu directeur is van de groep Pacific Island Students Fighting Climate Change, zegt dat klimaatverandering een “existentiële crisis voor jongeren is in landen zoals Kiribati, Tuvalu en de Marshalleilanden”. “Ze zien de gevolgen van klimaatverandering bij elke hoge getij,” zei hij.

Prasad voegde eraan toe dat de culturen van de Stille Oceaan het concept van “wayfinding” vieren. “Je moet je koers corrigeren als je verkeerd gaat,” zei hij.