Het ICC-arrestatiebevel kan meer rechtbanken aanmoedigen om Israëlische oorlogsmisdaden te vervolgen

OPINIE | Het Israël-Palestina conflict

Netanyahu droomt van een groter Israël, maar zijn eigen wereld is net gekrompen. Het arrestatiebevel van het Internationaal Strafhof (ICC) kan nationale rechtbanken aanmoedigen om universele jurisdictie te gebruiken om Israëlische oorlogsmisdaden te vervolgen.

Op 21 november 2024 kondigde de Voorlopige Kamer van het ICC aan dat het arrestatiebevel heeft uitgevaardigd voor de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, zijn voormalige minister van Defensie Yoav Gallant en de militaire commandant van Hamas, Mohammed Diab Ibrahim al-Masri, ook bekend als Deif, die volgens Israël in actie is gedood.

Het heeft zes maanden geduurd voordat de Voorlopige Kamer een beslissing nam over de aanvraag van aanklager Karim Khan voor arrestatiebevelen, en het kostte hem niet minder dan acht maanden na 7 oktober 2023 om de verzoekschriften in te dienen voor deze bevelen. Daarvoor had Khan’s voorganger, Fatou Bensouda, bijna zeven jaar nodig om een onderzoek te starten naar vermeende Israëlische oorlogsmisdaden in Palestina sinds 2014. Gezien de mate en schaal van oorlogsmisdaden in Gaza voor en na 7 oktober 2023, is de traagheid van het ICC moeilijk te begrijpen of te accepteren.

De Voorlopige Kamer heeft aangegeven dat er “redelijke gronden zijn om te geloven dat de heer Netanyahu en de heer Gallant strafrechtelijke verantwoordelijkheid dragen voor de oorlogsmisdaad van honger als een methode van oorlogsvoering”.

Uit de ruimte die aan deze beschuldiging is gegeven in de persverklaring van het ICC, blijkt dat humanitaire hulpkwesties de belangrijkste aanklachten tegen Netanyahu en Gallant lijken te zijn. Maar gezien het dodental – dat mogelijk zo hoog is als 186.000 – en de enorme verwoesting van de algemene infrastructuur van Gaza, en specifiek medische voorzieningen en scholen, is het verontrustend dat “de Kamer heeft vastgesteld dat het materiaal dat door de aanklager is verstrekt, alleen toelaat dat zij conclusies kan trekken over twee incidenten die kwalificeerden als aanvallen die opzettelijk gericht waren tegen burgers”. Slechts twee incidenten?

In tegenstelling tot de Voorlopige Kamer kwam ook tot de conclusie dat Deif, de ongrijpbare Hamas-commandant, “verantwoordelijk was voor de misdaden tegen de menselijkheid van moord; uitroeiing; marteling; en verkrachting en andere vormen van seksuele geweld; evenals de oorlogsmisdaden van moord, wrede behandeling, marteling; het nemen van gijzelaars; kwetsingen aan persoonlijke waardigheid; en verkrachting en andere vormen van seksuele geweld”.

Het is opmerkelijk dat het bewijs dat door de aanklager is verstrekt, het mogelijk maakte om een dergelijke lijst van misdaden te identificeren, en een in het bijzonder, “uitroeiing” gedefinieerd onder Artikel 7.2.b. van het Statuut van Rome als “inclusief de opzettelijke toebrenging van levensomstandigheden, onder andere de ontzegging van toegang tot voedsel en medicijnen, berekend om de vernietiging van een deel van de bevolking teweeg te brengen”.

Het is opvallend dat “uitroeiing” niet wordt genoemd met betrekking tot de aanklachten tegen Netanyahu en Gallant, ondanks het feit dat het Internationaal Gerechtshof op 26 januari concludeerde dat het aannemelijk was dat de daden van Israël zouden kunnen neerkomen op genocide.

Is dit een geval van dubbele maatstaven of gelden er verschillende bewijslasten? We weten het niet omdat de bevelen “geheim” zijn, maar deze vraag moet toch worden gesteld.

Aan de positieve kant is de beslissing van het ICC op zich historisch, aangezien het voor de allereerste keer arrestatiebevelen heeft uitgevaardigd voor staatsburgers van – politiek gezien – een Westers land. Intense druk en bedreigingen van Israël, zijn vrienden en zijn hoofdbeschermer, de Verenigde Staten, hebben de twee belangrijkste leden van de oorlogscabinet van Israël niet beschermd tegen het worden van voortvluchtigen.

Natuurlijk is de kans om Netanyahu en Gallant voor de rechter te zien quasi nihil. Voorlopig zullen degenen die op zoek zijn naar een beetje gerechtigheid troost vinden in de symboliek die de internationale bevelen voor de twee Israëlische leiders met zich meebrengen.

Hoewel gerechtigheid niet snel genoeg zal worden gediend om de genocidale agressie van Israël te stoppen, is er een belangrijke drempel overschreden: er is een krachtig signaal afgegeven aan alle vroegere en toekomstige daders van misdaden tegen Palestijnen onder bezetting.

Het bericht is dat de bevelen een voorbode zijn van het einde van de straffeloosheid voor de internationale misdaden van Israël. Niet omdat het ICC dergelijke misdaden zal vervolgen, die simpelweg te talrijk zijn voor een ondergefinancierde rechtbank. Maar eerder omdat de historische beslissing van het ICC een nieuwe impuls zal geven aan de vervolging van oorlogsmisdaden onder universele jurisdictie en verplichtingen erga omnes.

Dit zijn verplichtingen die de internationale gemeenschap heeft om individuen die verdacht worden van oorlogsmisdaden, misdaden tegen de menselijkheid, genocide en marteling te vervolgen, zelfs als de vervolgende jurisdictie geen directe band heeft met de toegeschreven misdaden.

In dit opzicht is het de moeite waard om een baanbrekend geval te herinneren waarin universele jurisdictie werd ingeroepen. Een kwart eeuw na het plegen van gruwelijke misdaden na de door de CIA gesteunde coup in Chili in 1973, werd generaal Augusto Pinochet gearresteerd in een ziekenhuis in Londen door Scotland Yard, nadat de Spaanse rechter Baltasar Garzon een internationaal bevel had uitgevaardigd voor zijn arrestatie.

Na een juridische strijd van 503 dagen, die eindigde met de beslissing van minister van Binnenlandse Zaken Jack Straw om op “humanitaire gronden” de beslissing van een Britse rechtbank om het uitleveringsverzoek van Spanje goed te keuren, werd Pinochet, 83, vrijgelaten uit detentie en teruggevlogen naar Chili. Garzon’s baanbrekende stap was echter een mijlpaal in het internationale strafrecht, omdat het met succes de toepasbaarheid van het principe van universele jurisdictie testte met betrekking tot grove schendingen van mensenrechten.

Evenzo annuleerde de voormalige Amerikaanse president George W. Bush een bezoek aan Zwitserland in 2011. Officieel was het vanwege geplande protesten naar aanleiding van zijn bekentenis dat hij het gebruik van waterboarding tegen buitenlandse gedetineerden had goedgekeurd. Maar een “Pinochet-moment” hing groot boven deze reis. Amnesty International waarschuwde de Zwitserse autoriteiten dat “een onderzoek [naar de vermeende misdaden van Bush] verplicht zou zijn onder de internationale verplichtingen van Zwitserland als president Bush het land binnenkwam”.

Senior Israëlische functionarissen, zoals de voormalige premier Ehud Olmert, de voormalige vicepremier en minister van Buitenlandse Zaken en Justitie Tzipi Livni, en de voormalige vicepremier Moshe Ya’alon, annuleerden reizen naar het VK, Zwitserland of België uit angst voor arrestatie in verband met vermeende oorlogsmisdaden.

Deze voorbeelden, evenals eerdere en actieve zaken die in verschillende rechtbanken onder het principe van universele jurisdictie zijn vervolgd, suggereren dat dit relatief nieuwe concept in het internationale strafrecht voortgang boekt.

Ironisch genoeg, hoewel de wortels van “universele jurisdictie” te vinden zijn in verband met piraterij op zee, is het Israël dat dat principe in het moderne tijdperk als eerste inriep voor de ontvoering van Adolf Eichmann uit Argentinië en de daaropvolgende rechtszaak in 1961.

Nu er een arrestatiebevel is uitgevaardigd voor hun langstzittende premier, zal het instappen in een vliegtuig vanuit Tel Aviv een riskante onderneming worden voor Israëliërs die verdacht worden van oorlogsmisdaden, als ze zich realiseren dat ze bij aankomst mogelijk worden gearresteerd.

Wat Netanyahu zelf betreft, zijn vliegtuig kan nog steeds opstijgen, maar het is de vraag waar het kan landen en het luchtruim van welke landen het kan gebruiken. Hij kan dagdromen van een “Groter Israël” en een strandhuis aan de kust van Gaza, maar zijn eigen wereld is aanzienlijk gekrompen, nu hij een voortvluchtige is.