Ghana naar Botswana: Waarom Afrikaanse kiezers de regerende partijen afwijzen

Verkiezingen in Ghana naar Botswana: Waarom Afrikaanse kiezers heersende partijen wegstemmen

In verschillende landen werden totale verkiezingsoverdrachten geregistreerd, terwijl oppositiegroepen aanzienlijke overwinningen behaalden. Op maandag vulden jubelende overwinningliederen de lucht in de hoofdstad van Ghana, Accra, terwijl supporters van de National Democratic Congress (NDC) de straten vulden om de overwinning van hun kandidaat, voormalig president John Dramani Mahama, te vieren. Deze overwinning maakt hem opnieuw de staatshoofd van de West-Afrikaanse natie.

Gekleed in de kleuren van de partij: rood, wit en zwart, bliezen jonge en oude supporters op fluiten, floten en trommelden luid op plastic emmers terwijl ze omhelsden en dansten voor het hoofdkantoor van de NDC in de Adabraka-buurt van Accra. Hun vreugde was volkomen begrijpelijk. Mahama’s overwinning op vicepresident Mahamudu Bawumia, de kandidaat van de heersende New Patriotic Party (NPP), was verbazingwekkend compleet. Experts hadden een zeer close stemresultaat voorspeld, misschien zelfs een tweede ronde, maar Mahama won met een ongekende meerderheid. Voor het eerst in het land verscheen er binnen enkele uren na het sluiten van de stembureaus een duidelijke winnaar. Tegen de avond gaf Bawumia, die achterstond met maar liefst 1,6 miljoen stemmen, zijn nederlaag toe.

De taferelen in Accra markeerden de climax van een verrassend verkiezingsjaar op het Afrikaanse continent, waarin oppositiebewegingen grote golven maakten, door ofwel de zittende partijen volledig uit de macht te zetten of hun grip aanzienlijk te verzwakken. Van ongeveer 12 algemene verkiezingen registreerden vier landen (Ghana, Botswana, Mauritius en Senegal), naast de afscheidingsregio Somaliland, totale machtsoverdrachten. Twee andere landen (Zuid-Afrika en Namibië) zagen significante winst voor de oppositie.

Oude politiek eruit, nieuwe politiek erin

Hoewel het onmogelijk is om alle Afrikaanse landen en hun kiezers over één kam te scheren, beoordeelden kiezers grotendeels enkele van dezelfde belangrijke kwesties bij hun stemkeuze, zeggen experts. De stijgende inflatie in Ghana, de corruptie en ernstige milieuschade door illegale mijnbouw of “galamsey” waren de laatste doodsteek voor de regerende NPP-regering onder leiding van president Nana Akufo-Addo. De NDC voerde campagne op basis van de mislukkingen van de regering, maar uiteindelijk was de lage opkomst onder de aanhang van de NPP die de partij schaadde, wat treffend reflecteerde hoezeer het de Ghanezen had teleurgesteld. De opkomst op zondag was slechts 60 procent omdat veel NPP-supporters, gefrustreerd door de regering en zonder vertrouwen in de oppositie, niet stemden, aldus Yeboah van het CDD.

“NPP dacht dat ze meer stemmen zouden krijgen vanwege hun beleid van gratis middelbare scholing, maar uiteindelijk werden ze gestraft,” zei hij, verwijzend naar het baanbrekende beleid van de regering-Akufo-Addo uit 2017 dat middelbaar onderwijs gratis maakte voor iedereen.

Enkele van de meest ingrijpende verschuivingen vonden plaats in de zuidelijke Afrikaanse regio, waar bevrijdingspartijen, ooit geliefd om het beëindigen van kolonialisme of apartheid, steeds impopulairder worden, vooral onder jonge kiezers. Dat komt omdat jonge mensen die geschiedenis niet hebben meegemaakt en dus het nostalgische gevoel missen dat deze partijen in stand hield.

Zuid-Afrika leidde met de eerste schok in juni, toen de African National Congress (ANC) voor het eerst in 30 jaar zijn parlementaire meerderheid verloor. De partij, ooit gezien als een baken van hoop voor het inluiden van de democratie na de apartheid, wordt bekritiseerd vanwege de ernstige economische neergang in Zuid-Afrika, die het continentale reus heeft gereduceerd tot een land dat wordt geteisterd door armoede, werkloosheid en gênante stroomuitval.

Jongerenwoede en aanhoudende COVID-19 woede

Overal op het continent bleek de woede van jongeren over corruptie cruciaal, naast hun woede over werkgelegenheid en de economie. Tijdens de verkiezingen in Senegal in maart leidde de poging van voormalig president Macky Sall om voor een onwettige derde termijn te lopen tot gewelddadige protesten en de opkomst van president Bassirou Faye’s PASTEF-partij. De woede was al aan het koken sinds de COVID-19-pandemie, toen veel landen schandalen van verduistering registreerden.

In de verkiezingen van november in Mauritius betekende de harde aanpak van de regering en de perceptie van toenemende corruptie het einde voor voormalig leider Pravind Kumar Jugnauth. In 2022 vond een transformatie-indexrapport van de Bertelsmann Stichting dat de stijgende corruptie in het land, dat ooit als transparant werd gezien, verergerde tijdens de pandemie, terwijl ambtenaren op gaten in de noodaanbesteding van medische benodigdheden inspeelden. Het wantrouwen in de regering verslechterde dit jaar na explosieve beschuldigingen van afluisteroperaties door regeringsfunctionarissen.

“Het is niet alleen in Afrika,” zei Yeboah van het CDD. “Als je kijkt naar de meeste regeringen die door de pandemie zijn gegaan, hebben de meesten van hen de herverkiezingen niet overleefd, inclusief in de VS.”

Enkele landen zagen kleinere, maar niet minder belangrijke verschuivingen. De oppositie in Namibië was minder goed georganiseerd, maar slaagde erin de greep van de regerende SWAPO-partij (South West Africa People’s Organisation) in de betwiste verkiezingen van november te verzwakken. Net als de ANC van Zuid-Afrika is de partij sinds de onafhankelijkheid in 1990 aan de macht. Hoewel vicepresident Netumbo Nandi-Ndaitwah in de verkiezingen van november won, verloor SWAPO 12 zetels in het parlement en houdt het nu net een meerderheid met 51 van de 96 zetels.

Ondertussen staat de regerende Frelimo-partij in Mozambique, die in 1975 aan de macht kwam na een succesvolle onafhankelijkheidsoorlog tegen Portugal, onder vuur. Jongere aanhangers van onafhankelijke oppositiekandidaat Venancio Mondlane zijn de straat op gegaan sinds de fel betwiste verkiezingen van oktober, waarbij Frelimo-kandidaat Daniel Chapo won. Scores van demonstranten zijn door de politie neergeschoten.

Geleerde lessen?

De historische overwinningen van de oppositie op het continent betekenen dat de democratische instellingen in veel Afrikaanse landen steeds robuuster worden en dat de wil van het volk steeds meer wordt gerespecteerd, zeggen experts. “Burgers worden met de dag meer verlicht en stemmen ongeacht etnische of religieuze affiliaties, in tegenstelling tot voorheen,” aldus Yeboah van het Ghana CDD.

Dat is een significante verbetering op een continent waar landen tot de jaren zestig onder koloniale heerschappij stonden en van de grond af democratische instellingen moesten opbouwen. Verschillende landen houden nog steeds verkiezingen die niet als vrij of eerlijk worden geclassificeerd, en een golf van coups in West- en Centraal-Afrika leidde ertoe dat militaire regeringen tussen 2022 en 2023 met geweld de macht overnamen. President Idriss Deby behield de macht in Tsjaad nadat hij in mei meer dan 60 procent van de stemmen won, waarmee hij de 30-jarige heerschappij van zijn familie verlengde. President Paul Kagame van Rwanda won ook met een ongelooflijke 99 procent van de stemmen in juli.

Terug in Ghana, waar de supporters van de oppositie NDC nog steeds genieten van hun nieuwgevonden glorie, dankzij een vreedzaam stemproces en Bawumia’s snelheid om toe te geven en geweld te voorkomen, zegt Yeboah dat de verkiezingen in het land, naast de golf van oppositie die over het continent is geregistreerd, waarschijnlijk aanwijzingen zijn voor meer onverwachte verschuivingen volgend jaar. Ivoorkust en Malawi zijn enkele van de landen die naar verwachting in 2025 verkiezingen zullen houden.

“Dit is een les voor Afrikaanse regeringen,” zei Yeboah over de overweldigende nederlaag van de NPP. “Onze regeringen moeten leren dat je niet gewoon met één beleid kunt komen en denken dat het alle kiezers zal aanspreken. Burgers zijn nu te slim – ze weten dat elke regering die zich misdraagt gestraft moet worden.”