Eurozone-soevereine schuldencrisis: ECB waarschuwt voor fiscale en groeirisico’s

ECB waarschuwt voor toenemende risico’s van staatsschuld in de eurozone

De Europese Centrale Bank (ECB) heeft de alarmbel geluid over een mogelijke heropleving van de kwetsbaarheden van de staatsschuld in de eurozone. Hoge schulden, trage groei en fiscale verslechtering komen samen in een gevaarlijk mengsel. In de meest recente Financiële Stabiliteitsreview van november 2024 waarschuwt de ECB dat deze factoren, in combinatie met geopolitieke spanningen en beleidsonzekerheid, de vrees voor een staatsschuldcrisis kunnen aanwakkeren, vergelijkbaar met de onrust van tien jaar geleden.

“Hoge schulden en grote begrotingstekorten, samen met een zwak potentieel voor lange termijn groei, vergroten het risico dat fiscale verslechtering de zorgen op de markt over de houdbaarheid van de staatsschuld opnieuw aanwakkert,” aldus de monetaire instelling.

Stijgende schuldkosten vergroten de risico’s voor financiële stabiliteit

De ECB waarschuwt dat het tijdperk van goedkoop lenen voorbij is. Vervallende schulden worden nu tegen aanzienlijk hogere rentetarieven herfinancierd, wat de kosten voor de dienstverlening van de staatsschuld verhoogt. Deze dynamiek vormt vooral risico’s voor landen met hoge schulden, waar beperkte fiscale ruimte de regeringen kwetsbaar kan maken voor plotselinge marktverstoringen. Geopolitieke spanningen verergeren het probleem. Energie-subsidies en andere fiscale maatregelen die bedoeld zijn om wereldwijde verstoringen te verlichten, drukken de begrotingen verder aan.

“De kwetsbaarheden van de staatsschuld nemen toe. Ondanks recente verlagingen van de schuld-tov-BBP-verhoudingen blijven fiscale uitdagingen bestaan in verschillende eurozone-landen, verergerd door structurele problemen zoals zwakke potentiële groei en verhoogde beleidsonzekerheid,” merkte ECB-vicepresident Louis de Guindos op.

De cijfers liegen niet

De schuldenniveaus in de eurozone blijven een grote zorg, met aanzienlijke ongelijkheden tussen de lidstaten die de onderliggende kwetsbaarheid van het blok benadrukken. Terwijl de gemiddelde schuld-tov-BBP-ratio van de eurozone op 88,1% staat, volgens de laatste Eurostat-gegevens, verbergt dit cijfer scherpe tegenstellingen. Griekenland leidt met een torenhoge schuldratio van 163,6%, gevolgd door Italië met 137% en Frankrijk met 112,2%. Ondertussen hebben fiscaal gedisciplineerde landen zoals Duitsland en Nederland veel lagere ratio’s, respectievelijk 61,9% en 43,2%.

Vooruitkijkend is de vooruitzichten voor de houdbaarheid van de schuld in sommige van de grootste economieën van de eurozone steeds zorgwekkender. Terwijl de overheidsschulden in de bredere regio relatief stabiel blijven, staan bepaalde lidstaten voor een gevaarlijke opwaartse trend. Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) voorspelt in zijn laatste Fiscale Monitor van oktober dat de schuld-tov-BBP-ratio van Frankrijk tegen 2029 zal stijgen van 112% naar 124,1%, terwijl die van Italië zal stijgen naar een verbijsterende 142,3%, van 136,9%. Ook België zal naar verwachting een scherpe stijging van de schuld zien, van 105% naar 119%. Deze cijfers onderstrepen de groeiende kwetsbaarheden die zwaar belaste naties zouden kunnen laten worstelen om de fiscale druk te beheersen in een omgeving van hogere rentetarieven en beperkte economische groei.

Een déjà vu voor de markten?

De markten zijn tot nu toe relatief kalm gebleven, met korte uitbarstingen van volatiliteit. Echter, de onderliggende kwetsbaarheden doen vermoeden dat deze kalmte niet lang zal aanhouden. Fiscale verslechtering in landen met hoge schulden kan de zorgen op de markt opnieuw aanwakkeren, wat leidt tot uitbreidende obligatiespreads die doen denken aan de staatsschuldcrisis van een decennium geleden.

De ECB erkent dat “verhoogde beleids- en geopolitieke onzekerheid, zwakke fiscale fundamenten en trage trendgroei zorgen oproepen over de houdbaarheid van de staatsschuld in sommige eurozone-landen.” “Hoewel de financiële markten tot nu toe veerkrachtig zijn gebleken, is er geen ruimte voor zelfgenoegzaamheid. Onderliggende kwetsbaarheden maken aandelen- en bedrijfscredietmarkten gevoelig voor verdere volatiliteit,” waarschuwt Frankfurt.

Het domino-effect op bedrijven

De bedrijfssector is niet immuun voor de kwetsbaarheden van de staatsschuld. Stijgende rendementen op staatsobligaties kunnen doorwerken in de privésector, waardoor de financieringskosten voor bedrijven stijgen. Dit zou bijzonder schadelijk zijn voor kleine en middelgrote ondernemingen (KMO’s), die al onder druk staan van hoge leenkosten en zwakke groei.

“Hoge leenkosten en zwakke groeivooruitzichten blijven een zware last voor de balansen van bedrijven, waarbij bedrijven in de eurozone een daling van de winst rapporteren als gevolg van hoge rentebetalingen,” aldus de ECB.

Bankresistentie: een silver lining?

In tegenstelling tot de vorige schuldencrisis zijn de banken in de eurozone beter gekapitaliseerd en winstgevender, wat een buffer biedt tegen mogelijke schokken van de staatsschuld en bedrijfscrediet. Echter, de onderlinge verbondenheid van de risico’s van de staatsschuld en de banken—bekend als de “doom loop”—blijft een zorg. Een verslechtering van de kredietwaardigheid van de staat kan de balansen van banken aantasten, wat mogelijk kan leiden tot bredere financiële instabiliteit.

De ECB adviseert toezichthouders om de kapitaalbuffers van banken sterk te houden en ervoor te zorgen dat leners hun leningen kunnen terugbetalen, met als doel de financiële stabiliteit te behouden en risicoloze leningen te voorkomen.

Een oude crisis, nieuwe risico’s

De waarschuwing van de ECB is duidelijk: de eurozone is nog niet uit de gevarenzone. Hoge schulden, zwakke groei en fiscale verslechtering leggen de basis voor mogelijke marktverstoringen. Voorlopig is de boodschap vanuit Frankfurt ondubbelzinnig: waakzaamheid is van groot belang en zelfgenoegzaamheid is geen optie. Zonder beslissende actie om deze kwetsbaarheden aan te pakken, loopt de regio het risico af te glijden naar een nieuwe staatsschuldcrisis.