Europa verhoogt invoer van Russisch gas, wat de oorlogseconomie ondersteunt

De enige overgebleven Russische pijpleiding die gas naar Europa transporteert, is TurkStream. Op 4 maart, tijdens zijn eerste toespraak voor het Congres als Amerikaanse president, zei Donald Trump: “Europa heeft helaas meer geld uitgegeven aan de aankoop van Russisch olie en gas dan aan de verdediging van Oekraïne.” Trump staat niet bekend om zijn statistische nauwkeurigheid, maar in dit geval zou hij gelijk kunnen hebben.

Een rapport dat donderdag door Ember, een energie-denktank, werd gepubliceerd, schat dat de Europese aankopen van Russisch gas vorig jaar 21,9 miljard euro (23,6 miljard dollar) bedragen, vergeleken met 18,7 miljard euro (20,17 miljard dollar) aan financiële hulp voor Oekraïne. Dit cijfer omvatte geen militaire hulp.

De Europese Unie schat dat het sinds het begin van de oorlog 194 miljard dollar heeft uitgegeven of toegezegd aan militaire, financiële en reconstructiehulp aan Oekraïne. Ember uitte zijn bezorgdheid dat in plaats van een beloofd plan te publiceren om Russisch gas volledig tegen 2027 af te schaffen, de EU haar invoer van Russisch gas met 18 procent heeft verhoogd.

“De EU moet zich losmaken van dure en volatiele fossiele gassen om haar eigen veiligheids-, economische en klimaatdoelstellingen te bereiken, beginnend met een duidelijke route voor de afschaffing van Russisch gas,” schreef Ember.

Vladyslav Vlasiuk, een adviseur van de Oekraïense president, vertelde EU-ambassadeurs in Kyiv in januari dat Oekraïne zich zorgen maakte over de gasimporten uit Rusland van vorig jaar. “Het is tijd om de petrodollarstroom die de agressie van Rusland aanwakkert, af te snijden,” zei hij.

In 2024 was het Russische gasverbruik in Europa ongeveer 45 miljard kubieke meter (bcm) en het Amerikaanse gas 57 bcm.

Daling van Russische energieverkopen aan Europa

De bredere context is dat de EU haar energie-importen uit Rusland drastisch heeft verminderd sinds de Russische invasie van Oekraïne in februari 2022. Op het hoogtepunt in 2019 bedroeg de Russische gaslevering aan Europa 179 bcm, volgens het Oxford Institute for Energy Studies in een nieuw rapport.

In het jaar voordat Rusland Oekraïne binnenviel, kocht Europa 142 bcm Russisch gas. “Als een directe consequentie van factoren gerelateerd aan de invasie van Oekraïne, viel dat volume in 2024 terug tot slechts 31 bcm,” aldus het OIES-rapport, en “kan het in 2025 zo laag zijn als 16-18 bcm.”

Dit komt omdat al het Russische gas vroeger via pijpleidingen werd geleverd die nu buiten gebruik zijn. Onbekende actoren bliezen in september 2022 de dubbele Nord Stream I-pijpleidingen en een van de dubbele Nord Stream II-pijpleidingen op. Samen waren de vier pijpleidingen ontworpen om jaarlijks 110 bcm gas naar Europa te vervoeren.

Een andere 33 bcm Russisch gas zou Europa kunnen binnenkomen via de Yamal-pijpleiding die door Wit-Rusland en Polen loopt, maar Rusland stopte alle gasstroom in mei 2022 – een stap die waarschijnlijk een jaar eerder was gepland, zegt OIES – en Polen verbood verdere gasimporten uit Rusland via zijn grondgebied.

Een extra 65 bcm Russische gasimporten waren mogelijk via een paar pijpleidingen die door Oekraïne lopen, maar toen een vijfjarig transitcontract in december vorig jaar afliep, vernieuwde Oekraïne dit niet, en werden de pijpleidingen stilgelegd.

De enige overgebleven Russische gaspijpleiding is TurkStream, die aan land komt in Oost-Thracië en via Bulgarije en Servië naar Hongarije gaat, maar de capaciteit is beperkt tot 20 bcm per jaar aan de Bulgaarse grens, het punt waar het de EU binnenkomt.

Het rapport suggereert dat het niet snel of eenvoudig zal zijn, aangezien pijpleidingoperators nu uit faillissement moeten worden geholpen, reparaties en onderhoud moeten worden uitgevoerd, wederzijdse sancties moeten worden opgeheven en een aantal contractbreukclaims die honderden miljoenen dollars bedragen via arbitrage moeten worden opgelost.

De EU heeft ook geprobeerd zich van Russische olie te ontdoen, maar de resultaten zijn gemengd. Het importeerde in 2022 88,4 miljoen ton olie uit Rusland voordat het in december van dat jaar sancties oplegde.

Officiële EU-importen van Russische olie waren tegen het einde van vorig jaar met 90 procent gedaald, volgens de Europese statistische dienst, maar dit is waarschijnlijk misleidend omdat er ook illegale importen zijn geweest, twee derde daarvan geleverd door een Russische schaduwvloot. De Kyiv School of Economics schatte dat Rusland vorig jaar 189 miljard dollar verdiende met de verkoop van ruwe olie en geraffineerde petroleumproducten, een stijging ten opzichte van 178 miljard dollar in 2023.

Goede politiek versus goede economie

Ember gelooft dat de keuzes van de EU leiden tot slechte economie. Het schat dat als alle aangekondigde investeringen in gasimportterminals en pijpleidingen plaatsvinden, de EU tegen 2030 over een gasoverschot van 131 bcm zal beschikken. Dit, zegt het, onttrekt Europa geld om netwerken te transformeren en over te schakelen naar hernieuwbare energie, en stelt het bloot aan prijsvolatiliteit en onzekere aanvoer, omdat Europa bijna al zijn koolwaterstoffen importeert.

Stern was het niet eens met Ember. Toen hem werd gevraagd of gas een doodlopend investering was tegen 2030, zei hij: “Nee – en de meeste overheden of de Europese Commissie denken daar ook niet zo over, anders zouden ze niet nog steeds geld uitgeven aan nieuwe infrastructuur. Als je de datum naar 2050 verandert, kan het antwoord anders zijn.”

Anderen geloofden dat de keuzes van de EU vooral over goede politiek gingen in plaats van economie. Bassias meende dat “de grote zaak voor de VS en Rusland is om navigatieroutes in de Arctische regio te openen en gezamenlijke olie- en gasexploratie daar te doen.”

Ze werkten “stiekem samen onder Biden, en het is nu officieel”, zei hij, suggereerde dat de oorlog in Oekraïne in de weg stond van die samenwerking.

Energeanalist Miltiadis Aslanoglou was het ermee eens dat “als men streng zou willen zijn over [energie-importen], men dat zou kunnen zijn.” Hij suggereerde dat Europa de ooit machtige Russische gasgigant Gazprom in leven houdt. “Gazprom is zeker niet meer het triljoen dollarbedrijf dat het vijf jaar geleden was, en niemand weet zelfs of het over vijf jaar nog zal bestaan,” zei Aslanoglou. “Op dit moment verkeert het in ernstige financiële problemen. Ze kunnen de pijpleidingnetwerken binnen Rusland, die 50 of 60 jaar oud zijn, nauwelijks onderhouden.”

Realiteit versus waarden

Oekraïne heeft een andere visie. De langeafstandsdroneslagen binnen Rusland sinds september vorig jaar suggereren een beleid dat verschuift van het aanvallen van munitiedepots naar het afknijpen van de Russische exportinkomsten uit gas, olie en geraffineerde petroleumproducten, volgens een analyse van de Oekraïense groep Frontelligence Insight.

Oekraïne heeft dit jaar twee keer geprobeerd Gazprom te doden door aanvallende drones te sturen om de Russkaya-compressor te vernietigen, die gas in de enige overgebleven pijpleiding van Rusland naar Europa, TurkStream, onder druk zet. Rusland zei dat het op 13 januari negen drones nabij de compressor in de Russische regio Krasnodar neerschoot en op 1 maart nog eens drie drones.

Oekraïne probeerde ook het afvoertterrein van Rusland voor ruwe olie in Novorossiysk in de Zwarte Zee op 17 februari af te snijden, en slaagde erin het te beschadigen.

De prioriteit van de Russische president Vladimir Poetin voor een staakt-het-vuren in de Zwarte Zee deze week lijkt bedoeld om verdere Oekraïense aanvallen op de belangrijkste economische levensader van Rusland te voorkomen. Oekraïne lijkt niet de enige verliezer te zijn in een “goede politiek”-scenario met Rusland.

De Global Energy Review van de Internationale Energieagentschap ontdekte maandag dat de wereldwijde decarbonisatie-inspanningen, waar Europa een leidende rol in heeft gespeeld, begin resultaten beginnen te tonen. Hoewel de wereldwijde energievraag vorig jaar met 2,2 procent steeg, stegen de emissies slechts met 0,8 procent, aldus het IEA, omdat de capaciteit voor hernieuwbare energie met 700 GW toenam – een 22e opeenvolgende jaarlijkse record voor nieuwe geïnstalleerde capaciteit.

Dat, aldus het IEA, bewees dat “de groei van energiegerelateerde kooldioxide (CO2)-emissies blijft loskoppelen van de wereldwijde economische groei.” Ember’s boodschap was vergelijkbaar. In tegenstelling tot Rusland en de Verenigde Staten is Europa arm aan koolwaterstoffen. Volgens Eurostat betekende de afhankelijkheid van geïmporteerde koolwaterstoffen dat het vorig jaar slechts 37 procent van zijn totale energiebehoeften produceerde.

Ember gelooft dat een paradigma verschuiving naar schone energie technologie niet alleen Oekraïne zal redden van Rusland, maar ook Europa van klimaatverandering kan redden.