De Oorzaken van Herhaalde Overstromingen in Pakistan: Smeltende Gletsjers en Uitgeputte Bossen

De Baltoro-gletsjer, met een lengte van 63 km, is een van de langste gletsjers buiten de poolgebieden. Hij ligt in het Shigar-district in het door Pakistan beheerde Kasjmir.

Het was een gewone dag, en de 26-jarige Muntazer Mehdi had zijn gebeden in de vroege namiddag uitgevoerd. Na de lunch begonnen de bergen te grommen.

De kleermaker, die in het dorp Chogogrung aan de voet van de Siachen-gletsjer woonde – de op één na grootste niet-polaire gletsjer ter wereld – wist wat hij moest doen: rennen.

Mehdi, zijn vrouw en hun twee kinderen moesten eind juli hun huis ontvluchten nadat het smelten van de gletsjer leidde tot een uitbarsting van een meer. “We wisten wat er aan kwam vanwege het harde gekletter van de stenen, en de waterstroom stopte,” zei hij. “We hadden net genoeg tijd om naar een hoger gelegen gebied te vluchten en onszelf te redden, maar al onze levensbesparingen, ons huis, ons vee, alles is weg, in enkele momenten gewist.”

Mehdi en zijn gezin hebben bijna 100 km naar het volgende dorp gelopen en hebben van daaruit een auto kunnen krijgen om naar Skardu, de grootste stad in de regio, te gaan.

Hun verhaal is een van de vele vergelijkbare verhalen die de afgelopen weken uit Gilgit-Baltistan zijn gekomen, een deel van het door Pakistan beheerde Kasjmir waar overstromingen hele dorpen onder water hebben gezet, vooral in het Ghizer-district.

Pakistan wordt geconfronteerd met een reeks klimaatnoodgevallen – de bossen krimpen, gletsjers smelten sneller dan verwacht, en nu verwoestende regenval gemeenschappen.

Wijdverspreide ontbossing heeft natuurlijke buffers geërodeerd, terwijl warmer wordende bergtemperaturen gletsjers verzwakken, landschappen destabiliseren en mensen blootstellen aan aardverschuivingen en overstromingen.

Deze elkaar kruisende bedreigingen hebben dit jaar samengekomen, terwijl de moessonregens en zeldzame wolkbreuken de noordelijke regio’s zoals Khyber Pakhtunkhwa en het door Pakistan beheerde Kasjmir teisteren.

Het water is vervolgens stroomafwaarts geduwd, wat ook andere delen van Pakistan in chaos heeft gestort – de schade is verergerd door de bouw van woonmaatschappijen nabij rivieroevers en over overstromingsvlakten in de afgelopen decennia.

In de moesson van dit jaar, sinds 26 juni, zijn er minstens 804 mensen omgekomen, de meesten van hen in Khyber Pakhtunkhwa.

Wat gebeurt er met de gletsjers van Pakistan?

Een studie van EvK2CNR, een Italiaanse non-profitorganisatie die zich richt op wetenschappelijk onderzoek in hoge bergomgevingen, heeft in 2024 onthuld dat Pakistan 13.032 gletsjers herbergt, die 13.546,93 vierkante kilometer beslaan in de bekken van de Gilgit, Indus, Jhelum, Kabul en Tarim rivieren.

Pakistan heeft het grootste volume gletsjerijs voor elk land buiten de poolgebieden. Uniek is dat het ontmoetingspunt van drie grote bergketens, de Hindu Kush, de Himalaya en de Karakoram, zich in het door Pakistan beheerde Kasjmir bevindt.

Gletsjerijs is ook een belangrijke waterbron voor Pakistan’s 220 miljoen mensen.

Volgens het Internationale Centrum voor Geïntegreerde Bergontwikkeling (ICIMOD), een consortium van regionale landen die de Hindu Kush en Himalayabergketens bestrijken, geeft een studie aan dat de gletsjers in de Hindu Kush en Himalaya 65 procent sneller verdwenen in de periode 2011-2020 dan in het vorige decennium.

Volgens Zakir Hussain Zakir, de directeur van planning en ontwikkeling aan de Universiteit van Baltistan, is de snelheid van het smelten 10-30 meter per jaar in de Himalaya, 5-10 meter in de Hindu Kush en 2-3 meter in de Karakoram. Gletsjerijs smelt sneller dan nieuwe sneeuw kan aanvullen, naarmate de zomers langer worden.

“Het smelten is versneld door de opwarming van de aarde, waar Pakistan een kleine bijdrager aan is,” zegt Dawar Hameed Butt, hoofdadviseur van Climate Action Pakistan (CFP).

Deze opwarming heeft een gevaarlijke cyclus in gang gezet: Hogere temperaturen versnellen het smelten van gletsjers, wat donkere rotsachtige oppervlakken blootlegt. “Deze oppervlakken absorberen op hun beurt meer hitte, waardoor het smeltproces verder wordt versneld. We zijn nu getuige van het ontvouwen van deze feedbackloops,” zei hij.

Zakir Hussain, directeur van de Provinciale Rampenbestrijdingsautoriteit in het door Pakistan beheerde Kasjmir (Gilgit-Baltistan) – geen relatie tot de academische staf van de Universiteit van Baltistan – zegt dat het effect van koolstofemissie in real time zichtbaar is.

“Onze ouderen zeiden vroeger, op onze traditionele manier, dat het smelten van de gletsjers op 15 augustus zou stoppen en de sneeuw zou beginnen zich op te hopen. Nu, door klimaatverandering, smelten de gletsjers sneller en langer.”

Decennialang hebben gemeenschappen in de valleien hun praktijken aangepast aan de verwachting van stabiele gletsjers, maar die veronderstelling is niet langer betrouwbaar. De snellere beweging van gletsjers verzwakt ook het rotsachtige terrein eromheen, waardoor het risico op grootschalige aardverschuivingen toeneemt.

Zakir van de Universiteit van Baltistan zegt dat toerisme en bouw hebben bijgedragen aan het smelten van gletsjers: Sinds 2005, toen de landingsbaan van Skardu werd uitgebreid, kunnen grote vliegtuigen dagelijks reizigers naar de regio vervoeren. Pakistan’s staatsmaatschappij, Pakistan International Airlines, steunde voorheen op kleinere Fokker-vliegtuigen voor dagelijkse vluchten naar Gilgit, afhankelijk van het weer.

“De toename van het luchtverkeer in de regio wordt beschouwd als een belangrijke oorzaak van het smelten van gletsjers,” zegt Zakir.

Hussain van de PDMA ontkent dit en zegt: “Er is geen industrie in Gilgit-Baltistan; we produceren weinig of geen koolstofemissies en staan aan de ontvangende kant ervan.”

Wat gebeurt er met de bossen van Pakistan?

De topografie van Pakistan varieert van hoge bergen, vruchtbare vlaktes, woestijnen tot rivierdalen, met scherpe contrasten tussen droge en gletsjerachtige zones.

Volgens de Europese Ruimtevaartorganisatie WorldCover is ongeveer 2,72 procent van het land bedekt met sneeuw en ijs, de grootste concentratie buiten de poolgebieden. Deze gletsjers voeden het Indus-riviersysteem, dat bijna 90 procent van de landbouw van het land ondersteunt.

Bossen bedekken slechts 5,23 procent van het land, wat beperkte bescherming biedt tegen erosie en overstromingen.

De moesson levert bijna driekwart van de jaarlijkse neerslag in Zuid-Azië, cruciaal voor de gewassen van Pakistan. Maar in het afgelopen decennium hebben wolkbreuken en zwaardere regenval steeds vaker geleid tot flashoverstromingen en aardverschuivingen.

Volgens Global Forest Watch, een digitaal platform voor bosmonitoring, heeft Pakistan van 2001 tot 2024 95,3 vierkante kilometer (9,53 kilohectare) aan bosbedekking verloren – ongeveer de helft van het oppervlak van Islamabad, de hoofdstad van het land.

Waarom worden de bomen gekapt?

Volgens Global Forest Watch verliest Pakistan boombedekking door zowel permanente ontbossing als tijdelijke verstoringen.

Tussen 2001 en 2024 verloor Pakistan bijna 8 procent van zijn boombedekking. Ten minste 78% (6.870 hectare) van het verlies aan boombedekking was te wijten aan logging, gevolgd door bosbranden (12%), permanente landbouw (492 hectare), tijdelijke verstoringen zoals natuurrampen (184 hectare) en nieuwe nederzettingen en infrastructuur (179 hectare).

Ahmed Kamal, de adjunct-secretaris van de bosafdeling van Khyber-Pakhtunkhwa, zegt dat de bossen van de provincie slachtoffer zijn geworden van overheidsbeleid.

Tot de jaren ’90 stond Khyber Pakhtunkhwa een praktijk toe die bekend staat als “wetenschappelijk oogsten” – dat hield in dat er selectief oude of zieke bomen werden gekapt zodat bossen konden regenereren. Maar te midden van beschuldigingen dat de houtmaffia, in samenspanning met ambtenaren van de bosafdeling, het systeem misbruikte, legde de federale regering een algeheel verbod op het kappen van bomen op.

Kamal zei dat dit in plaats daarvan illegale logging heeft aangewakkerd en ontbossing heeft verergerd. Volgens Kamal heeft het door de staat opgelegde verbod de op bossen afhankelijk gemeenschappen benadeeld, die voorheen recht hadden op 40-80 procent van de royalties van legale oogst. Ontdaan van inkomen, zijn velen overgestapt op illegale logging, vaak met het kappen van jonge bomen.

Dit heeft de waardevolle reserves van Pakistan’s deodar aangetast. Deodar staat bekend om zijn geur en duurzaamheid. Het hout heeft insectenwerende en antibacteriële eigenschappen en is waardevol voor medische extracten en essentiële oliën.

Maar Adil Zareef, de coördinator van het Sustainable Conservation Network (SCN), een niet-gouvernementele organisatie, zegt dat in de praktijk een zorgverlenende regering die Khyber Pakhtunkhwa regeerde van januari 2023 tot maart 2024 wat bekend staat als “Guzara-bossen” heeft overgedragen aan vastgoedontwikkelaars. De zorgverlenende regering was in functie nadat de provinciale assemblee was ontbonden. Guzara-bossen worden beheerd door lokale stammen of individuen die traditionele rechten op het land hebben, en door de bosafdeling.

In districten in Khyber Pakhtunkhwa, zoals Buner en Swabi, viel er meer dan 150 mm regen in een uur, wat leidde tot flashoverstromingen en aardverschuivingen die infrastructuur vernietigden en hele dorpen meesleurden.

Heeft dit invloed op andere delen van Pakistan?

Terwijl het overstromingswater stroomafwaarts naar beneden komt, mengt het zich met ongekende regenval in het noorden van Punjab, waardoor het hart van Pakistan’s industriële gordel onder water komt te staan. De stad Sialkot in Punjab, bijvoorbeeld, werd getroffen door meer dan 360 mm neerslag in 24 uur op woensdag, wat een 49-jaar record verbrak, volgens de Pakistan Meteorologische Dienst (PMD).

Bijna 75 km verderop stond het eerbiedwaardige Kartarpur Gurdwara, dat verbonden is door een corridor voor Sikh-pelgrims uit India, bijna volledig onder water op woensdag. Pakistaanse functionarissen hebben India beschuldigd van het verergeren van de overstromingen door torrents water uit bovenstrooms dammen vrij te laten, maar India heeft de beschuldiging afgewezen en beweert dat zij alleen normale afvoerpraktijken volgden.

“Indiase agressie wordt ten zeerste veroordeeld. Onder een samenzwering is plotseling een enorme hoeveelheid water in de rivieren vrijgegeven door India, wat resulteert in ernstige overstromingen in Pakistan. Het hele gebied van Kartarpur staat volledig onder water. Het land van Guru Nanak is totaal onder water,” aldus Senator Krishna Kumari.

Terwijl de beperkte dammen en reservoirs van Pakistan ook hun maximale capaciteit bereiken, blijft het risico op verdere overstromingen, vernietiging en schade voortbestaan. De moesson is nog niet voorbij – en de verwoestingen ook niet.