China en India volgen op de voet terwijl Myanmar-rebellen oprukken naar strategische westgrens

Huizen in vlammen door vermeende luchtaanval in Rakhine

Rakhine State staat op een cruciaal keerpunt nu het Arakan Army (AA) dichterbij komt om de controle over Myanmar’s strategische westelijke grensgebied te veroveren. Deze machtsverschuiving kan zowel de burgeroorlog van het land als de regionale geopolitiek herdefiniëren.

Terwijl de militaire regering van Myanmar op andere plaatsen in het land terrein heeft heroverd, controleert de AA nu 14 van de 17 townships in Rakhine, gelegen aan de Baai van Bengalen in het westen van het land en grenzend aan Bangladesh. De rebellen hebben zich gecommitteerd om de rest van Rakhine State te veroveren, inclusief de hoofdstad Sittwe, en een belangrijk Indiaas havenproject in Kyaukphyu, dat van cruciaal belang is voor de olie- en gasleidingen en een diepzeehaven die centraal staat in China’s Belt and Road Initiative.

Analisten wijzen erop dat er een kans bestaat voor een beslissende offensief van de rebellen. Echter, de strijd van de AA tegen de militaire regering van Myanmar voor zelfbeschikking vindt plaats te midden van een verergerende humanitaire crisis en toenemende meldingen van ernstige misbruiken door de gewapende groep tegen de overwegend moslimbevolking van de Rohingya in Rakhine.

De blokkade van de Myanmar militaire regering van bevoorradingen naar Rakhine – historisch bekend als Arakan – heeft een crisis verergerd waarin de Verenigde Naties schatten dat meer dan twee miljoen mensen het risico van honger ondervinden. Eerder deze maand waarschuwde het Wereldvoedselprogramma dat 57 procent van de gezinnen in centraal Rakhine niet in hun basisvoedselbehoeften kan voorzien – een stijging van 33 procent in december. Duizenden burgers zijn omsingeld in Sittwe, dat nu alleen per zee en lucht bereikbaar is.

Bewoners beschrijven torenhoge prijzen; varkensvlees dat ooit $2 kostte, overschrijdt nu $13. Lokale media hebben gerapporteerd over wanhopige mensen die zelfmoord plegen, gezinnen die tot bedelen gedwongen worden, een toename van sekswerk, en diefstallen overdag terwijl de wet en orde in elkaar storten. Een bewoner die recent per vliegtuig vertrok, vertelde over de groeiende criminaliteit in Sittwe. “Ze zijn als gangsters die overdag huizen binnenbreken. Ze nemen zelfs meubels mee,” zei hij. “De situatie is onvoorspelbaar,” voegde de bron toe. “We kunnen niet raden wat er daarna zal gebeuren.”

Een vertegenwoordiger van de United League of Arakan (ULA), de politieke tak van de AA, beschreef Sittwe als “een schrijnend voorbeeld” van militaire controle, waarbij de leiders van het regime Arakan decennialang als bezet gebied hebben behandeld.

Stijgend aantal burgerdoden

Terwijl de AA verder oprukt door Rakhine State, heeft de militaire regering zich gewend tot luchtaanvallen – een tactiek die sinds de staatsgreep van de generaals in 2021 nationaal wordt gebruikt. In Rakhine zegt de ULA dat luchtaanvallen tussen eind 2023 en medio 2025 402 burgers hebben gedood, waaronder 96 kinderen. Nog eens 26 burgers zijn dit jaar omgekomen door artillerie, landmijnen of buitengerechtelijke executies. Luchtaanvallen op burgers “kunnen geen tastbare militaire resultaten opleveren,” zei een ULA-vertegenwoordiger, die dergelijke tactieken als “terrorisme” bestempelde in een land waar sinds de coup van 2021 naar schatting meer dan 80.000 mensen zijn omgekomen in de strijd.

Tegen de achtergrond van het voortdurende conflict hebben zowel de AA als het leger van Myanmar ook conscriptie ingevoerd om hun strijdkrachten te versterken. De AA heeft mannen van 18 tot 45 en vrouwen van 18 tot 25 opgeroepen sinds mei, en noemt zijn campagne een “oorlog voor nationale bevrijding,” terwijl het leger naar schatting 70.000 mannen heeft toegevoegd aan zijn gelederen tijdens zijn 16 maanden durende militaire dienstplicht.

Rakhine is ook getekend door etnisch geweld, vooral tijdens de militaire repressie in 2017 die meer dan 730.000 Rohingya naar Bangladesh dreef – wreedheden uit die tijd zijn nu aan de Internationale Rechtbank voorgelegd in een zaak van vermoedelijke genocide. Meer dan een miljoen Rohingya verblijven in vluchtelingenkampen langs de grens tussen Myanmar en Bangladesh, met de VN die 150.000 nieuwe aankomsten in de afgelopen 18 maanden meldt.

Meldingen beschuldigen de AA van misbruiken tegen Rohingya-burgers die in Rakhine zijn gebleven, waaronder een vermeende slachting van 600 mensen vorig jaar – beschuldigingen die de AA ontkent, met de bewering dat beelden van menselijke resten in werkelijkheid soldaten van de regering zijn die in de strijd zijn gedood. Volgens de politieke tak van de rebellen, de ULA, “ervaren de moslimbewoners” in de door hen gecontroleerde gebieden in Rakhine “betere levens dan in enige andere periode in de recente geschiedenis.” De ULA, net als de militaire regering, vermijdt de term “Rohingya” in een poging te impliceren dat de gemeenschap niet inheems is in Rakhine.

Complexiteit van de situatie

Om een al complexe situatie verder te verwarren, heeft het leger leden van de Rohingya-gemeenschap bewapend om tegen de AA te vechten, een dramatische ommekeer na tientallen jaren van vervolging van hun gemeenschappen door de strijdkrachten van Myanmar. Het International Crisis Group (ICG) denktank waarschuwt ook dat gewapende Rohingya-groepen religieuze taal gebruiken om vluchtelingen in de kampen in Bangladesh tegen de AA te mobiliseren. Maar “een Rohingya-opstand tegen het Arakan Army is onwaarschijnlijk om te slagen,” meldt de ICG, en voegt eraan toe dat het ook de anti-Rohingya-sentimenten in Myanmar kan verhogen en de vooruitzichten voor de repatriëring van vluchtelingen uit Bangladesh naar de huizen die ze in Rakhine zijn ontvlucht kan schaden.

De spanningen lopen ook op met Bangladesh, dat wil dat de AA – die de volledige grensregio tussen Myanmar en Bangladesh controleert – vluchtelingen terugneemt in gebieden onder zijn gezag. Dhaka steunt ook gewapende Rohingya-groepen om druk uit te oefenen op de Arakan-krachten, terwijl de AA op zijn hoede is dat Bangladesh een afscheidingszone in Rakhine zou kunnen steunen, wat zijn territoriale ambities voor de staat zou bedreigen.

Strijd om Chinese haven

Ten zuiden van Sittwe staat een beslissende strijd op het punt voor Kyaukphyu, de kusthub die Myanmar verbindt met de Chinese provincie Yunnan via dubbele olie- en gasleidingen en een diepzeehaven die deel uitmaakt van China’s Belt and Road-infrastructuurproject. Anthony Davis, een analist in Bangkok van het defensietijdschrift Janes, voorspelt dat de AA een moessonoffensief kan lanceren tussen september en oktober, waarbij het bewolkte weer als dekking kan dienen tegen luchtaanvallen door de oorlogsvliegtuigen van het leger, wat de kansen op het veroveren van Kyaukphyu zou vergroten. Davis merkt op dat de munitievoorraden die in 2024 door de AA zijn veroverd tegen 2026 kunnen slinken, terwijl Chinese druk de toevoer van wapens aan de rebellen vanuit het noorden van Myanmar zou kunnen beperken – factoren die de urgentie voor de AA vergroten om nu aan te vallen. Hij schat dat 3.000 overheidstroepen Kyaukphyu verdedigen, ondersteund door jets, drones en maritieme vuursteun.

Met ten minste 40.000 strijders na zijn conscriptiecampagne – en nu de grootste etnische leger van Myanmar – zou de AA waarschijnlijk 10.000 troepen kunnen inzetten voor de aanval op Kyaukphyu, aldus Davis. Op basis van zijn eerdere prestaties gelooft Davis dat de AA een “significante kans” heeft om de haven te veroveren, in wat “een van de meest ingrijpende en kostbare campagnes” van de burgeroorlog zou kunnen worden. Ongeveer 50 Chinese beveiligingspersoneel blijft in Kyaukphyu, volgens een Chinese bron uit de industrie die door Davis wordt geciteerd, die gelooft dat Beijing heeft geaccepteerd dat de AA de faciliteit kan veroveren – zolang de activa beschermd blijven. Maar Beijing heeft ook zijn steun voor de militaire heersers van Myanmar in de afgelopen maanden versterkt.

De ULA-vertegenwoordiger zei dat Kyaukphyu een “gevoelig gebied” is voor de AA, waar het “de minste hoeveelheid noodzakelijke kracht” toepast en een “strenge beleidslijn hanteert om buitenlandse investeringen en personeel uit alle landen te beschermen.” De AA zal “proberen alle mogelijke middelen te benutten om positieve relaties met China te bevorderen,” voegde de vertegenwoordiger eraan toe.

Oorlog uitbreidt

Ook India heeft belangen in Rakhine via het Kaladan-transportproject, dat tot doel heeft de afgelegen noord-oostelijke regio’s van India te verbinden met de Baai van Bengalen via de door India gebouwde haven van Sittwe en rivierroutes die door AA-gecontroleerd gebied lopen. Dit corridor zou India in staat stellen om Bangladesh te omzeilen en een alternatieve handelsroute voor India met Myanmar te creëren. Analisten zeggen dat het overnemen van de haven, de weg- en riviernetwerken de AA in staat zou kunnen stellen om de Indiase handel te belasten, wat zijn financiën zou versterken en tegelijkertijd de banden van het Myanmar-leger met New Delhi zou ondermijnen. Indien de AA erin slaagt de kusthavens van Rakhine te veroveren, zou de gewapende groep feitelijk de transport- en handelspoorten die cruciaal zijn voor zowel China als India kunnen controleren, wat een machtspositie zou creëren die geen enkele andere gewapende deelnemer in de burgeroorlog van Myanmar heeft.

Dat zou de door de AA gesteunde Arakan People’s Revolutionary Government kunnen verheffen tot een regionale machtsfactor, aldus Davis. Het Institute for Strategy and Policy-Myanmar stelt dat de AA ook buiten Rakhine is ingezet en nu de meest uitgebreide alliantie van gewapende groepen in het land leidt. “Geen enkele andere etnische gewapende groep heeft zo’n vergaande invloedssfeer onder de volgende generatie strijders van het land geweven,” schreef het instituut.

Met het leger dat verloren terrein in andere regio’s van het land herwint terwijl het zich voorbereidt op de verkiezingen in december – die al breed worden afgedaan als een schijnvertoning – is er een kans dat de AA ooit een wapenstilstand kan overeenkomen met de militaire regering of kan doorgaan met vechten en mogelijk sterk genoeg kan zijn om het leger alleen aan te kunnen. De ULA-vertegenwoordiger drong aan op waakzaamheid tegen de traditionele “verdeeld en heers” strategie van het leger. “Oorlog omvat vaak vooruitgangen en terugtrekkingen,” zei de vertegenwoordiger. “Deze keer zijn we ervan overtuigd dat de verzetskrachten zinvolle veranderingen in het land kunnen bewerkstelligen.”