Analyse: Oproep tot ontbinding van de PKK verandert de machtsdynamiek in Turkije en Syrië
Analyse: Oproep tot ontbinding van de PKK herdefinieert de machtsdynamiek van Turkiye en Syrië
De oproep van Abdullah Ocalan, de oprichter van de Koerdische Arbeiderspartij (PKK), om de groep te ontbinden, heeft nog steeds gevolgen, niet alleen in Turkiye maar ook in de bredere regio. De verschuivende allianties in Syrië, zoals de recente overeenkomst tussen de Koerdisch geleide Syrische Democratische Krachten (SDF) en de Syrische regering, bevestigen dat Ocalans boodschap niet geïsoleerd is, maar een cruciale kans biedt die alles kan herdefiniëren, van Turkiye’s veiligheidsbeleid tot de toekomstige positie van Koerdische actoren.
Ocalan riep eind februari vanuit een Turks gevangenis op tot een congres van de PKK, waarin hij zei: “Alle groepen moeten hun wapens neerleggen, en de PKK moet zichzelf ontbinden.” De PKK-leiding reageerde met een unilaterale wapenstilstand, maar beslissingen over ontbinding en ontwapening worden uitgesteld totdat het congres plaatsvindt.
De langdurige strijd van de PKK met Turkiye heeft meer dan 40.000 levens geëist. Ocalan, die de ideologische leider van de beweging is, leidde de gewapende opstand tot zijn arrestatie in 1999. De PKK wordt door Turkiye, de Verenigde Staten en de Europese Unie als een terroristische organisatie beschouwd. Deze oproep van Ocalan om de PKK te ontbinden, komt op een moment dat de strategische waarde van gewapend verzet afneemt en de politieke deelname van Koerden toeneemt.
Verwijdering van de ‘angstfactor’
De afname van de strategische waarde van gewapend verzet is samengevallen met de opkomst van Koerdische politieke actoren, waardoor de rol van de PKK als een “angstfactor” in de Turkse politiek verzwakt. De Volks Democratische Partij (HDP) doorbrak in juni 2015 de 10 procent kiesdrempel om parlementaire vertegenwoordiging te verkrijgen, iets wat pro-Koerdische partijen daarvoor alleen konden bereiken door onafhankelijke kandidaten te nomineren.
Vandaag de dag speelt de partij, nu bekend als de Volksgelijkheid en Democratische Partij (DEM), een cruciale rol in verkiezingen, waarbij Koerdische stemmen de politieke landschappen van Turkiye vormgeven. Ocalans oproep tot ontbinding van de PKK is een poging om de ruimte voor Koerdische politieke vertegenwoordiging binnen het democratische systeem uit te breiden. Politieke mobilisatie door partijen is krachtiger en invloedrijker geworden dan gewapend verzet.
Hoewel de groei niet zonder obstakels is geweest, blijven de staatsopgelegde beperkingen aanhouden. Bijvoorbeeld, Selahattin Demirtas, de voormalige leider van de HDP, zit nog steeds gevangen, en Koerdische politici worden door de regering beschuldigd van nauwe banden met de PKK, met zware straffen als gevolg.
Na de gemeenteraadsverkiezingen van 2024 heeft de regering opnieuw beheerders aangesteld in enkele Koerdische gemeenten, waardoor gekozen burgemeesters van de DEM-partij niet aan de macht kunnen komen. Deze beperkingen kunnen echter beginnen te verlichten met de geleidelijke normalisatie van pro-Koerdische politiek.
Turkiye’s belang
Voor de AK-partij vereist het consolideren van electorale steun een delicate balans tussen het tegemoetkomen aan Koerdische eisen en het behouden van Turkse nationalistische steun. Had deze initiatie om met de PKK te praten alleen van president Recep Tayyip Erdogan gekomen, zonder de betrokkenheid van MHP-leider Devlet Bahceli, zou de nationalistische oppositie veel sterker zijn geweest.
Door Bahceli uit te nodigen Ocalan in het parlement te laten spreken en te pleiten voor het “recht op hoop”, heeft de regering geprobeerd om harde weerstand te beheersen, waardoor de overgang politiek levensvatbaarder is geworden. Een succesvol vredesproces zou de steun voor de AK-partij onder Koerdische kiezers kunnen hernieuwen, die zich sinds de ineenstorting van het Turkiye-PKK vredesproces in 2015 van de partij hebben afgekeerd.
De Syrische vergelijking
Ocalans oproep weerspiegelt een bredere verschuiving terwijl niet-statelijke gewapende groepen in de regio steeds meer druk ervaren om zich aan te passen voor overleving en legitimiteit. In Noord-Syrië is het voor de Democratische Uniepartij (PYD) en haar gewapende vleugel, de Volksverdedigingseenheden (YPG), van strategisch belang om hun territoriale en politieke positie te behouden. Ocalan hoopt dat een ontbonden PKK zal leiden tot minder directe confrontaties met de PYD, wat hen zou kunnen helpen een niveau van zelfbestuur en rechten te behouden binnen de nieuwe Syrische staat.
Een belangrijke stap in deze richting werd gezet toen de SDF een overeenkomst ondertekende in Damascus voor samenwerking met het Syrische leger op verschillende economische, sociale en politieke terreinen. Of dit voldoende zal zijn voor Turkiye om zijn achtervolging van de SDF te verlichten, hangt af van de details van de overeenkomst en de uitvoering ervan.
Een oplossing voor de “Koerdische kwestie” zou Turkiye’s diplomatieke invloed kunnen vergroten, vooral met Europese en Amerikaanse actoren die kritisch zijn over de binnenlandse politiek tegen Koerden. Een duurzaam proces kan ook spanningen met Irak en Syrië verlichten, waar Turkiye’s operaties tegen Koerdische groepen wrijving hebben veroorzaakt.
Terwijl wetgevende stappen cruciaal zullen zijn voor deze overgang, is een goed gedefinieerde routekaart met juridische, politieke en sociale aanpassingen noodzakelijk. Uiteindelijk zal de duurzaamheid van dit proces worden bepaald door betekenisvolle democratische hervormingen en het waarborgen van burgerlijke vrijheden.
