Aanval op de Bangladeshse missie in India: Waarom zijn de relaties in vrije val?

Leden van de Hindu Hitarakshana Vedike treden op de nationale vlag van Bangladesh tijdens een protest in Freedom Park in Bengaluru, India, tegen het geweld tegen de hindoeïstische minderheidsgemeenschap in Bangladesh.

De betrekkingen tussen India en Bangladesh zijn sinds de vlucht van voormalig premier Sheikh Hasina naar India na haar afzetting in augustus door een studentenopstand gespannen. Onlangs zijn de diplomatieke spanningen toegenomen na een uitwisseling van beschuldigingen van vermeend wangedrag tegen de hindoeïstische minderheid.

De woordenoorlog escaleerde nadat de Bengaalse autoriteiten vorige week de hindoeïstische religieuze leider Chinmoy Krishna Das arresteerden op beschuldiging van verraad, wat leidde tot protesten op verschillende plaatsen in India. Op maandag werd een Bengaalse missie in Agartala, in de noordoostelijke Indiase staat Tripura, aangevallen, wat een woedende reactie van Dhaka uitlokte.

Een dag later riep Dhaka de Indiase ambassadeur in Bangladesh op na de veroordeling van de aanval. “Deze specifieke daad in Agartala schendt de onschendbaarheid van diplomatieke missies, zoals voorgeschreven door de Wenen Conventie inzake Diplomatiek Verkeer van 1961,” aldus het Bengaalse ministerie van Buitenlandse Zaken, dat de Indiase regering opriep om het voorval te onderzoeken.

New Delhi noemde de aanval “diep betreurenswaardig”. De Indiase autoriteiten hebben sindsdien zeven mensen gearresteerd en drie politiefunctionarissen geschorst in verband met de aanval.

Wat ligt ten grondslag aan de hernieuwde spanningen tussen de twee buren? De arrestatie van Das lijkt de nieuwste aanleiding te zijn, maar de spanningen zijn al aan de gang sinds Hasina asiel in India kreeg. Bengaalse oppositieleden en activisten hebben een wrok tegen India vanwege de steun voor Hasina’s 15-jarige heerschappij, die gekenmerkt werd door een harde aanpak van afwijkende meningen en mensenrechtenschendingen.

De anti-Indiase gevoelens zijn sinds augustus toegenomen, aangezien Hasina haar basis in India heeft gebruikt om de interim-regering onder leiding van Muhammad Yunus, een hooggerespecteerde econoom en Nobelprijswinnaar, te bekritiseren.

Op woensdag beschuldigde Hasina Yunus van betrokkenheid bij “genocide”, wat de diplomatieke brandstof verder aanwakkerde. “Vandaag word ik beschuldigd van genocide. In werkelijkheid heeft Yunus op een zorgvuldig ontworpen manier genocide gepleegd,” zei ze in haar eerste publieke toespraak sinds augustus.

De eis van Bangladesh voor de uitlevering van de afgezet premier lijkt de grootste diplomatieke irritatie tussen de twee landen. “We zullen de terugkeer van de gevallen autocratische Sheikh Hasina uit India eisen,” zei Yunus vorige maand.

New Delhi’s uitgesproken standpunt over de rechten van minderheden heeft Dhaka verder geïrriteerd. Yunus heeft gezegd dat Bangladesh niet discrimineert tussen burgers op basis van hun geloof. Volgens lokale media zijn de veiligheidsmaatregelen rond hindoeïstische tempels en buurten verhoogd.

Minderheden, met name hindoes, die 10 procent van de 170 miljoen inwoners van het land uitmaken, hebben de grootste klappen opgevangen sinds Hasina’s afzetting, aangezien zij met haar Awami League-partij werden geassocieerd. Hindoes en andere minderheden voelen zich nu kwetsbaar nu rechtse krachten aan invloed winnen.

In de afgelopen dagen heeft India bezorgdheid geuit over “de stijging van extremistische retoriek, toenemende incidenten van geweld en provocatie” tegen minderheden. “Onze positie is zeer duidelijk – de interim-regering moet haar verantwoordelijkheid nemen om alle minderheden te beschermen,” zei woordvoerder Randhir Jaiswal van het ministerie van Buitenlandse Zaken afgelopen vrijdag, verwijzend naar de zaak tegen Das.

Maar Dhaka heeft in plaats daarvan New Delhi beschuldigd van het overdrijven van de aanvallen. Shafiqul Alam, perssecretaris van de Yunus-regering, zei tegen het Indiase kanaal India Today dat hindoes nu beter beschermd zijn dan tijdens Hasina’s regering.

Hoe zal de aanval op de Dhaka-missie de relaties beïnvloeden? Mubashar Hasan, postdoctoraal onderzoeker aan de Universiteit van Oslo in Noorwegen, zei dat de aanval op de missie van Dhaka in India “duidelijk de spanningen” tussen de twee landen zal verhogen.

India en Bangladesh werden onder Hasina nauwe bondgenoten, wat leidde tot een boost in handels- en veiligheidsbanden. De bilaterale handel tussen India en Bangladesh bedroeg in 2023-24 $14 miljard.

De Indiase gezant in Dhaka, Pranay Verma, ontmoette dinsdag de waarnemend minister van Buitenlandse Zaken Riaz Hamidullah en zei dat de relatie tussen de twee landen niet op één agenda kan worden gebaseerd. India “is geïnteresseerd in samenwerking met de regering van Bangladesh om onze gedeelde aspiraties voor vrede, veiligheid en ontwikkeling te vervullen,” werd Verma geciteerd door de krant.

Anil Trigunayat, een voormalige Indiase diplomaat die ook in Bangladesh heeft gediend, betreurde de aanval op de missie van Dhaka.

Trigunayat voegde eraan toe dat India zijn ‘Buurt Eerst’-beleid zal voortzetten – New Delhi’s aanpak ten opzichte van zijn Zuid-Aziatische buren. “India moet ook een betere communicatiestrategie en publieke diplomatie hebben. Een mogelijke bezoek van de Indiase minister van Buitenlandse Zaken zou enkele van de bilaterale problemen kunnen aanpakken,” voegde hij eraan toe.

Kunnen de banden tussen India en Bangladesh terugkeren naar de warmte van het verleden? Ja, als je de interim-leider Yunus gelooft. “De relaties tussen de twee landen moeten zeer hecht zijn,” werd de interim-leider geciteerd door de Bengaalse krant Prothom Alo op dinsdag.

“Dit is essentieel vanuit elk perspectief, of het nu gaat om economie, veiligheid of water. “Net zoals we hen nodig hebben in ons belang, hebben zij ons nodig in hun belang. Dus we moeten bepaalde voorbijgaande zaken vergeten … Het belangrijkste is om goede relaties te onderhouden. We moeten alles in ons machtige gebruiken om vooruitgang te boeken,” zei hij.

Dhaka en New Delhi delen nauwe culturele, handels- en geografische banden, en wederzijdse samenwerking is cruciaal voor het beheer van hun 4000 km lange grens.

Maar Ali Riaz, een professor aan de Illinois State University in de VS, zegt dat India’s “warme welkom” aan Hasina “ongekend” was. “Sinds 2009 heeft India onvoorwaardelijke steun verleend aan het regime van Sheikh Hasina, dat dag na dag autocratischer werd, wat leidde tot een ongelijkwaardige relatie ten gunste van India, en bleef instrumenteel in de binnenlandse politiek van Bangladesh en werd het schild voor het autocratische regime tegen enige internationale kritiek,” zei hij.

Toch zegt de Indiase diplomaat Trigunayat dat “er een foutieve narratief is opgebouwd tegen India, dat wordt beschuldigd van het ondersteunen van Hasina. “India heeft enorme niet-reciproke hulp aan Bangladesh geboden ten behoeve van het gewone Bengaalse volk … Vandaag is het modieus geworden om India als een stootkussen te gebruiken, waarbij externe machten ook dagelijks brandstof toevoegen,” voegde hij eraan toe zonder uit te leggen wie die externe machten zijn.

Tijdens een conferentie afgelopen maand zei de Indiase gezant Verma dat de betrekkingen tussen de twee landen “multifacettend” zijn te midden van “duurzame en positieve momentum” in handels- en economische banden en “contacten tussen mensen”.

Volgens Riaz ligt “de bal in het kamp van India” om de betrekkingen te verbeteren. “Het is van essentieel belang dat de Indiase regering een duidelijk signaal afgeeft dat ze bereid is om een verschuiving in haar beleid te maken en samen te werken met de huidige regering en het volk van Bangladesh … Bovendien is het belangrijk dat de Indiase regering ervoor zorgt dat haar grondgebied niet wordt gebruikt door Hasina of iemand anders voor het creëren van instabiliteit en geweld binnen Bangladesh,” voegde hij eraan toe.

Kunnen buitenlandse actoren een rol spelen? De recente religieuze spanningen hebben een reactie uitgelokt van verschillende westerse leiders, waaronder in het Verenigd Koninkrijk en de Verenigde Staten. Op dinsdag meldde de Press Trust of India dat de Amerikaanse congreslid Brad Sherman de regering van Yunus vroeg om de hindoeïstische minderheden te beschermen. Een soortgelijke bezorgdheid is ook gedeeld door diplomaten in het VK en de Europese Unie.

Shairee Malhotra, adjunct-directeur en Europa-onderzoeker bij de Observer Research Foundation in New Delhi, zei dat beleidsmakers in Europa ook bezorgd zijn over de huidige instabiliteit, maar dat India de voorkeur zou geven aan de bilaterale route om spanningen op te lossen.

“India en Bangladesh moeten dit zelf oplossen. Het goede is dat, ondanks de spanningen, de twee partijen de communicatiekanalen open hebben gehouden en blijven praten. Het is een gespannen relatie, maar geen vijandige,” zei hij.