Musk’s Opkomst als Symbool van Neo-feodale Kapitalistische Tijden
President-elect Donald Trump arriveert om de mega raket Starship van SpaceX te zien opstijgen voor een testvlucht met Elon Musk vanuit Starbase in Boca Chica, Texas, op 19 november 2024.
Tot voor kort werden autoritaire kapitalistische regimes zoals die in Rusland en China gekarakteriseerd als plutocratisch. De regering van Poetin, die goed bekendstaat om de dominantie van krachtige oligarchen zoals Yuri Kovalchuk, Gennady Timchenko en de broers Rotenberg; en de Communistische Partij van China, die de afgelopen decennia heeft bijgedragen aan de bloei van de nu beroemde 1.000 miljardairs van het land, waaronder Zhong Shanshan en Ma Huateng.
Vandaag de dag zijn het echter de liberale democratische staten die steeds meer deze plutocratische kenmerken aannemen. De aankomende regering van Donald Trump in de Verenigde Staten is het nieuwste voorbeeld – zijn “billionaire boys club” is gevuld met personen zoals Elon Musk, Howard Lutnick en Vivek Ramaswamy. Ramaswamy en de centi-miljardair Musk, met een nettowaarde van $100 miljard of meer, zullen worden aangesteld als hoofd van een nieuw “Ministerie van Overheids efficiëntie” dat gericht is op het snijden van ongeveer $2 biljoen aan “overheidsverspilling” en het verminderen van “overmatige” staatsregulering.
Vergelijkbare stappen zijn ook genomen onder de regering van Narendra Modi in India, die zich heeft verbonden met een handvol tycoons zoals Mukesh Ambani, Gautam Adani en Sajjan Jindal, met als doel “bedrijfsvriendelijke” beleidsmaatregelen te bevorderen en de economie verder te neoliberaliseren. Een dergelijke verschuiving ten gunste van de “billionaire raj” (de heerschappij van miljardairs) is te zien in verschillende andere liberale democratieën over de hele wereld, waaronder Brazilië, Zuid-Korea, Taiwan en Turkije.
Hoe moeten we deze wereldwijde verschuiving naar plutocratie begrijpen, waarin miljardair-oligarchen niet alleen een greep op de economie hebben, maar ook politiek domineren?
Een belangrijke verklaring ligt in wat sommige analisten beschouwen als een structurele verandering in de wereldeconomie van neoliberalisme, dat “vrije markten” prioriteit geeft bij het aanpakken van zowel economische als sociale problemen, naar neo-feodalismus, dat een tijd van extreme ongelijkheid beschrijft waarin een groeiende onderklasse de behoeften van een handvol mega-rijken vervult – of zoals de academicus Jodi Dean het verwoordt: “een paar miljardairs, een miljard precair werkenden”.
Deze neo-feodale opzet wordt aangetoond door de ongekende groei van de mondiale ongelijkheid van vandaag. Sinds de jaren ’80 is inkomensongelijkheid wereldwijd scherp toegenomen. Deze trend is waargenomen in bijna alle vooraanstaande geïndustrialiseerde landen en grote opkomende markten, die samen ongeveer twee derde van de wereldbevolking vertegenwoordigen. De stijging is bijzonder uitgesproken in de VS, China, India, Brazilië en Rusland, precies de landen waar, zoals eerder vermeld, plutocratie heerst. In India is de kloof tussen rijk en arm nu breder dan onder de Britse koloniale overheersing.
Misschien wel het meest emblematisch voor deze neo-feodalismus is wat er momenteel gebeurt in de “platformeconomie”, waarbij een klein aantal technologiebedrijven, zoals Apple, Google, Meta, Uber en Airbnb, steeds rijker en exploitatief wordt. Laatstgenoemden hebben hun eigenaren/aandeelhouders verrijkt, waardoor zij (centi)miljardairs zijn geworden door voornamelijk afhankelijk te zijn van goedkope, uitbuitende arbeid, en/of precair werk, evenals gunstige staatsbelasting- en investeringsprikkels.
Het is precies de behoefte om voordelige belasting- en investeringsbeleid te waarborgen – en de noodzaak om enorme winsten te blijven genereren – die de toenemende betrokkenheid van bedrijfstycoons in de overheid van vandaag helpt verklaren. Figuren zoals Trump, Musk, Adani en Berlusconi kunnen zich misschien presenteren als mannen “van het volk”, maar hun beleid is voornamelijk bedoeld om bedrijfswinsten en marktaandelen te bevorderen door belastingen te verlagen, aantrekkelijke zakelijke prikkels te bieden, binnenlandse industrieën te beschermen die worden bedreigd door buitenlandse concurrentie, en overheidsreguleringen op het gebied van milieu en investeringen te verminderen die zij als obstakels beschouwen.
Neo-feodale economie/politiek wijkt af van het neoliberalisme door de grotere mate van dwang die nodig is om de historisch ongekende winsten te genereren die de opkomst van wereldwijde miljardairs mogelijk hebben gemaakt. Dergelijk autoritarisme is nodig om goedkope en precarie arbeid te verzekeren en om de staatscontrole en regulering van de economie tot een minimum te beperken, in overeenstemming met de wereldwijde financiële en bedrijfsmacht.
Maar als neo-feodalismus inderdaad de weg van de wereld vandaag is, als miljardair-plutocratie in opkomst is, dan betekent dit waarschijnlijk dat liberale democratieën steeds meer op autoritaire vormen van regering afstevenen. Neo-feodale leiderschap lijkt wat vereist is in onze “gig” en “platform” economieën.
Is dit te zeggen dat het autoritaire kapitalisme van Rusland en China niet de uitzonderingen zijn, maar de toekomst van de liberale democratie?
