Waarom de wereld blijft falen in het oosten van de DRC

OPINIE: Hoe de wereld blijft falen in het oosten van de DRC

Op 10 augustus zijn er minstens 18 mensen omgekomen nabij de stad Beni in de oostelijke Democratische Republiek Congo (DRC), dichtbij de grens met Oeganda. Twee maanden eerder, op 7 juni, vond er een bloedbad plaats waarbij 80 mensen om het leven kwamen, en op 13 juni vielen er opnieuw 40 doden. Dergelijke aanvallen zijn de laatste jaren veel te gebruikelijk geworden.

Het intense geweld in dit deel van de oostelijke DRC wordt over het algemeen toegeschreven aan de Allied Democratic Forces, een rebelgroep van Oegandese oorsprong die in 2019 trouw zwoer aan de Islamitische Staat. Zoals bij eerdere massamoorden, heeft geen van de nabijgelegen militaire eenheden – waaronder het Congolese leger, de uitgenodigde Oegandese strijdkrachten of de VN-vredesmachten – ingegrepen om het bloedvergieten te stoppen.

Deze inactiviteit weerspiegelt een bredere politiek van pijn die het oosten van de DRC heeft veranderd in een graf voor duizenden burgers. De oorzaak ligt in het falen van de mantra van goede bedoelingen die wordt gepredikt door een verdeelde en afgeleide “internationale gemeenschap”. Waar is het allemaal misgegaan?

Voor het grootste deel van de afgelopen drie decennia heeft de DRC bovenaan internationale lijsten van door conflicten veroorzaakte interne ontheemding gestaan – momenteel met bijna 7 miljoen mensen, volgens de Internationale Organisatie voor Migratie. Ondertussen zijn mensenrechten schendingen door zowel gewapende groepen als overheidsinstanties toegenomen. Frequent zijn de samenhangende cycli van geweld en ontheemding onopgemerkt gebleven.

Pas met de heropleving van de March 23 Movement (M23) bijna drie jaar geleden trok het conflict opnieuw internationale aandacht. Terwijl de daaruit voortvloeiende gevechten bijdroegen aan stijgende ontheemdingcijfers, heeft de exclusieve politieke en mediaframing die zich op M23 richt, de proliferatie van gewapende groepen die chaos veroorzaken in de regio genegeerd.

De overheid heeft nationalistische retoriek gebruikt om verschillende milities te mobiliseren voor de oorlog tegen M23. Dit beleid heeft gewapende groepen versterkt en een nog gecompliceerder veiligheidslandschap gecreëerd.

Tegelijkertijd hebben internationale donoren miljoenen geïnvesteerd in conflictbeheersing, waaronder een dure, verouderde VN-vredesmacht, enorme humanitaire fondsen en kostbare vredesopbouwprojecten om de “oorzaken” aan te pakken. Wat op papier lijkt op toegewijde betrokkenheid, ontbreekt vaak aan een diepgaand begrip van politieke realiteiten, constructieve strategieën en innovatieve diplomatie op sleutelposities binnen de internationale besluitvorming.

Reacties op de crisis in de DRC zijn vaak gebaseerd op simplistische interpretaties van de oorzaken van oorlog. Commentatoren en beïnvloeders – ook op sociale media – herhalen versleten koloniale clichés over natuurlijke hulpbronnen en etnische haat. Weinig analisten omarmen de volledige, politieke aard van een crisis met verschillende oorzaken en complexe logica.

Westerse donoren – tegenwoordig vaak “internationale partners” genoemd – blijven in grote lijnen technocratische sjablonen toepassen op politieke problemen. Anticorruptieretoriek, regulering van “illegale” handel en oproepen tot sociale cohesie zijn terug te vinden in glanzende strategieën en persberichten, maar concrete acties om deze plaag te bestrijden zijn vaak oppervlakkig of afwezig in het beleid.

Internationale reacties blijven ook grotendeels inconsistent in de specifieke context van de huidige escalatie. Er is weinig druk om de actieve samenwerking van het Congolese leger met gewapende groepen te ontmoedigen. Netwerken van grote corruptie worden zelden vervolgd en leiden tot bizarre on-and-off sancties die gevoelig zijn voor politieke verschuivingen in de betrekkingen tussen de DRC en belangrijke westerse machten, zoals de Europese Unie of de Verenigde Staten.

Reacties op de militaire betrokkenheid van buurlanden zijn even inconsistent. Westerse veroordelingen van Rwandese steun voor M23 weerhouden dezelfde regeringen er niet van om militaire steun aan Rwanda te bepleiten in het kader van de Mozambikaanse crisis. Massale Burundese steun aan de DRC kreeg nauwelijks internationale aandacht, terwijl dit het veiligheidslandschap verder heeft gecompliceerd en heeft geleid tot een bijna proxy-oorlogsituatie tussen Burundi en Rwanda, wat de risico’s van verdere regionale escalatie vergroot.

Deze willekeur en arbitrariteit van een westerse georiënteerde internationale gemeenschap is niet onopgemerkt gebleven door de Congolezen en hun buren.

Zoals in vergelijkbare lopende conflicten, laat de DRC zien dat klassieke internationale conflictoplossing lijkt zijn grenzen te hebben bereikt en veel van zijn geloofwaardigheid verliest – wat het einde aankondigt van internationale vredesopbouw en liberale interventie in zijn huidige vorm.

Hedendaagse conflictgebieden zien nieuwe benaderingen en nieuwe actoren die om een plek aan tafel strijden. Dit wordt deels toegeschreven aan veranderende wereldwijde machtsstructuren.

Drie decennia van geweld in de oostelijke DRC hebben alle punten van de “bucketlist” van westerse interventie en staatsopbouw afgevinkt: de DRC had zijn eerste democratische verkiezingen in 2006; het onderging een vreedzame politieke transitie; het Internationaal Monetair Fonds herstelde de banden met het land; en regionale organisaties nemen nu de vredeshandhavingstaak over.

Toch, temidden van bredere geopolitieke verstrengelingen, proberen niet-westerse vormen van kolonialisme het westerse model te vervangen, en privé-militaire bedrijven winnen terrein.

De DRC en zijn rivalen hebben zich gewend tot nieuwe en niet-zo-nieuwe partners op het gebied van zaken, defensie en diplomatie. Deze partners zijn net zo ambigu en belanggedreven als westerse machten, maar zonder duidelijke mensenrechtenvoorwaarden en pro-democratische leuzen.

Al met al is het speelveld van invloed mogelijk niet zo duidelijk als in Mali of de Centraal-Afrikaanse Republiek, waar Rusland, een nieuwe koloniale actor, een harde reset heeft veroorzaakt door Frankrijk te verdrijven.

Toch komt het afnemen van de westerse invloed in de Grote Meren regio met vergelijkbare patronen, aangezien nieuwe actoren de langdurige neerbuigendheid van westerse machten benutten. In een verschuivend wereldsysteem zien deze actoren hun kans om een voet tussen de deur te krijgen, door te leunen op campagnes van desinformatie en polarisatie.

In deze veranderende en steeds gefragmenteerdere internationale omgeving wordt de hypocrisie van oude en nieuwe interveners ook enigszins weerspiegeld door zelfzuchtige Congolese elites. Deze elites doen steeds vaker een beroep op uitbesteding en onderaanneming van nationale veiligheid aan gewapende groepen, privé-militaire bedrijven en buurlanden.

Een dergelijke hybride context toont aan hoe veiligheidsvoorzieningen niet langer worden gekaderd door internationale normen die door de VN worden weerspiegeld en die niet in staat is geweest om haar wereldwijde ambitie te realiseren. Dit leidt tot een fragmentatie en privatisering van het veiligheidsbestuur; in het geval van de crisis in het oosten van de DRC zullen deze mondiale en regionale verschuivingen alleen maar bijdragen aan het complexe netwerk van allianties en antagonismen die al decennia de drijfveren, belangen en reacties op conflicten sturen.

Dit zijn tektonische verschuivingen, of men ze nu bekijkt door geopolitieke, realpolitik of postkoloniale lenzen. Hun humanitaire effect verergert de reeds verankerde patronen van lijden en ontheemding van burgers, terwijl de resulterende oorlogssluier zorgwekkende ontwikkelingen in de bredere internationale politiek van (on-)veiligheid verhult.

Een nuchtere en eerlijke afrekening met deze veranderende realiteiten is dringend noodzakelijk, vooral voor degenen die het langzaam vervagende systeem van westerse liberale interventie en conflictoplossing vertegenwoordigen.