Tariefoorlogen: Heeft Donald Trump de WTO gedood?

Hoofdkantoor van de Wereldhandelsorganisatie in Genève, Zwitserland

Begin dit jaar verzamelden wereldleiders zich in Genève, Zwitserland, om de 30e verjaardag van de Wereldhandelsorganisatie (WTO) te vieren. Deze internationale organisatie werd in 1995 opgericht om wereldwijde handelsbarrières te verminderen en duurzame ontwikkeling te bevorderen. Directeur-generaal Ngozi Okonjo-Iweala sprak op het evenement en benadrukte de rol van de WTO als fundament van voorspelbaarheid temidden van de huidige onrust rondom de wereldhandel.

“Onzekerheid rondom mondiale handel heeft veel leden herinnerd aan de waarde die zij aan de WTO hechten als een fundament van voorspelbaarheid in de wereldwijde economie – en als een platform voor dialoog en samenwerking op het gebied van handel,” zei ze.

De “onzekerheid” verwees uiteraard naar de invoerheffingen van 10 procent die President Donald Trump had ingesteld op alle Amerikaanse importen, naast land-specifieke “wederkerige heffingen”. De WTO is al lange tijd onderhevig aan kritiek, variërend van Amerikaanse en Europese werknemers die boos zijn over verloren banen, tot ontwikkelingslanden die belemmerd worden door regels die de Westerse belangen bevoordelen. Nu hebben Trumps agressieve tarieven en aanvallen deze langdurige dilemma’s naar de voorgrond gebracht, wat de fundamentele basis van de organisatie bedreigt.

Handelsspanningen onder Trump

Begin dit jaar signaleerden Trumps tarieven de meest protectionistische houding van de VS sinds de jaren ’30. Hoewel hij zijn wederkerige tarieven later opschortte – die opnieuw op 1 augustus zouden worden hersteld, met uitzonderingen voor bilaterale overeenkomsten – heeft de onzekerheid die door deze maatregelen is veroorzaakt geleid tot stijgende kosten voor Amerikaanse consumenten en bedrijven, verstoorde wereldwijde toeleveringsketens en vergeldingsheffingen van belangrijke handelspartners. Tariefmaatregelen hebben geleid tot WTO-geschillen en verhoogden het effectieve Amerikaanse tarief tot het hoogste niveau in meer dan een eeuw, volgens The Budget Lab aan Yale, een apolitiek beleidsonderzoekscentrum.

De rol van de WTO – om de wereldhandel te bevorderen en geschillen te beslechten – is in twijfel getrokken. De acties van Trump dreigen een al wankele handelsstructuur, de “regels-gebaseerde” orde van de WTO, om te zetten in een complexe web van bilaterale deals.

Trumps klachten

“Het mooiste woord in het woordenboek is tarief,” vertelde Trump aan honderden bedrijfsleiders tijdens een evenement van de Economic Club of Chicago, enkele weken voor de verkiezingen van 2024. Decennialang had de club de globalisering gepromoot, maar vorig jaar steunden de gasten Trumps protectionistische beloftes. Na zijn verkiezing maakte hij zijn “Liberation Day” plan bekend.

“Tariefheffingen zijn een legitiem beleidsinstrument,” zegt Ian Fletcher, econoom bij de Coalition for a Prosperous America, en merkt op dat ze kunnen leiden tot het terughalen van productie naar de VS. Trump heeft de WTO bekritiseerd omdat deze lage prijzen boven het beschermen van binnenlandse banen en lonen plaatst. “Wanneer iemand zoals Trump zegt ‘ik ben tegen al deze dingen’ die de [ondergang van arbeidsintensieve productie] hebben veroorzaakt, hoe verwacht je dan dat mensen zich gedragen?” vroeg Fletcher.

Trump gelooft dat de VS economisch heeft verloren van China. De toetreding van China tot de WTO in 2001 liet goedkope goederen toe op een markt waarin de Amerikaanse productie al worstelde. Van 1974 tot 2024 bedroegen de Amerikaanse handelsdeficits in totaal $20 biljoen, terwijl de handelsoverschotten van China bijna $7 biljoen bereikten. Trump heeft betoogd dat dit een nationale noodsituatie is.

Frustratie in ontwikkelingslanden

De WTO stelt de wereldwijde spelregels voor handel vast, onderhandelt over overeenkomsten, handhaaft beleid en beslecht geschillen wanneer landen geloven dat regels zijn overtreden. Het verving de Algemene Overeenkomst inzake Tarieven en Handel (GATT) en fungeert als het enige forum waar handelsconflicten kunnen worden opgelost door middel van bindende beslissingen. Zonder de WTO zouden landen tarieven kunnen verhogen, industrieën kunnen subsidiëren of anderszins regels kunnen overtreden – wat een nieuw tijdperk van handelsonzekerheid zou inluiden.

In de jaren ’90 was de kritiek op de WTO al zichtbaar, vooral vanuit ontwikkelingslanden die zich benadeeld voelden door het beleid dat gericht was op vrijhandel. De boodschap van rijke landen aan ontwikkelingslanden is al ongeveer 30 jaar duidelijk: “Doe wat ik zeg, niet wat ik doe.”

Als de WTO faalt, zou er geen neutraal forum meer zijn voor landen om geschillen op te lossen, en zou de wereldhandel kunnen verzanden in bilaterale conflicten en tariefoorlogen, wat prijzen zou verhogen, banen zou bedreigen en de wereldwijde economie met onzekerheid zou overspoelen. Sommigen hopen dat hervormingen regels kunnen creëren die beter zijn afgestemd op de huidige realiteiten en eerlijker zijn voor zowel het Noorden als het Zuiden.

Bij de recente verjaardag van de WTO benadrukte directeur-generaal Ngozi Okonjo-Iweala dat ze overtuigd blijft – ze is altijd optimistisch – dat een heldere toekomst de wereldhandel en de WTO wacht, als we het juiste doen. Voor velen echter kan die heldere glans de aanstormende trein zijn.