Ukrainians Door Rusland Geëxecuteerd en Gestrand aan de Grens met Georgië

Een blik op Dnipro, de geboorteplaats van Nikolai Lopato, die momenteel vastzit in limbo aan de grens tussen Rusland en Georgië, nadat hij uit de gevangenis in Rusland is vrijgelaten en gedeporteerd.

In een vochtige, overvolle kelder bij de zuidelijke ingang van de Dariala-kloof, het bergachtig niemandsland tussen Georgië en Rusland, worden meer dan 90 Oekraïense gedeporteerden uit Rusland vastgehouden. De gedeporteerden aan de Georgische grens kunnen alleen naar buiten als ze naar het toilet moeten, en ze moeten dit in paren doen onder het toeziend oog van Georgische grenswachters. Ze zijn hier omdat ze de grens van Rusland naar Oekraïne niet rechtstreeks kunnen oversteken vanwege de oorlog, en Georgië weigert hen binnen te laten omdat velen een strafblad hebben, waardoor ze vastzitten. Sommige mensen wonen nu al bijna twee maanden in de kelder.

De meesten van deze mannen – samen met een handvol vrouwen – zijn voormalige gevangenen in Rusland die zijn gedeporteerd na het uitzitten van hun straf, maar sommigen zijn om andere redenen gedeporteerd, zoals problemen met hun immigratiedocumenten.

Op zondagavond, 20 juli, organiseerden ze een protest. “We mogen niet naar buiten!” riep een van de mannen terwijl ze omringd waren door beveiligingspersoneel. “We worden hier gefolterd,” riep een ander. “Het is vochtig, er zijn [gehandicapte mensen] hier zonder medische zorg, er is hier helemaal niets,” voegde hij eraan toe.

“Hij is twee keer beloofd dat hij weg zou worden gebracht. Hij heeft twee keer [reis]tickets gekocht, en beide keren is het geld niet teruggegeven,” zei Lopata, en merkte op dat de man, die lijdt aan angst, herhaaldelijk de toestemming is geweigerd om door Georgië naar Oekraïne te reizen.

Oekraïense gedetineerden wachten in een ondergrondse detentieruimte aan de grens tussen Rusland en Georgië, waar mannen in diensten slapen vanwege een tekort aan bedden. “Ze laten ons niet in of uit,” legde Lopata uit. “De Georgische grensautoriteiten hebben onze documenten afgenomen. Ze blijven ons vertellen ‘morgen, morgen’. Sommige mensen zijn hier al meer dan een maand in verschrikkelijke, ondraaglijke omstandigheden.”

Oorspronkelijk afkomstig uit Dnipro in centraal Oekraïne, zei Lopata dat hij sinds 2005 in Rusland woont, waar hij een Russische vrouw, twee kinderen en een zus heeft. Maar in 2010 werd hij veroordeeld voor moord. Toen hij zijn straf in 2024 had uitgezeten, werd hij voor nog een jaar naar een deportatiecentrum gestuurd. Tegen die tijd woedde de grootschalige oorlog tussen Rusland en Oekraïne, waardoor het onmogelijk was om een enkele reis naar Kyiv te boeken.

“Afgelopen zomer beloofden ze me naar Georgië te sturen. Toen beloofden ze in de winter me naar Oekraïne te sturen via Wit-Rusland. Vervolgens werden we naar de grens van Georgië gebracht, die ons zogenaamd accepteert, maar Georgië accepteert ons niet,” zei Lopata. In plaats daarvan, toen hij op 4 juli de grens bereikte, werd hij gefotografeerd, gevingerafdrukt en werden zijn documenten in beslag genomen door Georgische grensautoriteiten voordat hij naar een kelder werd gebracht.

“We doen niets. We zitten in de kelder,” vervolgde Lopata, en legde uit dat de mannen in diensten slapen omdat er slechts 40 bedden zijn. De mannen krijgen zeer weinig en hebben geen betrouwbare medische hulp, waardoor ze afhankelijk zijn van noodzorg. “Een ambulance komt bijna elke dag, soms twee keer per dag, omdat er gehandicapte mensen en zieke mensen zijn,” zei Lopata, en voegde eraan toe dat er iemand met epilepsie, een persoon met hiv en een andere met tuberculose is. “Maar ze bieden niets anders dan directe hulp. Gisteren bijvoorbeeld gaven ze een injectie met pijnstillers en zeiden toen: ‘Dat is het, we kunnen met niets anders helpen.’”

Activisten en vrijwilligers proberen elke week essentiële goederen naar de gedetineerden te brengen. Voedsel, huishoudelijke artikelen en persoonlijke hygiëneproducten worden geleverd door vrijwilligers uit Tbilisi, een organisatie die Oekraïense vluchtelingen in Georgië helpt.

“Dit zijn geen leefomstandigheden.” Oekraïense gedeporteerden die aan de grens tussen Rusland en Georgië worden vastgehouden, mogen de rode barrière alleen onder toezicht oversteken.

Route via Moldavië geannuleerd

Skripka zei dat sommige mensen zo wanhopig zijn geworden dat ze hebben geprobeerd zelfmoord te plegen. “Ze begrepen niet wat er aan de hand was,” zei ze. “De omstandigheden daar zijn vreselijk.” Volgens Skripka worden momenteel 84 mannen en zeven vrouwen vastgehouden, en hoewel de vrouwen in een aparte kamer worden vastgehouden, zijn hun omstandigheden ook slecht. “De vrouwen klagen bij me dat ze niet naar het toilet worden gebracht,” zei Skripka. “Ze vroegen ons om een emmer met een deksel te kopen om naar het toilet te gaan.”

Voorheen werden gedeporteerden bij deze grensovergang per bus naar de luchthaven van Tbilisi gebracht om naar Moldavië te vliegen en vervolgens naar Oekraïne. Zo keerde de Oekraïense activist Andriy Kolomiyets, die door de Russische mensenrechtenorganisatie Memorial als politieke gevangene wordt beschouwd, eerder deze maand terug naar huis na het uitzitten van 10 jaar voor drug- en moordpogingen. Skripka legde uit dat 43 gedetineerden tussen begin juni en juli wisten te vertrekken, landen in Moldavië en vervolgens met de bus naar Oekraïne. Maar vier van hen stapten uit de bus en bleven in Moldavië, wat het land zonder toegang tot zee ertoe bracht de samenwerking stop te zetten.

Als gevolg hiervan heeft Moldavië sinds medio juli geweigerd doorgang te verlenen aan Oekraïense gedeporteerden uit Rusland. Terwijl Georgië aanvankelijk meewerkte, is het ook begonnen met het weigeren van doorgang voor gedeporteerden op basis van het feit dat velen ex-gevangenen zijn die gevangenisstraf hebben uitgezeten in Rusland, wat de opties voor Oekraïners die proberen terug te keren ernstig beperkt. “De meeste van deze individuen hebben een ernstig strafblad en zijn herhaaldelijk veroordeeld voor ernstige of bijzonder ernstige misdaden,” zei het Georgische ministerie van Buitenlandse Zaken in een verklaring.

Maar Skripka zei dat het onterecht is om hen allemaal als geharde criminelen te bestempelen. Sommigen zijn uit Rusland gedeporteerd wegens gebrek aan de juiste papieren. Anderen hebben hun Russische staatsburgerschap verloren. Hun behandeling, betoogt Skripka, gaat verder dan bureaucratische onrechtvaardigheid; het roept ernstige juridische en morele vragen op. “Ze zijn geslagen, uit een ander land gedrukt onder de loop van een machinegeweer … ze zijn slachtoffers van oorlogsmisdaden,” zei Skripka.

Verder complicerende zaken, veel van de gedeporteerden hebben niet de juiste documentatie. Oekraïne heeft “witte paspoorten” uitgegeven – nooddocumenten die burgers in staat stellen naar huis te reizen – maar deze zijn slechts 30 dagen geldig. Sommige Oekraïense politici hebben zich uitgesproken. Schrijvend op X, voorheen bekend als Twitter, beschuldigde de Oekraïense minister van Buitenlandse Zaken Andrii Sybiha Rusland van het “wapenen van de deportatie van Oekraïense burgers via Georgië.”

“We wapenen de deportatie van Oekraïense burgers via Georgië. We stellen voor dat Rusland hen rechtstreeks naar de Oekraïense grens transporteert.” Sinds juni heeft Rusland het aantal gedeporteerde Oekraïense staatsburgers, voornamelijk voormalige gevangenen, aanzienlijk verhoogd.

“We werken actief samen met de Georgische en Moldavische zijde om de rest van onze mensen naar Oekraïne te laten transitieren,” schreef hij. “Om verdere complicaties te voorkomen, bieden we publiekelijk aan Rusland aan om deze categorieën Oekraïense burgers rechtstreeks naar de Oekraïense grens te sturen. We zijn bereid hen daar op te vangen. Er zijn relevante delen van de grens waar dit kan worden gedaan.”

Een kwestie van nationale veiligheid

Eenmaal teruggekeerd naar Oekraïne, moeten de gedetineerden een grondige veiligheidscontrole ondergaan. “Ze waren lange tijd in Rusland. Alles is mogelijk. Ze zouden gerekruteerd kunnen zijn [door de Russische inlichtingendienst]. Dit is een kwestie van nationale veiligheid voor Oekraïne,” legde Skripka uit. Er zijn ook zorgen dat het aantal gedeporteerden in de komende maanden zal stijgen, aangezien er honderden Oekraïners zijn die nog wachten in Russische deportatiekampen. “Volgens onze berekeningen zijn er ongeveer 800 mensen. En als zij allemaal naar Georgië worden gebracht, wordt dat een ramp,” waarschuwde Skripka.

Ondertussen, in maart, eiste een edict van de Russische president Vladimir Poetin dat Oekraïners die in de door Moskou opgeëiste gebieden wonen, ofwel moeten vertrekken of voor 10 september het Russische staatsburgerschap moeten accepteren. Dit zou kunnen leiden tot massadeportaties.

Lopata kan ondertussen niet wachten om te vertrekken, al hoeft dat niet per se naar huis. “Mijn huis in Oekraïne is gebombardeerd. Mijn ouders zijn omgekomen, en ik weet niet waar ik naartoe moet,” zei hij. “Ik wil gewoon op de een of andere manier hier weg.”