Escalatie van de Bittere Conflict Tussen Premier Pashinyan en de Kerk in Armenië

Pashinyan beschuldigt kerkelijke leiders van coupplannen

De confrontatie tussen premier Nikol Pashinyan en de hoogste christelijke geestelijken van Armenië lijkt te verdiepen, wat de diep religieuze Zuid-Kaukasische natie van 3 miljoen inwoners polariseert. Pashinyan schreef op Facebook dat het hoofdkwartier van de Armeens Apostolische Kerk, St. Echmiadzin, “is overgenomen door een anti-christelijke, immorele, antinationale en anti-staat groep en moet worden bevrijd”. “Ik zal deze bevrijding leiden,” voegde hij eraan toe.

Het geschil escaleerde eind vorige maand, met luid bellengeluid dat een belangrijke gebeurtenis aankondigde, zoals een buitenlandse invasie. Maar op die verzengend hete dag in juni, klonk het geluid om de arrestatie van een hoge geestelijke aan te duiden, die volgens Pashinyan deel uitmaakte van een “crimineel-oligarchische geestelijkheid” betrokken bij “terrorisme” en een “coup” plande.

De “coup-organisatoren” omvatten de Kerk’s hoofd, Karekin II, die al maandenlang in een persoonlijke feud met Pashinyan verwikkeld is. Maar waarnemers merken op dat het conflict niet moet worden gezien als een confrontatie tussen seculiere autoriteiten en de hele Kerk.

In november 2020 leidde Catholicos van alle Armeniërs Karekin II een herdenkingsdienst ter gelegenheid van de herdenkingsdag voor de Armeense soldaten die omkwamen in de strijd om Nagorno-Karabakh, in de apostolische Kathedraal van Etchmiadzin.

De Kerk, wiens doctrine verschilt van die van de Rooms-Katholieke en Orthodoxe kerken, heeft eeuwenlang bijgedragen aan het behoud van de identiteit van de Armeniërs terwijl hun landen werden geregeerd door Iraniërs, Byzantijnen, Arabieren, Mongolen, Turken en Russen.

De Karabakh-clan

Het conflict tussen Pashinyan en Karekin heeft zijn wortels in de oorlog van 2020 tussen Armenië en Azerbeidzjan, die een decennialang “bevroren conflict” beëindigde. In de vroege jaren ’90 scheidde Nagorno-Karabakh, een bergachtige Azerbeidzjaanse enclave gedomineerd door etnische Armeniërs, zich af in een bloedige oorlog die tot een miljoen mensen op de vlucht deed slaan.

Separatistische leiders uit Nagorno-Karabakh, gesteund door Moskou, werden deel van de politieke elite van Armenië en bouwden banden op met de Kerk. De zogenaamde “Karabakh-clan” bracht twee presidenten voort die Armenië 20 jaar regeerden, maar beschuldigd werden van corruptie, vriendjespolitiek en het in eigen zak steken van donaties van de Armeense diaspora in Frankrijk, de Verenigde Staten en Rusland.

In 2018 leidde Pashinyan, een voormalige wetgever en populaire publicist, enorme protesten die de “Karabakh-clan” ten val brachten. Hij werd premier met een goedkeuringspercentage van meer dan 80 procent. Sommige demonstranten trokken toen naar St. Echmiadzin om Karekin te verzoeken af te treden vanwege zijn voorkeur voor luxe auto’s en extravagante feesten.

Een onwettig kind

Twee jaar later verloor Armenië Nagorno-Karabakh in een 44 dagen durende oorlog die de superioriteit van drone-aanvallen en hightech strategieën aantoonde. Tegen 2023 herwon Azerbeidzjan de controle over het volledige gebied, terwijl tienduizenden van zijn bewoners naar Armenië vluchtten.

Karekin gaf Pashinyan de schuld van de nederlaag, hoewel waarnemers hebben betoogd dat de verantwoordelijkheid ligt bij de misrekeningen van zijn voorgangers. Pashinyan sloeg terug en beweerde dat de 73-jarige Karekin, die in 1970 werd gewijd, theologie studeerde in Oostenrijk, Duitsland en Moskou en in 1999 hoofd van de Kerk werd, zijn celibaat heeft geschonden door een kind te verwekken en dus zijn zetel moet verlaten.

“Als Karekin II deze waarheid probeert te ontkennen, zal ik het op alle noodzakelijke manieren bewijzen,” schreef Pashinyan op Facebook. Hij specificiseerde de details niet, maar Armeense media ontdekten dat Karekin’s vermeende dochter een arts is in Jerevan.

Karekin reageerde niet op de claim, maar beschuldigde Pashinyan van het verdelen van de Armeniërs. “De anti-klerikale campagne die door de autoriteiten is ontketend, is een ernstige bedreiging voor onze nationale eenheid, binnenlandse stabiliteit en is een directe aanval op onze staat,” zei de grijze geestelijke op 22 juni tijdens een ceremonie in St. Echmiadzin.

Een dag later noemde een priester Pashinyan “Judas” en beweerde dat hij besneden was. Pashinyan reageerde door aan te bieden zich bloot te stellen aan de priester en Karekin.

Een mislukte aanhouding

Op 27 juni onderbraken tientallen inlichtingendiensten een conferentie in een van de eeuwenoude gebouwen van St. Echmiadzin om een andere criticus van Pashinyan, aartsbisschop Mikael Adjapakhyan, gedwongen naar een ondervraging te brengen. Maar priesters en parochianen die door de tocsin waren opgeroepen, vochten hen tegen – terwijl critici de gebeurtenis vergeleken met de moord op de hoogste geestelijke van Armenië in St. Echmiadzin tijdens de Sovjetperiode.

Uren later bood aartsbisschop Adjapakhyan zich vrijwillig aan voor een ondervraging, waarbij hij aan supporters vertelde dat hij “illegaal werd vervolgd”. Hij werd voor twee maanden gearresteerd – samen met 14 vermeende “coup-organisatoren”, waaronder een andere aartsbisschop, Bagrat Galstanyan, oppositiewetgevers en figuren uit de “Karabakh-clan”. De coup zou volgens een uitgelekt plan plaatsvinden op 21 september, op de onafhankelijkheidsdag van Armenië.

Ook werd bouwmagnaat Samvel Karapetyan gearresteerd, die zijn geschatte vermogen van $3,6 miljard in Rusland heeft vergaard en het belangrijkste energiebedrijf van Armenië bezit. Karapetyan had Pashinyan bedreigd, zeggende dat als het conflict met Karekin niet wordt opgelost, “wij op onze eigen manier aan alles zullen deelnemen.”

De aanhoudingen waren “een zet van de Armeense regering om elke mogelijke Russische inmenging in de aanstaande [parlementaire] verkiezingen die voor juni 2026 zijn gepland, voor te zijn,” zei analist Giragosian.

Pashinyan is moeilijk te onderhandelen mee

Degenen die tegen Pashinyan’s Civiele Contractpartij zijn, beschuldigen hem ervan de kant van Azerbeidzjan en Turkije te kiezen. Maar Baku heeft zijn twijfels over Pashinyan. Na het verlies van Nagorno-Karabakh begon Pashinyan “de positie van Baku serieus te nemen”, zei Mustafayev. “Van alle mogelijke opties in Jerevan is hij de minst problematische partner om mee in dialoog te gaan, hoe ingewikkeld dat ook is.”

Analist Gigarosyan is het daarmee eens. “Pashinyan is de beste gesprekspartner die Baku en Ankara zich kunnen wensen vanwege zijn voorspelbaarheid en ook omdat hij het hoofdstuk wil sluiten.” En hoewel Pashinyan’s huidige goedkeuringspercentages ver onder de 20 procent liggen, kan zijn partij een politieke feniks worden en de verkiezingen van juni 2026 winnen. Armeense oppositiepartijen zijn ofwel gecentreerd rond twee voormalige presidenten van de “Karabakh-clan” die diep wantrouwend zijn, of zijn te klein en gefragmenteerd om aanzienlijke coalities te vormen en invloed uit te oefenen op de besluitvorming in het unicamerale parlement van 107 zetels.

“Ze zullen waarschijnlijk winnen,” zei Giragosian over Pashinyan’s partij. “Niet vanwege een sterke mate van steun, maar omdat de oppositie meer gehaat en gevreesd wordt.”