Wat is het NPT en waarom heeft Iran gedreigd zich terug te trekken uit het verdrag?
Uitleg over het NPT en de dreiging van Iran om zich terug te trekken uit het verdrag
De Iraanse overheid heeft aangekondigd dat het parlement wetgeving opstelt om zich terug te trekken uit het Verdrag inzake de niet-verspreiding van nucleaire wapens (NPT), te midden van een escalerend militair conflict met Israël. De dreiging van Teheran om het internationale verdrag te verlaten kwam na ongekende aanvallen van Israël op Iraanse nucleaire en militaire locaties, waarbij verschillende nucleaire wetenschappers en militaire bevelhebbers om het leven kwamen.
Israël heeft verklaard dat de aanvallen gericht zijn op het stoppen van Iran in het ontwikkelen van een nucleaire bom. Iran volhoudt dat zijn nucleaire programma bedoeld is voor vreedzame, burgerlijke doeleinden. Ondertussen blijft Israël het enige land in het Midden-Oosten met nucleaire wapens, zonder ooit officieel zijn arsenaal te erkennen of het NPT te ondertekenen.
Sinds de aanvallen van Israël op vrijdag hebben beide landen dodelijke aanvallen op elkaars grondgebied uitgevoerd, met een stijgend dodental als gevolg. De doodsoot van Israël’s aanvallen op Iran is gestegen naar meer dan 220, waaronder 70 vrouwen en kinderen, terwijl meer dan 20 mensen zijn omgekomen bij Iraanse aanvallen op Israël. Laat op maandag gaf de Amerikaanse president Donald Trump een waarschuwing aan de inwoners van Teheran om te vluchten.
Wat heeft Iran gezegd over het terugtrekken uit het NPT?
Op maandag kondigde het Iraanse Ministerie van Buitenlandse Zaken aan dat de wetgevers een wetsvoorstel voorbereiden om Teheran uit het NPT te laten stappen. “In het licht van recente ontwikkelingen zullen we een passende beslissing nemen,” zei woordvoerder Esmaeil Baghaei op een persconferentie. “De regering moet parlementaire wetsvoorstellen uitvoeren, maar een dergelijk voorstel wordt momenteel voorbereid, en we zullen in latere fasen coördineren met het parlement.”
President Masoud Pezeshkian verklaarde dat Teheran geen plannen heeft om nucleaire wapens te ontwikkelen en dat de nucleaire activiteiten gericht blijven op vreedzame energieproductie en onderzoek. Pezeshkian voegde eraan toe dat Teherans beleid in lijn is met het langdurige religieuze edict van Opperste Leider Ali Khamenei tegen massavernietigingswapens. “Het zionistische regime is de enige bezitter van massavernietigingswapens in de regio,” aldus Baghaei, verwijzend naar de Israëlische regering.
Wat is het NPT?
Het Verdrag inzake de niet-verspreiding van nucleaire wapens is een belangrijke internationale overeenkomst die gericht is op het voorkomen van de verspreiding van nucleaire wapens en het bevorderen van vreedzaam gebruik van nucleaire energie. Het verdrag werd geopend voor ondertekening op 1 juli 1968 en trad in werking op 5 maart 1970. Het verdrag is onderhandeld door de VS, de Sovjetunie en Groot-Brittannië.
Volgens het NPT stemmen nucleaire wapens staten ermee in geen nucleaire wapens over te dragen of niet-nucleaire wapens staten te helpen bij het ontwikkelen ervan. Niet-nucleaire wapens staten stemmen ook in om geen nucleaire wapens te zoeken of te verwerven. Het verdrag beschouwt landen die vóór 1 januari 1967 een nucleaire explosie hebben uitgevoerd als nucleaire wapens staten, waaronder de VS, Groot-Brittannië, Frankrijk, China en Rusland.
Wat zijn de mogelijke gevolgen van een Iraanse terugtrekking?
“De Israëlische aanvallen leiden in Iran tot discussies over de noodzaak van nucleaire wapens om toekomstige aanvallen af te schrikken,” zei een expert. “Een terugtrekking uit het NPT zou een signaal zijn van hoe serieus Iran overweegt nucleaire wapens te ontwikkelen.” Iran ondertekende het NPT in juli 1968 en ratificeerde het in februari 1970 als een niet-nucleaire staat. Het heeft sindsdien volgehouden dat zijn nucleaire programma voor vreedzame doeleinden en onderzoek is.
Een terugtrekking uit het NPT zou echter betekenen dat Iran niet langer gebonden is aan de eisen van het verdrag, waaronder toezicht door de IAEA (Internationale Atomenergieorganisatie) en verplichtingen met betrekking tot nucleaire transparantie. Dit zou kunnen leiden tot zorgen dat Teheran in het geheim zou kunnen werken aan de ontwikkeling van nucleaire wapens.
Wat betekent dit voor de legitimiteit van het NPT?
“Als Iran zich terugtrekt uit het NPT en nucleaire wapens ontwikkelt, kan dit een ripple-effect in de regio veroorzaken,” waarschuwde de expert. “Andere landen kunnen zich ook onder druk voelen om een nucleaire afschrikking te verwerven.” De NPT wordt gezien als een cruciale verdediging tegen de verspreiding van nucleaire wapens.
De expert gelooft dat diplomatie nog steeds een kans verdient. “De eerste stap is om te pleiten voor de-escalatie en de terugkeer van IAEA-inspecteurs naar Iraanse nucleaire faciliteiten,” zei ze. “Het is van cruciaal belang dat de IAEA begint met het beoordelen van de schade aan de nucleaire sites in Iran.”
Welke landen zijn NPT-ondertekenaars en welke niet?
Per 2025 zijn 191 landen partij bij het NPT, wat het een van de meest breed gehandhaafde wapenbeheersovereenkomsten maakt. Maar vier nucleaire wapens staten – India, Pakistan, Israël en Noord-Korea – zijn geen leden van het NPT-regime. Noord-Korea was partij bij het verdrag maar trok zich in 2003 terug.
Kritiek op het NPT en de IAEA
Het non-proliferatieregime en de leidende toezichthoudende instantie, de IAEA, hebben in de loop der jaren ook kritiek ontvangen. India heeft bijvoorbeeld herhaaldelijk zijn weigering om het NPT te ondertekenen verdedigd door het verdrag als “discriminerend en ongelijk” te beschrijven. Ondertussen heeft Iran de IAEA bekritiseerd vanwege een recente veroordeling die Teheran beschuldigde van een gebrek aan transparantie over zijn nucleaire programma. De IAEA stelde dat Iran niet samenwerkte met verificaties met betrekking tot zijn nucleaire activiteiten.
