Wat is de positie van de nieuwe president van Polen over Oekraïne?

Karol Nawrocki, de nieuw gekozen president van Polen, ondersteund door de belangrijkste oppositiepartij Recht en Rechtvaardigheid (PiS), heeft op 30 mei, de laatste dag van de presidentscampagne, bloemen gelegd bij een monument dat al lange tijd controversieel is.

Het 14 meter hoge standbeeld ter nagedachtenis aan het Volhynian-bloedbad toont een gekroonde adelaar, het symbool van Polen, met een kruisvorm die uit zijn borst is gesneden. In dat kruis is het lichaam van een kind doorboord met een drietand, wat het Oekraïense wapen, de “tryzub”, vertegenwoordigt.

Het standbeeld werd onthuld in juli 2024 in Domostawa, een dorp in het zuidoosten van Polen, dicht bij de grens met Oekraïne. Het herdenkt de etnische zuivering van Polen door het Oekraïense Opstandelingenleger in het Pools-Oekraïens grensgebied tussen 1943 en 1945. Hoewel de statistieken variëren, wordt aangenomen dat tussen de 40.000 en 100.000 mensen omkwamen in het bloedbad.

Voordat Domostawa het monument accepteerde, weigerden verschillende steden, waaronder Rzeszow, Torun en Stalowa Wola, het te huisvesten vanwege de brutaliteit van de visie van de beeldhouwer en om de relaties met Oekraïne niet te schaden.

Voor Nawrocki, voormalig hoofd van het Instituut voor Nationale Herinnering, voelde de scène als de juiste plek om zijn presidentscampagne af te sluiten. “Het Volhynian-bloedbad was een wrede misdaad. De methoden om Polen te vermoorden waren wreed. Het was een burenmisdaad, want buren vermoordden buren. Het was ook een roof, omdat Oekraïense nationalisten vaak hun buren beroven,” zei Nawrocki.

“We hebben het recht om hierover te praten. Ik heb het recht om hierover te praten als president van het Instituut voor Nationale Herinnering en ik zal dit recht hebben als president van Polen na 1 juni.”

Tijdens zijn uiteindelijk succesvolle campagne zei president-elect Nawrocki, een nationalist, dat Polen prioriteit moeten krijgen in wachtrijen voor doktersafspraken en pleitte hij voor het beperken van de toegang van Oekraïners tot uitkeringen. Hij sprak zich ook uit tegen de toetreding van Oekraïne tot de NAVO en de Europese Unie, wat een scherp contrast vormt met de traditionele positie van Polen ter ondersteuning van Kyiv in de strijd tegen Russische troepen.

Nawrocki gelooft dat de steun van Warschau afhankelijk moet zijn van Oekraïne’s excuses voor het Volhynian-bloedbad, wat de exhumatie van Poolse slachtoffers zou kunnen omvatten. Na de start van de grootschalige invasie door Rusland begin 2022 accepteerde Polen, onder het bewind van de PiS-partij die Nawrocki steunde, meer dan een miljoen Oekraïense vluchtelingen en bood het Oekraïne wapens aan toen andere Europese bondgenoten, zoals Duitsland, aarzelden.

Duizenden Polen herbergden Oekraïners in hun huizen, terwijl Polen de luidste pro-Oekraïense stem in de EU en de NAVO werd. Maar terwijl PiS een lange geschiedenis heeft van steun voor Oekraïne tijdens de revoluties in 2004 en 2014, en na de Russische aanval, begint anti-Oekraïense retoriek nu de overhand te krijgen.

In de eerste ronde van de presidentsverkiezingen stemde 51 procent van de Polen op kandidaten die posities hadden ingenomen die in strijd waren met de ambities van Oekraïne. Zelfs de liberale kandidaat van de Burgerplatform, Rafal Trzaskowski, suggereerde dat Oekraïners die geen belasting betalen, zouden moeten worden beroofd van kinderbijslag.

Volgens onderzoek van het Mieroszewski Centrum had in 2022 83 procent van de Oekraïners een positieve mening over Polen, maar tegen november 2024 was dit aantal gedaald tot 41 procent. In januari 2025 zei 51 procent van de Polen dat Oekraïense vluchtelingen te veel steun ontvingen. Bijna de helft van de respondenten gaf aan dat moeilijke historische kwesties opgelost moesten worden om de Pools-Oekraïense relaties te verbeteren.

Onderzoek dat in februari 2025 door CBOS werd gepubliceerd, vond dat slechts 30 procent van de Polen een positieve houding tegenover Oekraïners had, een daling van 51 procent in 2023, terwijl 38 procent een negatieve houding tegenover hun Oekraïense buren had, een stijging van 17 procent in 2023.

“Ik denk dat Polen zijn steun voor Oekraïne moet voortzetten, maar ik ben teleurgesteld in de positie van de Oekraïense staat. Als het niet voor de sterke en besluitvaardige reactie van Polen aan het begin van de grootschalige invasie was geweest, die de Europese steun aanmoedigde, zou Oekraïne niet hebben overleefd. En toen vergeleek de president van Oekraïne tijdens de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties Polen met Rusland,” zei Nawrocki-stemmer Michal, een 33-jarige reisgids.

“Oekraïners hebben nooit enige spijt getoond voor het Volhynian-bloedbad. En ik vind het onaanvaardbaar dat figuren zoals Stepan Bandera en Roman Shukhevych, die verantwoordelijk zijn voor de bloedbaden van Polen tijdens de Tweede Wereldoorlog, als nationale helden van Oekraïne worden beschouwd,” voegde Michal toe, verwijzend naar de Oekraïense nationalistische leiders en nazi-samenwerkers.

De opvattingen van Michal zijn niet ongebruikelijk. Ondertussen zijn de wrokgevoelens tegen Oekraïense vluchtelingen toegenomen. “In februari en maart 2022 werd Polen in een paar weken een land dat niet langer cultureel homogeen was. Voor veel Polen, die geen ervaring met diversiteit hadden, werd het feit dat hun buren plotseling een andere taal spraken, moeilijk te accepteren,” zei Rafal Pankowski van de antiracismeorganisatie Never Again.

Momenteel verklaart meer dan 50 procent van de Polen solidariteit met Oekraïense vluchtelingen, een daling van 90 procent in 2022, zei hij, verwijzend naar de peilingen van zijn organisatie.

“Een van de redenen waarom de steun voor Oekraïners is afgenomen, is de rechtse propaganda en samenzweringstheorieën die op sociale media worden verspreid. We volgen de situatie sinds het begin van de oorlog, en het is duidelijk dat het spelen van de anti-Oekraïense kaart op de lange termijn politieke voordelen voor de extreemrechtse partijen zal opleveren. En dit is wat er in deze campagne is gebeurd.”

Igor Krawetz, een Oekraïense commentator die al bijna 20 jaar in Polen woont, zei dat hij verrast is over de snelheid van de verschuiving. Twee jaar geleden werd open vijandigheid tegenover Oekraïners als ongepast beschouwd, zelfs onder de rechtse partijen, zei hij.

“Poolse anti-Oekraïense xenofobie is niet langer beperkt tot gebieden waar Oekraïense migranten concurreren met Polen, zoals laaggeschoolde banen. Nu wordt xenofobie ook geuit door de middenklasse, die ziet dat Oekraïners bedrijven naar Warschau hebben verhuisd, dure appartementen kopen en geen arme mensen meer zijn die de steun van Polen nodig hebben,” voegde hij toe.

De verschuiving roept herinneringen op voor Krawetz. De Poolse solidariteit met Oekraïne eindigde in desillusie en wederzijdse beschuldigingen in 2004, toen Polen de Oranje Revolutie van Oekraïne steunde, en in 2014, na de Euromaidan. “Polen zijn gewend geraakt om de tegenslagen van Oekraïne als hun eigen pijn te zien. De afgelopen 20 jaar, tijdens crises, waren er romantische golven van broederlijke steun die enkele maanden duurden en altijd gevolgd werden door klachten: ‘Ik heb je geholpen in 2022 en je hebt de oorlog nog steeds niet gewonnen’,” zei Krawetz.

“Ik heb de eerste en tweede golf van solidariteit met Oekraïne overleefd. Ik zal ook de laatste overleven. Het komt altijd weer in een cirkel terug.”